آیا زندگی بدون کیسه صفرا امکان پذیر است؟ 

بعضی از اعضا میباشند که وظیفه خاصی در بدن برای آنها تعریف نشده هست مثل آپاندیس که همه ي میدانیم کاربردی در بدن ندارد،در این مقاله نیز به کاربرد کیسه صفرا میپردازیم. همه ي ما دقت ویژه اي به قلب، مغز و حتی پوست خود داریم. چراکه همۀ میدانیم این‌ها عضوهای اصلی و مهمی از بدن میباشند و مریضی آنها تهدید کننده زندگی ما خواهد بود. اما در مورد دیگر اندام هاي مبهم بدن چه؟ مثلا کیسه صفرا، درمورد آنچه میدانید؟

شما میدانید که کیسه صفرا دارید، اما آیا می‌دانید محل آن کجاست وعملکرد آن چیست؟ در این جا میخواهیم علائم و نشانه هاي مشکلات و ناراحتی هاي کیسه صفرا را با هم بررسی کنیم.

آقای دکترعاقبتی در ابتدا صفرا را شرح دهید ؟

صفرا مایعی هست که در کبد ساخته شده و سپس در کیسه صفرا ذخیره می شود. کیسه صفرا عضوی هست که در سطح تحتانی کبد قرار دارد، پس از صرف غذا، کیسه صفرا منقبض می شود و صفرا را با فشار به درون دوازدهه «قسمت اول روده کوچک» تخلیه می کند. صفرا حاوی آب، کلسترول، چربی‌ها، نمک‌هاي صفراوی،

پروتئین‌ها و بیلی روبین هست. نمک‌هاي صفراوی با چربی ترکیب شده و از طریق کمک به هضم چربی‌ها‌ نقش مهمی را در عمل گوارش ایفا میکند. قسمت اعظم صفرا در روده کوچک باز جذب میشود ولی مقداری از آن همراه با مدفوع دفع شده و باعث رنگ قهوه‌اي آن می شود.

چگونه سنگ در کیسه صفرا تشکیل می شود وچه مشکلاتی را به وجود می آورد؟

اگر مایع صفرا، حاوی میزان زیادی کلسترول، نمک‌هاي صفراوی یا بیلی روبین باشد در شرایط خاص، مثل موقعی که باز‌جذب آب توسط کیسه صفرا چندان هست، میتواند تبدیل به سنگ سخت شود. سنگ‌هاي صفراوی می توانند به اندازه دانه شن کوچک یا به اندازه یک توپ گلف بزرگ، همین طور به تعداد یک عدد سنگ بزرگ یا صدها سنگ کوچک باشند.

80 درصد سنگ‌ها از نوع کلسترولی میباشند و 20 درصد آنها را سنگ‌هاي رنگدانه‌اي تشکیل می دهند که از املاح کلسیم و بیلی‌روبین ساخته شده‌اند. سنگ‌هاي صفراوی می توانند مجاری طبیعی صفراوی که صفرا را از کبد خارج می کنند، مسدود کنند. صفرایی که در این مجاری گیر بیفتد، میتواند باعث التهاب در کیسه صفرا، مجاری یا در موارد نادری در کبد شود.

اگر هر یک از این مجاری صفراوی به مدت زمان قابل توجهی مسدود شوند، ممکن هست باعث آسیب شدید‌ و عفونت در کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده شود.

عوامل ایجاد کننده تشکیل کیسه صفرا چیست؟

عوامل مختلفی موجب ایجاد سنگ درصفرا می شود که شامل:

چاقی: چاقی یک عامل خطر زیاد برای سنگ صفراوی به ویژه در خانم‌هاست. یک مطالعه بزرگ بالینی نشان داد که حتی اضافه وزن متوسط، خطر تشکیل سنگ‌هاي صفراوی را افزایش می دهد. احتمالا چاقی سبب میشود میزان نمک‌هاي صفراوی در صفرا کاهش یافته و در نتیجه کلسترول بیشتری باقی بماند.

هورمون استروژن: به نظر میرسد، استروژن اضافی در حاملگی، موارد هورمون درمانی و نیز بهره گیری از قرص‌هاي خوراکی پیشگیري کننده از بارداری، سطح کلسترول را در صفرا افزایش و حرکت کیسه صفرا را کاهش می دهند، که هر دو مورد می تواند منجر به سنگ صفراوی شود. همین طور طی سه ماهه سوم بارداری به علت تغییر در ترکیب ذخیره اسید

صفراوی و ظرفیت حمل کلسترول صفرا، اشباع کلسترول افزایش قابل توجهی پیدا میکند که این خود به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک می کند.

نژاد: در بین بعضی از نژاد‌ها میزان ابتلا به سنگ صفرا اکثر هست. همین طور داشتن سابقه‌ خانوادگی از ابتلا به آن، در بروز این مشکل ‌ بین بستگان موثر هست.

جنسیت: خانم‌ها به ویژه آنهایی که حامله شده‏اند و خانم‌هاي چندزا که زایمان‌هاي مکرر داشته‌اند اکثر در معرض خطر میباشند. به علت بالا بودن میزان هورمون استروژن در بانوان، ایجاد سنگ‌هاي صفراوی به نسبت سه به یک در زنان شایع‌تر هست.

سن: افراد بالاتر از ۶۰ سال احتمال بیشتری برای تشکیل سنگ صفراوی نسبت به افراد جوان‌تر دارند.
داروهای پایین آورنده سطح کلسترول: داروهایی که سطح کلسترول را در خون کاهش می دهند، مثل کلو فیبرات در حقیقت میزان کلسترول تشکیل شده در صفرا را افزایش می دهند.

دیابت: افرادی که دچار مریضی قند میباشند، عموما دارای سطوح بالا از نوعی چربی به نام‌ تری‌گلیسیرید میباشند که می تواند خطر تشکیل سنگ صفرا را افزایش دهد.

کاهش وزن سریع: از آنجا که بدن چربی را طی کاهش وزن سریع متابولیزه میکند، این مسئله باعث میشود کبد، کلسترول اضافی را به درون صفرا ترشح کند. 10تا 20 درصد افرادی که به کمک غذا هاي بسیار کم کالری به سرعت یا به میزان زیادی وزن کم میکنند، گرفتار سنگ کیسه صفرا میشوند. همین طور دیده شده هست

که ابتلا به یبوست، مصرف رژیم خوراکی پر چرب، مصرف بیش از اندازه تخم مرغ، استعمال دخانیات و فقدان ورزش و فعالیت بدنی نیز در ایجاد رسوب صفراوی موثر میباشند.

نشانه هاي حمله سنگ هاي صفراوی چیست؟

حمله سنگ صفراوی اغلب به دنبال یک غذای چرب اتفاق می‌افتد. درد اثبات در ناحیه بالایی شکم با ارجحیت در سمت راست که به سرعت افزایش می‌یابد و از ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول می کشد، یرقان، زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم‌ها، مدفوع سفالی رنگ، تیره شدن ادرار، درد مابین دو کتف، درد زیر کتف راست،

تب و لرز، تهوع و استفراغ، نفخ شکم، عدم تحمل غذا هاي چرب، قولنج، آروغ زدن، گاز و سوءهاضمه از نشانه‌ها میباشند. به طور معمول، درد 1تا چند ساعت بعد از صرف غذا شروع میشود ولی گاهی بلافاصله بعد از مصرف غذا هم ظاهر میشود و خود را به شکل زخم‌هاي اثنی عشر نشان میدهد، منتها با این تفاوت که با خوردن غذا بهتر نمی شود و تنها با دل به هم خوردگی و استفراغ کردن آرام می گیرد.

راه هاي تشخیص سنگ هاي صفراوی چیست؟

زمانی که احتمال می رود عامل ایجاد نشانه‌هاي بیان شده، سنگ صفراوی هست، دکتر سونوگرافی را درخواست میکند. سونوگرافی از امواج صوتی برای ایجاد عکس اعضا بهره گیری می کند. اگر سنگ وجود داشته باشد، امواج صوتی به آن برخورد کرده و بازمی‌گردند و محل آنان نشان داده می شود. سونوگرافی حساس‌ترین و اختصاصی‌ترین

آزمایش برای سنگ‌هاي صفراوی هست. سی‌تی اسکن، ام‌آر‌‌آی و “‌کوله سنتی گرافی‌” با بهره گیری از ماده حاجب رادیو اکتیو نیز برای تشخیص ممکن هست درخواست شوند.نشانه‌هاي سنگ‌هاي صفراوی شبیه حمله قلبی، آپاندیسیت، زخم‌ها، سندرم روده تحریک‌پذیر، فتق نافی، پانکراتیت و هپاتیت میباشند، بنابراین تشخیص صحیح بسیار اهمیت دارد.

راه هاي درمان آن چگونه هست؟

در اکثر موارد وجود سنگ‌هاي صفرا بدون درد بوده و نیاز به درمان ندارند اما مهم ترین راه درمان سنگ‌هاي صفراوی علامت‌دار که سبب بروز حمله‌هاي صفراوی میشوند، جراحی هست. به جراحی خارج کردن کیسه صفرا،«کوله سیستکتومی» گفته می شود که اکثر از طریق «لاپاراسکوپی» انجام می گیرد. در این جراحی، جراح چند برش کوچک روی شکم می دهند

و ابزار جراحی را به همراه یک دوربین ویدئویی بسیار کوچک وارد شکم می کند. سپس به کمک ابزار جراحی، مجرای کیسه صفرا بریده شده و کیسه صفرا از طریق یکی از برش‌هاي کوچک بیرون آورده می شود.

در این روش بیماران درد و عوارض کمتری نسبت به جراحی باز شکم دارند. این افراد اغلب یک شب را در بیمارستان سپری میکنند و بعد از چند روز استراحت به زندگی عادی خود باز‌می گردند. درمان غیرجراحی در موقعیت‌هاي خاص به کار می رود، به طور مثال زمانی که بیمار نتواند جراحی را تحمل کند و فقط برای سنگ‌هاي کلسترولی.

داروهایی از اسیدهای صفراوی ساخته شده‌اند که برای از بین بردن سنگ‌ها بهره گیری میشوند. ممکن هست درمان برای از بین بردن تمام‌ سنگ‌ها ماه‌ها و سال‌ها ادامه پیدا کند. بهره گیری از امواج مافوق صوت پر‌قدرت برای شکستن سنگ و تبدیل آن به قطعات کوچک قابل دفع «مثل شکستن سنگ‌هاي کلیه» نیز راه دیگری هست. گرچه در درمان‌هاي غیرجراحی، سنگ‌ها تمایل به تشکیل مجدد دارند زیرا هنوز کیسه صفرا وجود دارد.

آیا عمل جراحی سنگ کیسه صفرا عوارضی دارد؟

بله، در بعضی موارد درعمل سنگ کیسه صفرا بعضی عوارض پس از عمل دیدن می شود که عبارتند از :

نشت صفرا: ممکن هست بعد از عمل جراحی، از مجاری ریزی به نام” لوشکا” در بستر کیسه صفرا «معمولا حین عمل قابل دیدن نیستند» مقداری صفرا نشت کند که اگر مقدار آن کم باشد یا با درن تخلیه شود ، مشکلی ایجاد نمی‌کند. نشت مقدار چندان صفرا می تواند نشانه نشت از مجرای کیسه صفرا یا آسیب به مجاری صفراوی بزرگ

«مجرای مشترک یا مجرای کبدی» باشد که نیاز به بررسی و درمان قاطع دارد و ماندن مقدار چندان صفرا درشکم می تواند منجر به “پربتونیت “یا “آبسه” داخل شکمی شود.

عوارض عفونی: شامل آبسه و پریتونیت «عفونت منتشر داخل شکم» بعد از عمل می شود. به دنبال تجمع مقداری صفرا یا خون و خونابه و آلوده شدن آن به باکتریها ایجاد می شود. در بیماران با التهاب شدید کیسه صفرا و بیماران مستعد به عفونت مثل دیابتی ها اکثر دیده می شود و با تب، ضعف عمومی و بی حالی خود را نشان میدهد و به درمان قاطع نیاز دارد و درمان آن ممکن هست با درمان طبی یا تخلیه با سونوگرافی یا جراحی مجدد باشد.

سنگ باقیمانده: ممکن هست حین یا گذشته عمل جراحی کوله سیستکتومی، سنگ صفرا داخل مجرای صفرا رفته باشد و بعد از عمل خود را با درد شدید و یرقان و گاهی تب و لرز نشان دهد که با انجام بررسی هاي آزمایشگاهی و سونوگرافی قابل تشخیص هست و درمان ارجح اندوسکوپی مجاری صفراوی یا همان ERCPاست که می تواند بعنوان تشخیص هم بهره گیری شود و گاهی برای درمان آن نیز جراحی مجدد نیاز می شود.

آیا بدون کیسه صفرا میتوان زندگی کرد؟

خوشبختانه کیسه صفرا عضوی هست که افراد می توانند بدون آن زندگی کنند. از دست دادن آن حتی نیازی به تغییر دادن رژیم خوراکی ندارد. وقتی کیسه صفرا برداشته میشود، صفرا مستقیما به داخل روده کوچک می رود. برداشتن کیسه صفرا معمولا درد را برطرف کرده و ممکن هست نشانه‌هاي سوءهاضمه را کاهش دهد.

گرچه در تعداد کمی از این افراد، اسهال دیده میشود. پرهیز از غذا هاي چرب، آبکی و ادو‌یه‌دار و بهره گیری از داروهای ضداسهال با تجویز دکتر پیشنهاد می شود. باید دقت داشت خانم‌هایي که قرص‌هاي خوراکی پیشگیري از بارداری مصرف میکنند و به وجود نشانه‌هاي ابتلا به سنگ صفرا مشکوک میباشند، باید با دکتر خود مشورت کنند.

پیشنهاد پایانی …

از آنجا که عامل ایجادکننده حدود 90 درصد سنگ‌هاي صفراوی، کلسترول هست، رژیم کم‌چربی و کم‌کلسترول پیشنهاد میشود. افراد دارای سنگ کیسه صفرا یا مستعد به ابتلا، بهتر هست از چربی‌هاي گیاهی و غیراشباع به ویژه روغن زیتون بعنوان جایگزینی برای چربی‌هاي حیوانی بهره گیری کرده و غذا هاي گیاهی

و سبزیجات تازه را به میزان بیشتری در رژیم خوراکی خود بگنجانند. مصرف سبزیجات فراوان و میوه‌ها به علت فیبر بالای آنها برای تمام این افراد پیشنهاد میشود.

غلات کامل، سبوس و نان‌هاي سبوس دار باید در رژیم خوراکی این افراد گنجانده شود زیرا سبوس این خاصیت را دارد که به مواد صفراوی ریخته شده به روده متصل شده و آنها را از بدن دفع کند. برترین راه فراهم سازی چربی عبارت از بهره گیری از چربی‌هاي گیاهی، گوشت لخم، شیر کم‌چرب و گوشت ماهی هست. چربی‌هاي قابل رویت باید به طور کامل از گوشت پاک شود و غذاها اکثر از طریق پخت کردن و برشته کردن تهیه شوند.