مادرانی کـه بـه نوزاد خود شیر می دهند باید نکات مربوط بـه شیردهی کـه بیشتر تغذیه اي میباشد را رعایت کنند چون تنها راه تغذیه نوزاد شیر مادر اسـت. تغذیه جنین با شیر مادر در دو سال اول زندگی بسیار مهم و حائز اهمیت اسـت ودر رشد وی در سال هـای آینده زندگی اش نقش تعیین کننده اي دارد و میتواند مانع بروز انواع بیماری ها در کودکان شود در ادامه توضیحات کامل و جامعی دراین باره برایتان داریم.
نگاهی بـه دستورالعملهای تغذیه با شیر مادر
تغذیه موفق با شیر مادر با دانش و اطلاعات کافی شروع میشود. کلاسهاي قبل از تولد در بیمارستانها می توانند بسیار مفید باشند. بـه علاوه، نقش مشاورین شیردهی نیز بسیار با اهمیت اسـت.آموزشهاي دوران بارداری برای شیردهی عبارتند از: آگاهی از مزایای تغذیه با شیرمادر برای مادر و شیرخوار، معایب تغذیهي مصنوعی و استفاده از بطری یا گولزنک،
آموزش روش شیردهی و وضعیت صحیح شیردهی، تغذیه در ساعت اول زندگی، تماس پوستی و هم اتاقی مادر و نوزاد، اهمیت تغذیهي انحصاری، تغذیه براساس درخواست شیرخوار، نشانههاي کافی بودن شیرمادر و ادامهي شیردهی تا 2 سال.مادر باید از شروع شیردهی بلافاصله پس از تولد و حتی در اتاق زایمان اطلاع داشته باشد.
مادر بداند کـه تغذیهي انحصاری با شیرمادر تا پایان 6 ماهگی و سپس،
شروع تغذیهي تکمیلی بهترین تغذیه اسـت کـه رشد و تکامل مطلوب را فراهم میسازد.شیرمادر منبع با ارزش و آمادهي تغذیهي شیرخوار با مزایای بیشمار کوتاه مدت و بلند مدت برای مادر و شیرخوار اسـت. برای شروع موفق تغذیه با شیرمادر و تداوم آن، ضروری اسـت کـه تمام مراقبین بهداشتی و والدین از مزایای بیشمار تغذیه با شیرمادر آگاه باشند و بدانند
کـه چگونه میتوانند بـه شیردهی مادر کمک کنند. تحقیقات 20 سال گذشته، بطور مکرر اهمیت تغذیه با شیر مادر را از نظر مزایای اجتماعی، روانی، ایمونولوژیک، تغذیهاي و سلامت شیرمادر در مقایسه با سایر جای گزینهاي آن نشان داده اسـت. تغذیه با شیرمادر موجب التیام سلامت و تکامل شیرخواران، کودکان و نوجوانان می گردد.
مزایای تغذیه با شیرمادر
تغذیه با شیرمادر، محافظت چشمگیری بر علیه بیماریهاي عفونی بـه خصوص در مناطقی کـه بهداشت نامناسب و منابع غذا و آب آلوده وجوددارد فراهم میسازد. شیرمادر خواران، کمتر دچار بیماریهاي شدید باکتریایی و ویروسی از جمله مننژیت، گاستروآنتریت، اوتیت میانی، پنومونی، بوتولیسم، عفونت دستگاه ادراری و انتروکولیت نکروزان می شوند.
براساس مطالعات، شیرمادر از بعضی بیماریهاي مزمن از جمله دیابت ملیتوس نوع I، بیماری کرون، کولیت اولسرو، لنفوم و آسم و سایر بیماریهاي آلرژیک پیشگیری می کند. بعضی از تأثیرات شیرمادر مانند پیشگیری از اوتیت میانی و آسم پس از دوران شیردهی نیز ادامه یافته و نشان میدهد
کـه تغذیه با شیرمادر پاسخ ایمونولوژیک بلند مدت را تقویت می کند. بـه علاوه،الگوهای رشد مشاهده شده درسال اول زندگی بیانگر آن هستند کـه تغذیه با شیرمادر از چاقی پیشگیری می کند. مطالعات متعدد، ارتباط میان تغذیه با شیرمادر و التیام رفتار شناختی از جمله IQ بالاتر و التیام عملکرد تحصیلی تا نوجوانی را نشان می دهند.
در روزهای پس از زایمان، شیردهی مادر، خون ریزی پس از زایمان و اندازهي رحم را تحت تأثیر اکسیتوسین کم می کند. فقدان خون ریزی در طی شیردهی، از دست دادن آهن میکاهد و شروع تخمکگذاری رابه تعویق میاندازد. در نتیجه،زمان میان بارداریها افزایش یافته، خطر نارسی در زایمانهاي بعدی کم شده و عواقب زیانبار بارداری یا شیرخواری کاهش مییابد.
در خانمهاي شیرده میزان کانسر تخمدان، کانسر پستان قبل از یائسگی، شکستگی لگن و استئوپوروز کمتر اسـت.بستری شدن، ویزیتهاي دکتری و استفاده از دارو در شیرمادرخواران بطور چشمگیری کمتر اسـت. التیام سلامت شیرخوار از تلف هزینه برای غیبت والدین از کار برای مراقبت از شیرخوار میکاهد. هم چنین، از تلف هزینه برای تهیهي شیر مصنوعی نیز پیشگیری میشود.
ترکیب شیرمادر
علیرغم تلاشهاي انجام شده برای همانندسازی شیرهای مصنوعی تهیه شده برای شیرخواران با شیرمادر، شیرمادر اساساً از شیرگاو و شیرهای مصنوعی، متفاوت اسـت. پروتئین شیرمادر درحدود mL100/g 9/0 اسـت و پروتئین شیرگاو، تقریبا 4 برابر آن میباشد. پروتئین شیرمادر تمام نیازهای شیرخوار را برآورده ساخته
و متناسب با نیاز شیرخوار و فیزیولوژی بدن او اسـت. شیرمصنوعی، پروتئین کمتری از شیرگاو دارد اما ساختار پروتئین کـه هضم مشکلتری برای شیرخوار دارد مشابه شیرگاو اسـت. در بعضی از شیرهای مصنوعی، نسبت Whey بـه Casein را مشابه شیرمادر تغییر دادهاند. کازئین شیرگاوه 80% و شیرمادر 40% اسـت.
چون غلظت پروتئین شیرمادر کم و هضم آن راحت اسـت، شیرمادرخواران نیاز بـه تغذیهي مکرر دارند. پروتئین شیرمادر، حاوی آنتیبادی IgA ترشحی اسـت.کیفیت چربی شیرمادر بسیار متفاوت از شیر مصنوعی اسـت و بهتر از چربیهاي حیوانی یا گیاهی جذب می شود.
علاوه بر تفاوت میزان چربی در ساعات مختلف شبانهروز، مقدار چربی در طی یک نوبت شیردهی نیز متفاوت بوده و حاوی اسیدهای چرب غیراشباع و مفیدی اسـت. لاکتوز شیرمادر، بسیار بیشتر از شیرگاو اسـت و موجب تسهیل جذب کلسیم و آهن و رشد لاکتوباسیل می شود. شیرمادر هم چنین، حاوی صدها ریزمغذی، اسیدهای آمینهي آزاد، اسیدهای چرب ضروری، موادمعدنی، فاکتورهای رشد،
سیتوکینها، هورمونها، آنتیبادیها و سایر مواد شیمیایی اسـت کـه بر جنبههاي مختلف رشد و تکامل نقش دارند. تعداد زیادی از این ها، هم چنبهي مغذی داشته و هم عوامل بیواکتیوی هستند کـه موجب افزایش تکامل شیرخوار می گردند.ترکیب شیرمادر در طی شیردهی تغییر می یابد.
شیر اولیه یا آغوز «Colostrum» پروتئین، ویتامینهاي محلول در چربی و موادمعدنی بیشتر و لاکتوز، کالری و چربی کمتری نسبت بـه شیر رسیده «Mature milk» دارد. در طی شیردهی، غلظت IgA ترشحی بتدریج کم شده و بـه این ترتیب، سیستم ایمنی شیرخار فرصت تکامل یافته و از وابستگی بـه منابع مادر کاسته میشود.
چون مادر و شیرخوار دریک محیط زندگی میکنند، مادر آنتیبادیهاي اختصاصی برعلیه ویروسها و باکتریهایي کـه شیرخوار در دسترس انها قرار دارد را تولید و ترشح می کند. این پاسخ، سریع اسـت و فقط چند روز طول می کشد. این تغییرات دینامیک در ترکیب شیرمادر نشان می دهد
کـه چگونه جهت برآورده ساختن نیازهای شیرخوار سازگاری می یابد. بـه علاوه، شیرمادر حاوی هر چیزی از جمله آب و اغلب ویتامینها و موادمعدنی اسـت کـه شیرخوار ترم و سالم برای 6 ماه اول زندگی نیاز دارد.
پزشک محمد اسماعیل مطلق
مدیرکل دفتر سلامت خانواده، جمعیت و مدارس