بررسی مریضی کم خونی که ریشه در فقر آهن دارد 

کم خونی مریضی هست که تعداد زیادی از افراد جامعه و به خصوص خانم ها با آن مواجه میباشند و کمتر کسی هست که برای درمان آن بطور جدی عمل کند.كم‌خوني وضعيتي هست كه در آن تعداد يا اندازه گلبول‌های قرمز و يا مقدار هموگلوبين موجود در خون كاهش يافته و تبادل اكسيژن و دي‌اكسيدكربن بين خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود.

از علل ايجادكننده كم‌خوني می‌توان كمبودهاي تغذيه‌ای، خونريزي، ناهنجاري‌های ژنتيكي، بيماري‌های مزمن و يا مسموميت‌های دارويي را نام برد. منظور از كم‌خوني‌های تغذيه ای كم‌خوني‌هايي هست كه در اثر دريافت ناكافي مواد مغذي ايجاد می‌شوند.

از مهم‌ترين مواد مغذي جهت خون‌سازي كه كمبود آن‌ها موجب بروز كم‌خوني می‌شود می‌توان به آهن،‌ ويتامين ب 12 و اسيدفوليك اشاره كرد. از بين آن‌ها كم‌خوني ناشي از فقر آهن يكي از شايع‌ترين كم‌خوني‌های تغذيه‌ای هست.فقر آهن يكي از شايع‌ترين اختلالات تغذيه‌ای در كشورهاي در حال توسعه و مهم‌ترين خاطر كم‌خوني تغذيهاي در كودكان و زنان در سنين باروري هست

كه با ايجاد گلبول‌های قرمز كوچك و كاهش ميزان هموگلوبين مشخص می‌شود كه اين بيماري سبب اتلاف منابع و مراقبت‌های بهداشتي، كاهش بهره‌وري در اثر افزايش ميزان مرگ و مير ابتلا به بيماري در مادران و كودكان و بالاخره كاهش ظرفيت جسمي‌ و رواني در بخش بزرگي از جامعه می‌شود.

ميزان نياز به آهن

ميزان نياز به آهن براساس سن، جنس و وضعيت فيزيولوژيكي افراد متفاوت هست. مثلا زنان باردار به خاطر افزايش حجم خون، رشد جنين و جفت و ساير بافت‌ها به آهن بيشتري نياز دارند. به همين دليل بيش از سايرين در معرض خطر كم‌خوني قرار دارند. در شيرخواران در صورت سلامت مادران، ميزان آهن موجود در شير مادر براي 6ـ4 ماه اول زندگي كافي هست.

ولي در مورد نوزاداني كه با وزن كم متولد می‌شوند، ذخاير آهن كم بوده و بايد از 3 ماهگي آهن اضافي به صورت قطره خوراكي خورانده شود. همچنين بستن پيش از موقع بند ناف نيز به اين دليل كه نوزاد را از يك سوم كل خونش محروم می‌كند، خطر فقر آهن را افزايش می‌دهد.

دلايل فقر آهن

دلايل گوناگوني براي كمبود آهن وجود دارد كه از آن جمله می‌توان به علل زير اشاره كرد

1 ـ دريافت ناكافي آهن به دليل رژيم غذايي مورد بهره گیری كه در آن آهن كمي ‌وجود دارد، مثل بعضي از رژيم‌های گياه خواري.

2 ـ جذب ناكافي آهن در اثر اسهال، كاهش ترشح اسيد معده، مشكلات گوارشي يا تداخلات دارويي و داروهايي مثل كلستيرامين، سايمتيدين، پانكراتين، رانيتيدين و تتراسايكلين).

3 ـ افزايش نياز به آهن براي افزايش حجم خون در دوران نوزادي، نوجواني، بارداري و شيردهي.

4 ـ خون‌ريزي زياد در دوران عادت ماهانه و يا در اثر جراحات يا ناشي از هموروييد (بواسير) يا بيماري‌های بدخيم و انگل‌ها. كمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون هست.

علايم كم‌خوني ناشي از فقر آهن

بعضي از علايم كم‌خوني فقر آهن عبارتند از:

رنگ پريدگي پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلك چشم‌ها، خستگي زودرس، سرگيجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در كم‌خوني شديد گود شدن روي ناخن(ناخن قاشقي.

درمان كم‌خوني ناشي از فقر آهن

براي درمان كم‌خوني از چند روش بهره گیری می‌شود كه بهترين و كم‌خطرترين آن‌ها بهره گیری از مكمل‌های خوراكي هست. درمان با نمك‌های ساده آهن مثل سولفات فروي خوراكي كاملا موثر بوده و به شكل قرص، كپسول يا مايع هست و بايد مصرف آن‌ها تا چندين ماه ادامه يابد.

چنانكه اين قرص‌ها با معده خالي مصرف شوند جذب آن‌ها بهتر و بيشتر صورت می‌گيرد، ولي در اين حالت سبب تحريك معده و بروز مشكلات گوارشي می‌شوند. عوارض گوارشي ناشي از مصرف آهن نظير تهوع، دل پيچه، سوزش قلب، اسهال يا يبوست را می‌توان به حداقل رساند، به شرطي كه آهن را با ميزان بسيار كم مصرف كرده

و به تدريج به ميزان آن افزوده تا به حد مورد نياز بدن برسد. بهتر هست قرص آهن در آخر شب گذشته از خواب بهره گیری شود تا عوارض ناشي از آن كاهش يابند.ويتامين C جذب آهن را افزايش می‌دهد. به همين دليل معمولا مصرف ويتامين C به همراه آهن پيشنهاد می‌شود. اضافه بر درمان دارويي بايد به ميزان آهن قابل جذب در غذا نيز دقت كرد.

جذب آهن غذا اغلب تحت تاثير شكل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجود در پروتئين‌های حيواني مثل گوشت گاو، ماهي، پرندگان آهن هم بيشتر جذب می‌شود، در حالي كه جذب آهن پروتئين‌های گياهي مثل سبزي‌ها و ميوه‌ها آهن غيرهم كمتر می‌باشد. بايد دقت داشت كه ويتامين C جذب آهن سبزي‌ها و ميوه‌ها آهن غيرهم را بيشتر می‌كند. مصرف چاي همراه يا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تاحدصفر تا پنج درصد كاهش دهد.

قهوه، تخم‌مرغ، شير و لبنيات، نان گندم، حبوبات حاوي اسيد فيتيك و فيبرهاي غذايي جذب آهن را به خاطر تشكيل كمپلكس‌های نامحلول كاهش می‌دهند. بنابراين فرآورده‌های حاوي آهن، طي يك ساعت گذشته يا دو ساعت بعد از مصرف هر يك از اين مواد نبايد مصرف شود.

منابع غذايي آهن دار

منابع غذايي آهن‌دار عبارتند از جگر قلوه گوشت قرمز ماهي زرده تخم‌مرغ، سبزي‌های داراي برگ سبز تيره مثل جعفري، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبيا همچنين ميوه‌های خشك برگه‌ها بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغني.

عوامل افزايش دهنده جذب آهن و منابع غذايي آن‌ها:

1ـ اسيد سيتريك و اسيد اسكوربيك يا ويتامين ث كه در آلو، خربزه، ريواس، انبه، گلابي، طالبي، گل كلم، سبزي‌ها، آب پرتقال، ليمو شيرين، ليمو ترش، سيب و آناناس وجود دارند می‌توانند عوامل افزايش دهنده جذب آهن در بدن باشند.

2 ـ اسيد ماليك و اسيد تارتاريك كه در هويج، سيب زميني، چغندر، كدوتنبل، گوجه فرنگي، كلم پيچ و شلغم موجود هست نيز سبب افزايش جذب آهن می‌شوند.

3 ـ محصولات تخميري مثل سس سويا نيز در اين دسته از عوامل گنجانده می‌شود.

توصيه‌های كلي زير را به كار ببنديد:

1 ـ بهره گیری از غذاهايي كه غني از آهن می‌باشند.

2 ـ بهره گیری از منابع غذايي حاوي ويتامين ث هر وعده غذايي جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گريب‌فروت، گوجه فرنگي، كلم، توت فرنگي، فلفل سبز، ليمو ترش)

3 ـ گنجاندن گوشت قرمز، ماهي يا مرغ در برنامه غذايي.

4 ـ پرهيز از مصرف چاي يا قهوه همراه يا بلافاصله بعد از غذا.

5 ـ برطرف كردن مشكلات گوارشي و يبوست.

6 ـ تصحيح عادات غذايي غلط (مثل مصرف مواد غير خوراكي مثل خاك، يخ) كه خود از علايم كم خوني فقر آهن می باشند.

7 ـ مشاوره با پزشك و متخصص تغذيه جهت پيشگيري به موقع و يا بهبود كم‌خوني.

8 ـ بهره گیری از نانهايي كه از خمير ورآمده تهيه شده‌اند.

9 ـ بهره گیری از خشكبار مثل توت خشك، برگه آلو، انجير خشك و كشمش كه منابع خوبي از آهن میباشند.

10 ـ بهره گیری از غلات و حبوبات جوانه زده.

11 ـ شست و شو و ضد عفوني كردن سبزي‌هايي كه بهره گیری می‌كنيد.

12 ـ شستن كامل دستها با آب و صابون گذشته از تهيه و مصرف غذا و پس از هر زمان اجابت مزاج

13 ـ مصرف هرروز يك قرص آهن از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان در زنان باردار.

14 ـ مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تكميلي تا پايان 2 سالگي در كودكان.

منبع:irteb.com