یكی از وسایل پیشگیری از بارداری برای مدت طولانی است كه مورد تائید سازمان جهانی بهداشت بوده و در برخی از كشورهای در حال رشد، یكی از پرمصرف ترین و رایج ترینوسایل پیشگیری از بارداری محسوب می شوند.

دو نوع آی. یو. دی وجود دارد، در یك نوع مقدار كمی فلز مس و در نوع دیگر پروژستین یا فرم ساختگی هورمون پروژسترون تعبیه شده است. محل اصلی قرار گرفتن آن در حفره رحم است. این وسایل را در صورت نیاز میتوان تنها پس از یك معاینه پزشكی به كار برد. در ضمن نیازی به تصمیم گیری روزانه در مورداستفاده از آنها نیست.دخالت مصرف كننده در نحوه استفاده از آن بسیار ناچیز است.
چگونه از بارداری جلوگیری می كنند؟

وجود IUD در رحم با نامناسب كردن محیط داخل رحم مانع از بارداری می شود. التهاب مختصر ناشی از حضور این وسیله در رحم موجب آسیب دیدگی یا تخریب اسپرمها و تخمك می شود و در صورتیكه عمل لقاح انجام شود، مانع جایگزینی مناسب تخم لقاح یافته در جداره داخلی رحم خواهد شود.
آِیا در دوران شیردهی می توان از این وسیله (IUD) استفاده كرد؟

بله. با گذشت 6 هفته از زایمان، زمانی كه رحم به وضعیت قبل حاملگی باز می گردد، می توان انواع آی یو دی را در رحم قرار داد بدون اینكه بر مقدار یا كیفیت شیر مادر تاثیری داشته باشد.
چقدر در پیشگیری از حاملگی موثر است؟

IUD یكی ار مطمئن ترین روشهای جلوگیری از بارداری است بطوریكه در طول یك سال از 1000 نفر استفاده كننده از این وسیله حدود 1 تا 6 نفر (بر حسب نوع IUD) باردار می شوند. این مقدار به اندازه روش دائمی بستن لوله های رحم است با این مزیت كه هر زمان كه فرد بخواهد، قابل برداشتن است. البته روشهایی مانند استفاده از قرص نیز ممكن است به همین اندازه یا بیشتر موثر باشند اما در صورتیكه به درستی مصرف شوند. در استفاده از IUD پزشك یا ماما آنرا قرار می دهد و كافیست هر ماه توسط خود فرد چك شود.
آیا بعد از برداشتن، بر میزان باروری من تاثیر می گذارد؟

خیر. آی یو دی را می توان در هر زمان از سیكل قاعدگی برداشت و از همان زمان هم اقدام برای بارداری را آغاز كرد. قابلیت باروری شما همانند پیش از گذاشتن IUD خواهد بود.
چگونه باید آنرا تهیه كنم؟

از آنجا كه این وسیله باید توسط پزشك یا ماما گذاشته شود، شما باید به ایشان مراجعه كنید یا با مراجعه به مركز بهداشتی و درمانی محله خود درخواست این روش را برای پیشگیری از حاملگی بنمائید.

بهترین زمان برای گذاردن آی. یو. دی در روزهای پایان عادت ماهانه است، زیرا گذاردن آن در این زمان راحتتر است و احتمال بارداری نیز وجود ندارد. اما فقط محدود به همین زمان نیست و برای خانمی كه مطمئن است باردار نیست، در هر زمانی می توان آی. یو. دی گذاشت. در غیر از زمان خونریزی پریود، پزشك یا ماما برای اطمینان از باردار نبودن شما یك تست حاملگی درخواست می كند و برای اطمینان از نبود عفونت و التهاب لگنی شما را معاینه خواهد كرد. معمولا در مراجعه بعدی، وقتی كه جواب آزمایش شما آماده شود، IUD را برای شما قرار می دهد.
چگونه جای گذاری می شود؟

پزشك یا ماما هنگام جای گذاری IUD از شما می خواهد تا روی تخت مخصوص معاینه بروید، سپس واژن را باز كرده و محل را استریل می كند، برای باز نگه داشتن دهانه رحم از وسیله ای استفاده می كند كه ممكن است برای شما درد مختصری را ایجاد كند. پس از اندازه گیری عمق رحم، با استفاده از یك اپلیكاتور، IUD را داخل رحم قرار می دهد. در این مرحله ممكن است احساس انقباض داشته باشید.

با خروج اپلیكاتور، شاخه های T مانند ای یو دی باز می شود و دو رشته نخ نازك متصل به آن از دهانه رحم خارج شده و تا واژن امتداد می یابد. كل این مراحل بیش از چند دقیقه بطول نمی انجامد. ممكن است دردهای انقباضی مانند درد قاعدگی داشته باشید كه برای كاهش آن می توانید یك ساعت قبل از یك مسكن مانند ایبوبروفن استفاده كنید.

شما باید در قاعدگی بعدی برای معاینه نزد پزشك یا مامای خود بروید. او هنگام معاینه مطمئن می شود كه آیا IUD در محل خود قرار دارد و آیا گذاشتن آن منجر به عفونت نشده است؟ در ضمن این معاینه باید هر ساله تكرار شود.
آیا لازم است در آغاز مصرف از یك روش دیگر نیز برای جلوگیری از بارداری استفاده كنم؟

بله. برای اطمینان بیشتر، باید كه در ماه اول بعد از گذاشتن IUD، از یك روش دیگر برای پیشگیری از بارداری استفاده كنید.
چطور مطمئن باشم كه IUD در محل خود قرار دارد؟

شما باید بطور منظم حضور آنرا در محل كنترل كنید.

روش كنترل

ممكن است پزشك یا مامای شما روش كار را برایتان توضیح دهد. ابتدا دستهایتان را بشوئید. می توانید روی زمین چمباتمه بزنید (مانند نشستن روی توالت)، روی توالت فرنگی بنشینید یا فقط یك پا را روی صندلی بگذارید. سپس انگشت خود را داخل واژن ببرید تا جایی كه دهانه رحم را لمس كنید، در این حالت باید انتهای دو نخ را لمس كنید. كافیست آنها را با نوك انگشتتان لمس كنید؛ نباید زیاد دستكاری كنید!

اگر نتوانید محل نخها را تعیین كنید یا اگر خود IUD را لمس كردید باید به پزشك یا مامای خود مراجعه كنید. در این مدت باید از یك روش مطمئن دیگر برای جلوگیری از بارداری استفاده كنید. چون وقتی آی یو دی در محل مناسب خود در رحم نباشد، در پیشگیری از حاملگی موثر نیست.

اگر شما نتوانید نخها را لمس كنید و پزشك یا ماما هم نتواند در معاینه آنها را پیدا كنی، باید از سونوگرافی استفاده كرد تا مشخص شود آیا IUD در محل خود قرار دارد یا بیرون آمده است. در 2 تا 8 درصد خانمها IUD در طول یك سال اول بیرون می آید. این احتمال در خانمهای با سن كمتر از بیست سال، آنها كه هرگز باردار نشده اند، افرادی با خونریزی قاعدگی خیلی زیاد یا پریودهای دردناك همراه با كرامپ شكمی، بیشتر است.

اگر IUD شما بیرون آمده باشد می توانید دوباره اقدام به گذاشتن IUD كنید. اما 30% احتمال خروج مجدد آن وجود دارد.

زمان كنترل

بهتر است در یك ماه اول هر هفته و سپس هر ماه وجود آنرا بررسی كنید. بخصوص بعد از خونریزی پریود زمان مناسبی است زیرا احتمال اینكه IUD طول خونریزی قاعدگی بیرون بیاید بیشتر از سایر اوقات است.
چگونه برداشته می شود؟

زمانی كه باید IUD شما برداشته شود، پزشك یا ماما مشابه آنچه برای گذاشتن توضیح داده شد عمل می كند. نهایتا با یك گیره نوك نخ ها را گرفته و آنرا بیرون می كشد. بازوهای T مانند آی یو دی كه انعطاف پذیر هستند، خم شده و از دهانه رحم خارج می شوند. در این زمان ممكن است شما احساس انقباض داشته باشید. اگر بخواهید به استفاده از IUD برای پیشگیری از بارداری ادامه دهید، در همین جلسه برای شما IUD جدیدی گذاشته می شود.

اگر تصمیم به بارداری داشته باشید، هر زمان از سیكل قاعدگی كه آماده باشید می توان IUD را خارج كرد. اما اگر بخواهید با یك روش دیگر ادامه دهید، بهتر است این موضوع را با پزشك یا مامای خود مطرح كنید. شاید بهتر باشد آنرا پس از شروع (مثلا قرص) بردارید تا از تاثیر روش دوم مطمئن شوید.
IUD چه تاثیری بر قاعدگی دارد؟

خونریزی قاعدگی طولانی تر و بیشتر می شود و ممكن است دردهای دوران قاعدگی نیز تشدید شود. در موارد استفاده از IUD حاوی مس ممكن است خونریزی بقدری شدید باشد كه برای جلوگیری از كم خونی تجویز آهن لازم باشد.

البته در انواع حاوی پروژستین پس از گذشت چند ماه مقدار و زمان خونریزی قاعدگی بشدت كاهش می یابد.
عوارض جانبی استفاده از IUD چیست؟

معمولا عارضه جانبی استفاده از IUD زیاد نیست. در انواع حاوی پروژستین ممكن است آكنه، سردرد، درد و سنگینی در پستانها و افسردگی بروز كند كه با گذشت زمان بهبود می یابد. این عوارض مشابه سایر روشهای هورمونی پروژستین تنها هستند و بعلت كمتر بودن مقدار این هورمون در خون استفاده كنندگان از IUD، شدت عوارض نیز كمتر از سایرین است.
آیا استفاده از آن مزایایی برای سلامتی دارد؟

پزشكان استفاده از انواع حاوی پروژستین را بعلت كاهش خونریزی قاعدگی، در افرادی كه پریودهای شدید و دردناك دارند توصیه می كنند. این موضوع خطر ابتلا به كم خونی فقر آهن را در این افراد كاهش می دهد.

بعضی از مطالعات نشان داده است كه استفاده از IUD خطر ابتلا به سرطان رحم را نیز كاهش می دهد.
آیا استفاده از آن مخاطراتی دارد؟

در هفته های اول پس از گذاشتن IUD خطر ابتلا به بیماری التهابی لگن (PID) وجود دارد. در این بیماری ممكن است عفونت در رحم، لوله های رحمی و تخمدانها انتشار پیدا كند و منجر به اختلالاتی شود كه فرد را برای بارداری آینده دچار مشكل نماید. در موارد نادر این بیماری ممكن است كشنده باشد. بنابراین بررسی از نظر عفونت لگنی اولین و مهمترین دلیلی است كه فرد باید در فاصله چند هفته تا یك ماه بعد از گذاردن IUD به پزشك یا ماما مراجعه نماید. این بیماری در صورت تشخیص به راحتی با آنتی بیوتیك قابل درمان است و هر چه زودتر تشخیص داده شود، عوارض درازمدت آن كمتر خواهد بود.

در موارد اندكی ممكن است علیرغم داشتن IUD حاملگی اتفاق افتد و در اینصورت احتمال قرار گیری تخم در خارج از رحم و بروز بارداری خارج رحمی بیشتر خواهد بود. این وضعیت بسیار جدی بوده و نیاز به اقدام درمانی سریع دارد.

بندرت پارگی رحم در حین گذاشتن IUD رخ می دهد و خونریزی و آسیب جدی را موجب می شود كه می تواند منجر به اقدام جراحی برای درمان شود.
چه كسانی نباید از این وسیله استفاده كنند؟

در درجه اول خانمهایی كه احتمال می رود باردار باشند. بعلاوه شما نباید از IUD بعنوان یك روش پیشگیری از حاملگی استفاده كنید اگر یكی از شرایط زیر را داشته باشید:

    ابتلا به التهاب و عفونت لگنی یا سابقه ابتلا به آن در 3 ماه گذشته
    ابتلا كنونی به یكی از بیماریهای مقاربتی یا بودن در معرض خطر ابتلا به آنها
    عفونت چركی دهانه رحم كه در آن التهاب دهانه رحم به سادگی منجر به خونریزی شده و ترشحات موكوسی همراه با چرك دارد.
    ابتلا به عفونت پس از زایمان یا عفونت پس از سقط، یا سابقه ابتلا به آن در سه ماه گذشته
    خونریزی واژینال غیر معمول با علت نامشخص
    ابتلا به سرطان رحم
    وجود فیبروم یا اختلالات ساختمانی رحم كه گذاشتن IUD را ناممكن می كند
    بعلاوه شما نمی توانید از انواع حاوی پروژستین استفاده كنید اگر مبتلا به سرطان پستان یا بیماریهای كبدی باشید و نیز نباید از انواع حاوی مس استفاده كنید اگر به فلز مس آلرژی داشته یا مبتلا به بیماری نادر ویلسون باشید.

چه علائمی نشان می دهد كه مشكل پزشكی ناشی از مصرف IUD ایجاد شده است؟

نشانه های خطری كه باید در حین مصرف IUD نسبت به آنها هوشیار باشید عبارتند از:

درد شدید یا تیركشنده در لگن یا پائین شكم، تب بدون علت مشخص، ترشحات غیر معمول یا با بوی تعفن، زخم و ناراحتی در واژن، درد در حین مقاربت، لكه بینی یا خونریزی بعد از نزدیكی یا در فاصله بین دو پریود، خونریزی شدید یا طولانی.

با مشاهده هر یك از علائم فوق باید سریعا با پزشك یا مامای خود تماس بگیرید. همچنین اگر مشكوك هستید كه حامله باشید، مثلا با تاخیر طولانی در پریود و وجود علائمی چون حساسیت در پستانها و ویار، حتما با پزشك یا مامای خود تماس بگیرید.

موارد دیگری كه در صورت مشاهده باید با پزشك یا مامای خود تماس بگیرید عبارتند از:

    زمانی كه IUD شما بیرون آمده،
    اگر انتهای نخها را لمس نمی كنید، حتی در مواردی كه بنظر می رسد موقعیت نخها نسبت به همیشه تغییر كرده و بلندتر یا كوتاهتر شده،
    اگر شما یا همسرتان در حین آمیزش چیزی را در انتهای واژن احساس می كنید،
    و وقتی حدس می زنید ممكن است در معرض ابتلا به بیماریهای مقاربتی قرار گرفته اید، حتی اگر هیچ علامت مشخصی نداشته باشید.

استفاده كنندگان انوع حاوی پروژسترون علاوه بر موارد فوق باید در صورت ابتلا به یرقان یا زردی و بروز سردرد شدید یا میگرن نیز با پزشك خود تماس بگیرند.
اگر همراه با داشتن IUD باردار شوم، چه می شود؟

در صورت وقوع حاملگی، اولین نكته ای كه پزشك یا مامای شما می خواهد بداند این است كه بارداری خارج رحمی در شما اتفاق نیافتاده باشد. برای این كار او شما را معاینه داخلی كرده و برایتان آزمایش خون و سونوگرافی درخواست می كند.

اگر بارداری نابجا وجود نداشته باشد، شما می توانید تصمیم بگیرید كه به حاملگی خود ادامه دهید. در اینصورت اگر انتهای نخ ها مشخص باشد IUD شما بدون اقدام تهاجمی خارج می شود. اگر چه خارج كردن وسیله بندرت موجب سقط می شود، اما بهتر از نگه داشتن آن است زیرا خطر سقط بعلت عفونت را بالا می برد و سلامتی شما و جنین را بشدت به مخاطره می اندازد.