با روابط عمودی آشنا شویم 

روابط عمودی یک اصطلاح و نامگذاری برای افرادی است که در دوران کودکی اندوه سرکوب شده ای داشته اند و در دوران بزرگسالی این اندوه خود را به اشکال گوناگون نشان می دهد. 

یكی از توصیه‌ها و راهكارهای اساسی در روانشناسی كه حتی جنبه‌درمانی هم دارد این است كه «خودتان را دوست داشته باشید!» منظور از این دوست داشتن، احترام عمیق به خود و دوست داشتن غیرخودخواهانه، به جای تحقیر و سركوب درونی و عادت‌شده می‌باشد.

با وجود ساده بودن این راهكار در ظاهر، اجرای آن گاه بسیار مشكل می‌شود و عواملی مانند نداشتن الگوهای دوست داشتن و احترام گذاشتن به خود همراه با رفتارهای تحقیرآمیز و غیرمحترمانه‌ای كه از كودكی به فرد اعمال شده و چند عامل دیگر موجب می‌شود كه او نتواند عمیقا خود را دوست داشته باشد.

با این وجود، این راهكار هنوز هم به عنوان یك راهكار مهم و اساسی، به عنوان بخشی از درمان بسیاری از اختلالات، توصیه می‌شود و شامل پذیرش بی‌قید و شرط خود، به جای تحقیر و سركوب كردن،

احترام به خود به جای گفت‌وگوی درونی توهین‌آمیز و تهاجمی با خود، دوست داشتن خود، دوست داشتن خود لااقل در حد یك انسان دیگر،‌توجه به خواسته‌های عمیق و درونی و بخشش خود و مواردی از این دست است.

از آنجا كه كسب مهارت دوست داشتن خود، كاری دشوار می‌باشد، بهتر است از یك فرد دیگر (مشاور یا روانشناس) كمك گرفت. فردی كه آموزش دیده تا بتواند به فردی دیگر به‌رغم همه اشتباهات یا ناهنجاری‌ها توجه غیرشرطی همراه با احترام، پذیرش بی‌قید و شرط و مانند اینها داشته باشد و حتی آموزش دهد.

اما اگر همه دنیا هم به كمك بیایند، باز هم راهكار و فرمول همان است: «خود را بپذیرید و عمیقا و به طور غیرخودخواهانه، خود را دوست داشته باشید.»

– وقتی روابط عمودی یا افقی‌اند

آیا می‌دانید منظور از رابطه عمودی و افقی چه رابطه‌ای است؟ رابطه عمودی، رابطه‌ای است كه در آن، یك فرد بر فرد دیگر سلطه دارد. چنین كسی اغلب مانند یك دیكتاتور زورگوست و با هر روشی سعی می‌كند اطرافیان را وادار به اطاعت از خود كند.

روش‌های او عبارتند از: اعمال زور، خشونت، طرد، تحقیر، تمسخر و حتی برخوردهای فیزیكی. اطرافیان چنین افرادی اغلب از روی ترس، ناچاری، ناتوانی و ضعف از او اطاعت می‌كنند.

روانشناسان معتقدند اندوه سركوب‌شده دوران كودكی، در بزرگسالی می‌تواند به شكل تندخویی و عصبانیت شدید بروز كند و ریشه رفتارهای عمودی در این اندوه سركوب‌شده است كه گاه با قدرت‌طلبی و برخی ویژگی‌های دیگر توام می‌شود و روابط عمودی را ایجاد می‌كند.

كسانی كه حاضر به تحمل این افراد و قرار گرفتن در رابطه‌های نزدیك با آنها می‌باشند نیز اكثرا افرادی هستند كه خود را قبول ندارند و با احساس ضعف زیاد زندگی می‌كنند و این رفتارهای خشن را به حساب قدرتمندی طرف مقابل می‌گذارند; به این ترتیب یك رابطه عمودی تمام‌عیار شكل می‌گیرد.

برخلاف رابطه عمودی، رابطه افقی رابطه‌ای است برابر و از حیث مراعات ارزش‌های طرفین، متعادل و محترمانه. در این رابطه، كسی به كسی زور نمی‌گوید و اثری از خشونت و پرخاش و تحقیر و تمسخر نیست. كسی طرف مقابل را وادار به انجام كاری نمی‌كند، بلكه طرفین، خواسته‌های معقول خود را به زبان آورده و درباره آنها گفت‌وگو می‌كنند و به توافق می‌رسند.

اگر هم امكان توافق نباشد، سعی می‌كنند لااقل خود را با قسمت‌هایی از خواسته طرف مقابل كه با آن موافقت بیشتری دارند،‌تطبیق دهند.

با آنكه در رابطه افقی فشار و ضربه‌های روانی بسیار كمتر است و احساس آزادی بیشتری وجود دارد، اما متاسفانه هنوز بسیاری از افراد، رابطه‌های عمودی را ترجیح می‌دهند، به این صورت كه طرف به‌ظاهر قوی، در رابطه عمودی،

به خاطر احساس قدرت و فرماندهی و نداشتن مهار و كنترل خشم و پرخاشگری خود در این رابطه می‌ماند و طرف ضعیف، به خاطر تكیه بر مرجع قدرت پوشالی طرف مقابل و فرار از روبه‌رو شدن با ضعف و ناتوانی روانی خود، این رابطه را تحمل می‌كند.

متاسفانه بسیاری از زن و شوهرها سالیان سال در قالب روابط زناشویی عمودی به زندگی ادامه می‌دهند. این روابط، در گذشته به وسیله یك مرد سلطه‌گر و خشن یا عصبانی اداره می‌شد و در سال‌های اخیر جای خود را به یك زن سلطه‌گر و عصبانی داده است; ولی به هر حال چه سلطه با مرد و چه با زن باشد، رابطه هنوز رابطه عمودی است.

حتی در همین ارتباط، یكی از علل برقراری رابطه عمودی با فرزندان زورگو، یا همان فرزندسالارها این است كه یكی از والدین یا هر دو نقش طرف ضعیف را حتی در مقابل فرزند خود ایفا می‌كنند و بدین ترتیب، فرزند خود را وارد بازی رابطه عمودی كرده و در دام یادگیری و اعمال سلطه‌گری و خشونت می‌افتد.

بنابراین، فرزند هم كه الگوی مناسبی در روابط ندارد، در این نوع رابطه باقی می‌ماند و این تسلسل منفی همچنان در نسل‌های بعد هم ادامه پیدا می‌كند.

– راه خروج از روابط عمودی

مهم‌ترین شرط برای خروج از این روابط پرفشار، جایگزین كردن احساس ارزشمندی درونی به جای حس تثبیت‌شده بی‌ارزشی یا كم‌ارزشی است. تنها كسانی می‌توانند به طور كامل از روابط عمودی بیرون بیایند كه خود را عمیقا دوست داشته و برای خود، احترام انسانی قائل باشند.

مادامی كه احترام و علاقه عمیق وجود نداشته باشد، فرد یا به صورت طرف قوی یا در قالب طرف ضعیف وارد روابط عمودی می‌شود و همچنان باقی می‌ماند و تبعات منفی آن را تا آخر عمر با خود حمل می‌كند. پس فرمول ساده است: «خود را بپذیرید و عمیقا و به طور غیرخودخواهانه دوست داشته باشید.»