با ترقی علم در اساس پزشکی و اقدام برای پیوند اعضای بدن جان شمار زیادی از انسانها در طول تاریخ نجات داده شده هست.پیوند اعضا شاخه اي از علم پزشکی هست که مقداری بیش از 60 سال از عمر آن میگذرد.این علم در این مدت با موفقیت هاي چشمگیری همراه بوده هست، بطوری که بعنوان یکی از معجزات علم اخیر یاد می کنند.
شمار زیادی از بیماران که قبلاً به خاطر نارسایی عضو با مرگ دست و پنجه نرم میکردند، امروزه با موفقیت بالایی با پیوند قابل درمان میباشند، ولی پیوند اعضا دشواری های خاص خود را دارد.پروسه پیوند اعضا طوری هست که اولاً باید عضوی در دسترس باشد که به فرد پیوند شود. لذا یکی از دشواری های این رشته کمبود عضو پیوندی هست. متأسفانه به خاطر این کمبود شمار قابل توجهی از بیماران گذشته از پیوند فوت خواهند کرد.
دومین دشوار این هست که تا زمانی که عضو پیوند شود، این عضو خارج از بدن هست و خونرسانی ندارد. خود این مسئله به عضو پیوندی صدمه می رساند.سومین دشوار این هست که عضو پیوندی غیرخودی هست و سیستم دفاعی بدن قصد پس زدن آن را دارد، یعنی مسئله «رد پیوند».اگر این سه دشوار حل شود، بیماران بیشتری پیوند خواهد شد و میزان موفقیت پیوند بالا میرود.
۱- کمبود عضو
یکی از دشواری های بزرگ پیوند کمبود عضو پیوندی هست، برای نمونه در کشور ما هر 7 دقیقه یک نفر به خاطر نبود عضو پیوندی نامناسب فوت میکند. در ایالات امریکا بیش از 100 هزار نفر در انتظار پیوند میباشند و فقط 30 هزار نفر در سال پیوند می شود و شمار زیادی از بیماران در لیست هاي انتظار پیوند فوت خواهند کرد.
یکی از راهکار هاي این معضل ساختن عضو از سلول هاي بنیادی خود مریض هست. اینکار نه تنها می تواند دشوار کمبود عضو را حل کند، بلکه چون سلولها از خود مریض میباشند، مسئله رد پیوند را نیز حل می کند و نیازی به مصرف داروهای ضد رد پیوند نیست. خود این داروها عوارض و خرج بسیاری دارند.
پزشکان برای نخستین بار با بهره گیری از سلولهاي بنیادی مریض و روشهاي مهندسی بافتی پیروز شدند نای «مجرای هوایی به ریه» را بسازند و در یک عمل ۹ ساعته آن را به طفل ۲ سالهاي پیوند کنند.اینکار درمورد ۶ مریض دیگر نیز انجام شده هست. محققان در تلاش میباشند با بهره گیری از این طریقها اعضای دیگر بدن را با بهره گیری از سلولهاي بنیادی خود مریض بسازند.
یکی دیگر از راهحلهاي کمبود عضو، ساختن اعضای مصنوعی مثل قلب یا کلیه هست. اگر می توان فرد مبتلا به نارسایی کلیه را با دستگاه دیالیز زنده نگهداشت، چرا نتوان با ساختن دستگاه دیالیزی کوچک و قابل پیوند به مریض وی را درمان کرد و یا همین کار را با قلب مصنوعی انجام داد.
قلب درواقع یک پمپ هست. محققان یک قلب مصنوعی کوچک ساختهاند که می توان آن را به مریض وصل کرد یا درون سینه مریض قرار داد تا کار قلب را انجام دهد.محققان دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو مشغول ساختن کلیه مصنوعی میباشند که بتوان آن را در بدن مریض کار گذاشت تا کار کلیه که تصفیه خون از سموم هست، را انجام دهد.
یکی از فناوریهاي اخیر که به ساختن عضو پیوند کمک کرده هست، پرینت سهبعدی هست. محققان در کشور آمریکا پیروز شدهاند با پرینت سهبعدی مثانه بسازند و به مریض پیوند کنند. اگرچه این فناوری در ابتدای کار هست، ولی امیدواری بر هست که با ترقی آن بتوانند اعضای پیچیدهتری چون قلب، ریه، کبد یا کلیه را فرآوری کرد.
پیوند اعضا از حیوانات از دیرباز در فکر بشر بوده هست. بر سر دروازه ملل در تخت جمشید تصویری از موجودی با سر انسان و اعضایی از حیوانات متفاوت دیده می شود. پیوند اعضای حیوانات در دهه ۷۰ و ۸۰ در پیوند کلیه، قلب و کبد آزمایش شده هست، ولی به خاطر نتایج ناموفق و مسائل اخلاقی مرتبط با آن برای چند دهه متوقف شده بود.
اخیرا با بهره گیری از فناوری مهندسی ژنتیکی مجدد بارقه امیدی در این خصوص زنده شده هست که احتمالاً بتوان از اعضای حیوانات برای پیوند بهره گیری کرد.
۲- دشوار رد پیوند
ازآنجاکه عضو پیوندی غیرخودی هست، دستگاه ایمنی بدن با آن مبارزه خواهد کرد و قصد ویرانی آن را دارد. بنابراین این بیماران تا پایان عمر باید داروهای ضد رد پیوند را مصرف کنند. این داروها بدون عارضه نیستند و خرج زیادی دارند. درضمن علیرغم مصرف این داروها بازهم گاهی رد پیوند رخ میدهد و منجر به ازکارافتادن عضو پیوندی می شود.
پژوهشگران دانشگاه هاروارد در کشور آمریکا پیروز شدهاند با بهره گیری همزمان سلولهاي مغز استخوان و کلیه فرد دهنده وضعیتی ایجاد کنند که دستگاه ایمنی کلیه را پس نزند. به این حالت مدارا یا تولرانس می گویند.
با اینکار دستگاه ایمنی متشکل از هردوی سلولهاي فرد دهنده و سلولهاي فرد گیرنده خواهد شد، بهطوریکه کلیه پیوندی را از خود میداند و پس نمی زند. بهاینترتیب این بیماران به هیچ دارویی برای پیشگیری از رد پیوند نیازی ندارند. امید هست که از این طریق بتوان در پیوندهای دیگر نیز بهره گیری کرد.
۳- دشوار خارج بودن عضو از بدن
عضو پیوندی تا وقتی که به فرد گیرنده پیوند شود، ممکن هست ساعتها از بدن خارج بماند و خونرسانی ندارد. این مسئله منجر به صدمه مشاهده عضو پیوندی می شود. گاهی باید روزها یا احتمالاً هفتهها صبر کرد تا عضو به کار بیفتند. در این مدت مثلا در پیوند کلیه میتواند فرد را دیالیز کرد تا عضو به کار بیفتد، اما در پیوند قلب یا کبد اگر عضو کار نکند ممکن هست به مرگ مریض منجر شود.
اخیراً دستگاههایي ساخته شده هست که محیط بدن را در خارج شبیهسازی می کند تا عضو صدمه کمتری ببیند. بهطور مثال در بریتانیا کلیه روی دستگاه حاوی پمپی قرار میدهند که تا زمان پیوند به عضو خون و اکسیژن را میرساند.
همین کار را با قلب ریه و کبد هم انجام دادهاند. بهاینترتیب تا زمان پیوند، عضو در همان اوضاع داخل بدن قرار دارد و به کار خود ادامه میدهد، مثلا در مورد کلیه در خارج بدن ادرار فرآوری می کند یا در مورد کبد صفرا میسازد.
امید بر این هست که با ترقی علم در این اساسها شمار بیشتری از افراد مبتلا به نارسایی اعضا پیوند شوند و ن نتایج پیوند از اینکه هست، نیز بهتر شود.