روز جهای زمین پاک و چالش های آن در ایران

روز جهانی زمین پاک از سال ۱۹۶۹ روز ۲۲ آوریل نام‌گذاری شد. این روز در ایران برابر دوم اردیبهشت است که امسال در سال 1395 به خاطر کبیسه بودن سوم اردیبهشت می‌شود. شعار امسال این روز “درختان برای زمین و زمین برای زندگی” است.

هر روز، روز زمین است

ایران درگیر بزرگترین بحران زیست محیطی خود است. اگرچه در تقویم فقط روز ۲۲ آوریل (دوم اردیبهشت و در سال‌های کبیسه سوم اردیبهشت) به‌عنوان روز زمین ثبت شده، اما حالا شرایط به گونه‌ای است که باید هر روز برای ایرانیان روز زمین باشد.

کاهش مساحت جنگل‌ها

تنها در طول ۴۰ سال گذشته، فقط در مناطق شمالی ایران ۲۴۰ هزار و ۶۸۳ هکتار از جنگل‌های خزری از دست رفته‌اند. در مجموع یک سوم جنگل‌های ایران طی ۳۰ سال گذشته نابود شده‌اند.

بیابان‌زایی

بیش از ۸۰ درصد از کل سرزمین ایران از آب و هوای خشک و نیمه خشک برخوردار است و به این ترتیب در معرض خطر فراینده پیش‌روی بیابان‌ها قرار دارد.

در همین حال مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران عقیده دارد که تهران شاهد ۳۶ سانت نشست زمین است و این آخرین مرحله قبل از بیابان‌زایی است.

واحد درسی زباله

به گفته مدیركل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست هر روز ۴۹ هزار تن زباله خانگی در ایران تولید می‌شود که بخش بزرگ آن تفکیک نمی‌شود. این سازمان می‌کوشد در دانشگاه واحد درسی شناخت محیط زیست ایجاد شود.

ضعف بازیافت

در ایران فقط ۴۰ درصد زباله‌ها به صورت مکانیزه جمع‌آوری و ۹۳ درصد زباله‌ها با همه مواد آلاینده، خطرناک و عفونی دفن می‌شود.

همچنین روزانه حدود پنج هزار تن پلاستیک همراه زباله در ایران دفن شود که موجب از بین رفتن شرایط استاندارد خاک و برهم خوردن تعادل محیط رشد گیاهان و زندگی جانوران می‌شود.

خشکی دریاچه‌‌ها

سال ۱۳۹۴ سال خوبی برای تالاب‌های پریشان و گاوخونی، دریاچه هامون و رودخانه زاینده رود نبود. این چهار منبع باارزش آب که زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری هستند در آستانه نابودی کامل قرار دارند.

وضعیت دریاچه ارومیه نیز علی‌رغم تمامی تلاش‌های دولت تا پایان سال ۱۳۹۴ به شرایط رضایت‌بخشی نرسید.

دریاچه ارومیه

این دریاچه همچنان در آستانه مرگ است و خشکی کامل آن به نقل از رئیس اتاق بازرگانی ایران، خسارتی معادل ۲۰۰ میلیارد دلار در بر خواهد داشت.

هرچند بارندگی‌های اخیر، رهاسازی آب از سد بوکان و اتصال زرینه‌رود به سیمینه رود موجب بالا آمدن قابل توجه آب دریاچه ارومیه و زیر آب رفتن ۷۰۰ کیلومتر مربع از دریاچه شده است، اما بسیاری از چاه‌های غیرمجاز اطراف دریاچه هنوز بسته نشده‌اند.

بحران آب

بررسی‌های سازمان محیط‌زیست ایران همچنین نشان می‌دهد که بحران کم‌آبی در ایران به حدی جدی است که می‌تواند به سادگی تبدیل به تنشی جدی، درگیری ‌و حتی جنگ شود.

درحالی‌که استاندارد مصرف آب در طول شبانه روز ۱۵۰ لیتر است این رقم در روستاهای استان تهران ۱۸۹ لیتر است. عکس: تنش آب در کشورهای مختلف جهان، برگرفته از گزارش جامع وضعیت محیط‌ زیست ایران

طوفان گرد و خاک

چند سالی است که طوفان‌های شن و خاک در بخش‌هایی از ایران به یک پدیده‌ی همیشگی تبدیل شده‌اند.

مسئولان محیط زیست ایران، کاهش باران، خشکی تالاب‌ها و عدم مالچ‌پاشی در عراق و عربستان را از دلایل افزایش ریزگردها عنوان کرده‌اند. با این حال برخی کارشناسان می‌گویند بخشی از این ریزگرد‌ها منشا داخلی دارند.

سیاست جمعیتی

بر اساس گزارش جامع وضعیت محیط ‌زیست ایران، که سال ۱۳۹۴ توسط سازمان محیط زیست پس از یک وقفه ده ساله منتشر شد، الگوی مصرف منابع زیستی که در جامعه ایران حاکم است تنها جوابگوی جمعیتی معادل تنها ۲۵ میلیون نفر است.

این رقم یعنی مصرف منابع زیستی در ایران سه برابر ظرفیت زیستی کل کشور است. از آن گذشته ایران در شمار ده کشور نخست جهان در تولید گاز سمی دی‌اکسید کربن است.

سدسازی های غیر اصولی

بسیاری از پروژه‌های بزرگ سد سازی بدون نظرداشتن به توسعه پایدار صورت گرفتند. اکنون استان‌های مرکزی و جنوبی ایران با کمبود آب روبرو هستند و سیستم اکولوژیک آنها بهم ریخته است.

در این شرایط به گفته معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران، به پیشنهاد وزارت نیرو و در جهت کاهش اثرات نامطلوب فعالیت‌های عمرانی بر محیط زیست احداث ۱۵ سد در سطح کشور متوقف شده است.

بی ثباتی اکولوژی

همه گونه‌های حیات در تعادل اکولوژیک اهمیت دارند. حذف و تضعیف موقعیت حتی یکی از این گونه‌ها می‌تواند عواقب زیست محیطی سنگینی با خود به همراه داشته باشد. به عنوان نمونه سار یکی از دشمنان طبیعی ملخ است.

شکار بی‌رویه این پرنده در چند سال گذشته کشاورزان استان گلستان را با هجوم ملخ‌ها و نابودی دست‌رنج‌شان روبرو ساخت.

تلاش برای تغییر اولویت‌ها

به هر حال بحران‌های زیست‌محیطی یکی از چالش‌های بزرگ دولت ایران است. تنها بحران ناشی از آلودگی هوا سالانه ۸ میلیارد دلار به اقتصاد ایران ضرر می‌زند.

معصومه ابتکار می‌گوید زنگ‌های خطر محیط زیستی به کوشش دولت یازدهم به صدا درآمده‌اند اما تغییر اولویت‌ها از اقتصاد به محیط زیست ساده نیست و عملیاتی شدن برنامه ششم توسعه مستلزم اتفاق‌نظر همه نهادهاست.