مهمترین اثر روزه بعد تربیتی آن اسـت. روزه روح آدمی را لطیف و اراده انسان را «قوی» و غرائز او را «تعدیل» میکند.
از مرتاضان، کـه از خودداریهاي مخصوص بـه تطهیر روح میپردازند، گرفته تا صوفیان، کـه چلهنشینند و امساک از اصول آن ها اسـت، و عارفان کـه میگویند: «اندرون از طعام خالیدار تا در او نور معرفت بینی.» همگی نقش محوری روزه در خودسازی و تهذیب نفس را باور دارند؛ زیرا روزه، تمرین مقاومت و آمادگی روحی در خودسازی اسـت.
اخلاق و تهذیب نفس بر دو پایه استوار اسـت:
الف» تخلیه؛ یعنی پاکسازی و تصفیه روح از عادات ناپسند و آلودگیهاي مادی کـه مقدمه آن شناخت صفات پسندیده و ناپسند اسـت.
ب» تحلیه؛ یعنی آراستن نفس بـه صفات پسندیده و مطلوب انسانی، مانند تقوا کـه از حکمتهاي روزه اسـت «لعلکم تتقون.»«1»
روزه بستر مناسبی را برای ایجاد تقوا فراهم میسازد. افرادی کـه سالیانه، یک دوره یک ماههاي را برای مبارزه با خواسته هاي درونی میگذرانند، از آمادگی رزمی و دفاعی بیشتری برخوردارند. پیامبر اکرم«ص» شکمچرانی و شهوت جنسی را از جمله سه امری برشمرد کـه پس از خویش، برای امتش نسبت بـه انها بیمناک بود.
و نیز از کلام گوهربار آن حضرت اسـت کـه فرمود: «نخستین چیزهایی کـه موجب گرفتاری انسان در آتش جهنم اسـت، دهان «ابزار گناهان فراوان»، و فرج «ابزار شهوت جنسی» اسـت.»
روزه دار باید در حال روزه باوجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب، از بعضی لذات هم چشم بپوشد و عملاً ثابت کند کـه هم چون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست. او میتواند بازرسی امور نفس یاغی رابه دست بگیرد و با تمرینهاي پیگیر و خستگیناپذیر از وسوسههاي دشوار شکم و شهوت بگذرد و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.
در حقیقت بزرگ ترین فلسفه روزه همین اثر تربیتی و معنوی آن اسـت. انسانی کـه انواع غذاها و نوشابهها را در اختیار دارد و هر لحظه کـه تشنه و گرسنه شد بـه سراغ آن میرود، مانند درختانی اسـت کـه در پناه دیوارهای باغ بر لب نهرها میرویند، این درختان نازپرورده، بسیار کم مقاومت و کمدوامند. اگرچند روزی آب از پای آن ها قطع شود، پژمرده شده و خشک میشوند ؛ اما درختانی کـه در لابهلای صخرهها در دل کوهها و بیابانها میرویند ودر همان اوان رشد، همواره با طوفانهاي سخت، آفتاب سوزان، سرمای زمستان و با انواع محرومیتها دست و پنجه نرم میکنند، بسیار محکم و بادوام هستند.
روزه، آدمی را از عالم حیوانات جدا کرده و بـه جهان فرشتگان میبرد.
اگر پیامبر اسلام«ص» میفرمایند: «الصوم جنة مـن النار؛ روزه سپری اسـت در برابر آتش دوزخ.»«2» اشاره بهمین موضوع اسـت.
یعنی روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصی انسان اسـت، کـه بـه وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار حاصل میشود.
در روایت آمده کـه امام علی«ع» از پیامبر اکرم«ص» پرسیدند: چـه کنیم کـه شیطان از مـا دور شود؟ حضرت فرمود: «الصوم یسود وجهه و الصدقة تکسر ظهره و الحب فیاللّه و المواظبة علی العمل الصالح یقطع دابره و الاستغفار یقطع و تینه؛ روزه روی شیطان را سیاه میکند و انفاق در راه خدا پشت او را میشکند و دوست داشتن بخاطر خدا و مواظبت بر عمل نیک، دنباله او را قطع میکند و استغفار رگ قلبش را قطع میکند.»«3»
روزه دار روحیه تقوا را در خود زنده میکند و این مراقبت ثمربخش در ماه مبارک رمضان ودر حال روزه بسیار راحتتر اسـت چرا کـه گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیتهاي روزه شعلههاي یاغی غرایز حیوانی و هوسها را تا حد چشمگیری خاموش میسازد و حتی اگر موقت هم باشد گریبان عقل و جان را از چنگال شهوت رها میسازد و برای روزهدار زمینه آمادگی برای تمرین تقوا و پرهیزگاری فراهم میشود و با مراقبت و تمرین پیاپی دریک ماه نیروی بازدارنده از گناه در او بـه وجود میآید و خصلت خودداری در او ریشه میگیرد و رشد میکند و او با گذراندن این برنامه یک ماهه توفیق مییابد کـه پس از ماه روزه نیز پرهیزگار باقی بماند. بدین ترتیب بهروزهدار باید در حال روزه باوجود گرسنگی و تشنگی از غذا و آب، از بعضی لذات هم چشم بپوشد و عملاً ثابت کند کـه هم چون حیوان، در بند اصطبل و علف نیست. او میتواند نظارت امور نفس یاغی رابه دست بگیرد و با تمرینهاي پیگیر و خستگیناپذیر از وسوسههاي دشوار شکم و شهوت بگذرد و بر هوسها و شهوات خود مسلط گردد.
روزهدار روحیه تقوا را در خود زنده میکند و این مراقبت ثمربخش در ماه مبارک رمضان ودر حال روزه بسیار راحتتر اسـت چرا کـه گرسنگی و تشنگی و دیگر محدودیتهاي روزه شعلههاي یاغی غرایز حیوانی و هوسها را تا حد چشمگیری خاموش میسازد و حتی اگر موقت هم باشد گریبان عقل و جان را از چنگال شهوت رها میسازد و برای روزهدار زمینه آمادگی برای تمرین تقوا و پرهیزگاری فراهم میشود و با مراقبت و تمرین پیاپی دریک ماه نیروی بازدارنده از گناه در او بـه وجود میآید و خصلت خودداری در او ریشه میگیرد و رشد میکند و او با گذراندن این برنامه یک ماهه توفیق مییابد کـه پس از ماه روزه نیز پرهیزگار باقی بماند. بدین ترتیب بـه مقام پر ارج تقوا کـه بـه تعبیر قرآن و فرموده پیشوایان معصوم مـا کرامت انسان بدان وابسته اسـت برای همیشه نائل آید.
مقام پر ارج تقوا کـه بـه تعبیر قرآن و فرموده پیشوایان معصوم مـا کرامت انسان بدان وابسته اسـت برای همیشه نائل آید.
نقش روزه در تقویت اراده
انسان با روزهداری کـه، امساک در خوردن و آشامیدن و خودداری از برخی چیزهای دیگر اسـت در واقع با خواهشهاي خویش میجنگد ودر برابر غرایز خود مقاومت میکند، تمرین این عمل، اراده و تصمیم را در انسان قدرتمند میسازد و جان را از قید حکومت و سلطه هوسها و خواهشها میرهاند. پیشوایان اسلام فرمودهاند: «افضل الناس مـن جاهد هواه و اقوی الناس مـن غلب هواه؛ بهترین مردم کسی اسـت کـه با هوای نفس مبارزه کند و نیرومندترین آنان کسی اسـت کـه بر آن پیروز شود.»«4» پس روزهداران بهترین مردمند چرا کـه با خواستههاي نفسانی مبارزه میکنند و اگر با مراقبت و کوشش از روزه خویش بتوانند بر نفس خود مسلط شوند، از نیرومندترین مردم نیز خواهند بود.
ماه رمضان زمان مخصوصی اسـت کـه بهترین فصل برای تربیت و تقویت ایمان و اراده میباشد حضرت زهرا«س» درضمن خطبهاي کـه در مسجد پیامبر«ص» ایراد نمود، فرمود:
«و الصیام تثبیتا للاخلاص؛ «علل الشرایع، ص 236»
و روزه را خداوند قرار داد برای ثبات و استواری در اخلاص.»
شخص روزهدار، در درجه اول با مقاومت در برابر نیرومندترین خواستههاي طبیعی و غریزی خود از خوردن و آشامیدن و غیره، اراده خودرا محکم و تقویت مینماید و مهمترین عادتهاي خویش را ترک و بر شهوات نفس خود مستقلاً حکومت میکند. روزه روح و باطن انسان را از خواهشهاي ناشایسته پاک میگرداند و صیقل میدهد و صفای باطن میآورد زیرا وقتی شکم انسان از غذاها خالی شد. پرهیزگاری، امانتداری، صداقت و خلاصه انسانیت او تقویتشده و نور ایمان در قلب او تجلی میکند.
حضرت عیسی بن مریم«ع» فرمود:
«یا معشر الحواریین جوعوا بطونکم لعل قلوبکم تری ربکم؛ «سفینة النجات، ج 1، ص 180»
اي حواریین خالی نگه دارید شکمهاي خودرا شاید پروردگار خودرا از راه دل ببینید.»
روزه و صبر
«صبر» از خصائلی اسـت کـه در اخلاق اسلام بر آن بسیار تأکید شده اسـت، انسان مسلمان در زندگی فردی و اجتماعی خویش در راه هدفهایي مبارزه میکند و با مشکلاتی نیز روبهرو اسـت. بدون خصلت صبر، پیروزی بر مشکلات و رسیدن بـه هدفها راحت نیست. صبر و مقاومت بر نیروی پایداری انسان میافزاید و اراده را توانا میسازد. هیچ جامعهاي اگر تحمل ناگواریها را نداشته باشد، بر مشکلات مختلف و بر دشمنان خویش نمیتواند پیروز گردد. با صبر و مقاومت اسـت کـه میتوان بـه پیکار ستمگران رفت و دست استعمارگران را کوتاه نمود و روزه – بـه ویژه در روزهای گرم و طولانی تابستان کـه فشار تشنگی طاقتفرسا میشود، بطور چشمگیری بـه انسان صبر و مقاومت میبخشد و تحمل رنج و سختی را بر آدمی راحت میسازد.
قرآن کریم با توجه بهمین اثر، از روزه بـه صبر تعبیر کرده اسـت: و استعینوا بالصبر و الصلوة… از صبر «روزه» … و از نماز کمک بگیرید … .
امامان معصوم مـا «ع» «صبر» را دراین آیه بـه روزه تفسیر کردهاند و پیامبر گرامی«ص» نیز ماه رمضان را ماه صبر نامیدهاند: «شهر الصبر و ان الصبر ثوابه الجنة؛ «رمضان ماه صبر اسـت و پاداش صبر بهشت اسـت.»«5»
روزه و قناعت
اسلام برخلاف مکاتب مادی شرق و غرب، دنیا و نعمتهاي مادی آنرا وسیلهاي برای تکامل معنوی و رسیدن بـه سعادت جاوید میداند و بهمین دلیل فرهنگ اسلام فرهنگ لذتجویی و مصرف نیست بلکه فرهنگ قناعت و ایثار اسـت. در روشهاي مادی تن آدمی و خور و خواب آن اصالت دارد و حرص و آز برای برخورداری بیشتر گریبانگیر افراد اسـت ودر اسلام اصالت با معنویت انسان اسـت و قناعت و ایثار و فداکاری از راههای وصول بـه مراتب بلند انسانیت محسوب میشود.
روزه روح و باطن انسان را
از خواهشهاي ناشایسته پاک میگرداند و صیقل میدهد
و صفای باطن میآورد
زیرا وقتی شکم انسان
از غذاها خالی شد.
پرهیزگاری، امانتداری، صداقت و خلاصه انسانیت او تقویتشده و نور ایمان
در قلب او تجلی میکند.
روزه، فریضهاي اسـت کـه مسلمانان را از غرقه شدن در مادیگرایی و حرص و آز برای لذتهاي مادی و مسابقه برای مصرف و تنپروری میرهاند و بـه او میآموزد کـه بـه فکر دیگران باشد و بر خواهشهاي جسمانی خویش مسلط گردد و بـه مصرف بـه مقدار نیاز قناعت ورزد و از ريخت و پاش و تبذیر بپرهیزد. روزه بـه مسلمانان میآموزد کـه با کم هم میتوان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات اسـت و برای زیستن لازم نیست کـه با همه ی وجود بـه تن و لذتهاي آن پرداخت.
روزه، فریضهاي اسـت کـه مسلمانان را از غرقه شدن در مادیگرایی و حرص و آز برای لذتهاي مادی و مسابقه برای مصرف و تنپروری میرهاند و بـه او میآموزد کـه بـه فکر دیگران باشد و بر خواهشهاي جسمانی خویش مسلط گردد و بـه مصرف بـه مقدار نیاز قناعت ورزد و از ريخت و پاش و تبذیر بپرهیزد. روزه بـه مسلمانان میآموزد کـه با کم هم میتوان زیست و حرص و طمع فقط غرق شدن در مادیات و انحراف از معنویات اسـت و برای زیستن لازم نیست کـه با همه ی وجود بـه تن و لذتهاي آن پرداخت.
آثار اجتماعی اخلاقی روزه
نظام طبقاتی و فاصله زیاد میان تهیدستان و مرفهین، یکی از عوامل نارضایتی در نظام و اجتماع اسـت. بـه هر میزان فاصله طبقاتی، عمیقتر گردد، نابهنجاریهاي اجتماعی و مفاسد اخلاقی بیشتر میشوند و گروه تهیدست بـه واسطههاي فشارهای اقتصادی و محرومیتهاي اجتماعی نسبت بـه توانگران، دچار حس حسد و کینه میشوند تا آنجا کـه کار بـه خشونتهاي اجتماعی میرسد.
شریعت حیاتبخش اسلام با تکیه بر اصل «عدالت اجتماعی»، نهایت تلاش و کوشش را در تنظیم روابط جامعه بکار برده و از آنجا کـه طبیعت بشر بـه واسطه استعدادها و توانمندیهاي فردی، مختلف اسـت، همواره در حال تلاش بوده تا با جعل احکام و دستور هـای گوناگون، آن اختلاف طبیعی را نیز بـه حداقل برساند، از جمله این احکام، «روزه» اسـت. کـه شرایطی را پدید میآورد تا ثروتمندان با درک موقعیت محرومان، فشارهای اقتصادی و رنجهاي اجتماعی آنان را درک کنند و کاهش دهند و با این اقدام، جامعه را از پریشانی و نارضایتی، پاک میسازد و روحیه برادری و همگرایی را در آنان بـه وجود میآورد. هنگامیکه «هشام بنحکم» از امام صادق«ع» فلسفه روزه را میپرسد، حضرت میفرماید:
«بـه راستی خداوند روزه را واجب کرد، تا بـه وسیله آن بین تهیدستان و ثروتمندان برابری ایجاد کند و ثروتمندان هرگز درد گرسنگی و فقر را احساسس نکردهاند و هرگاه «خوردنی و آشامیدنی» را اراده نمودهاند برایشان میسر بوده اسـت، پس خداوند متعال «روزه را واجب نمود» تا بین بندگانش از فقیر و غنی، مساوات و برابری بـه وجود آورد «هردو گروه رنج گرسنگی و تشنگی را بکشند» سرمایهداران مسلمان گرسنگی و درد فقیران را لمس نمایند تا بر آنان شفقت ورزند و ترحم کنند.»«6»
پیشوایان گرامی دین، در روایات و ادعیه اسلامی ماه رمضان را ماه مواسات نامیدهاند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت بـه مستمندان و همنوعان تنگدست اسـت، آنان کـه زندگی آسودهاي دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیدهاند، ممکن اسـت از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیلهاي اسـت کـه آنان را از غفلت میرهاند و رنج مستمندان رابه یاد آنان میآورد تا بـه دستگیری فقیران همت گمارند و بـه درد دل آنان برسند.
یکی از آثار و برکات اخلاقی و معنوی روزه این اسـت کـه انسان با گرسنگی و تشنگی، بـه یاد گرسنگی و عطش روز قیامت میافتد و تصمیم میگیرد برای روز قیامت توشهاي آماده کند روز قیامت گرمای طاقتفرسا دارد. و همگی در آن روز از شدت گرما عرقریزان و تشنه میشوند.
پیامبر اکرم«ص» در «خطبه شعبانیه» میفرماید: «با گرسنگی و تشنگی خویش در روزه رمضان بـه یاد گرسنگی و تشنگی روز قیامت باشید.»«7»
کسیکه روزه میگیرد و تمامی روز را باوجود این کـه بـه انواع خوردنیها و آشامیدنیها دسترسی دارد، در عین حال امساک میکند، جز اخلاص بـه پیشگاه حق تعالی غرضی دیگر ندارد و کسیکه بـه پیشگاه خداوند متعال اخلاص ورزد، مورد قبول درگاه خدا میشود.
آثار بهداشتی و درمانی روزه
روزه، افزون بر فوائد تربیتی و اجتماعی فوائد بهداشتی نیز دارد. روزه تمام دستگاههاي بدن را از خستگی مدام رها میسازد، عمر را طولانی میکند، بـه جسم نشاط تازهاي میبخشد و آدمی را از کسالت و سستی در میآورد، از بیماری و دردها آزاد میسازد و چاقی زیاد را از بین میبرد.
روزه سبب میشود کـه ذخایر مخصوص گلیکوژن یا چربی بدن از نقاط مختلف برداشته شوند و بـه مصرف سوخت و ساز داخلی برسند و مسلم اسـت کـه بدن در حال روزه ابتدا چربیهاي زیر جلدی رابه مصرف رسانده و بتدریج نوبت بـه چربیهاي احشا میرسد.
پزشک «الکسیس کارل» در کتاب «انسان، موجود ناشناخته» مینویسد: «با روزهداری، قندخون در کبد میریزد و چربیهایي کـه در زیر پوست ذخیره شدهاند و پروتئینهاي عضلات و غدد و سلولهاي کبدی آزاد میشوند و بـه مصرف تغذیه میرسند.»
وی میگوید: «لزوم روزهداری در تمام ادیان تأکید شده اسـت. در روزه، ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعفی احساس میشود، ولی در عین حال، کیفیات پوشیدهاي کـه اهمیت زیادی دارند، بـه فعالیت میافتند و بالأخره تمام اعضا، مواد خاص خودرا برای نگهداری و تعادل محیط داخلی و قلب، قربانی میکنند و بـه این ترتیب روزه تمام بافتهاي بدنی را میشوید «خانه تکانی میکند» و انها را تازه میکند.»
پزشک «ژان فرموزان» روش معالجه با روزه را، بـه شستشوی اعضای بدن تعبیر میکند، کـه در آغاز روزهداری، زبان باردار اسـت، عرق بدن زیاد اسـت، دهان بدبو اسـت و گاه آب از بینی راه میافتد، کـه همه ی این ها علامت شروع شستوشوی کامل بدن اسـت. پس از سه چهار روز بو برطرف میشود، اسیداوریک ادرار کاهش مییابد و شخص احساس سبکی و خوشی خارقالعادهاي میکند. دراین حال اعضا هم استراحتی کافی دارند.
پیشوایان گرامی دین، در روایات و ادعیه اسلامی ماه رمضان را ماه مواسات نامیدهاند. از نتایج بارز روزه برانگیختن حس همدردی نسبت بـه مستمندان و همنوعان تنگدست اسـت، آنان کـه زندگی آسودهاي دارند و رنج فقر و طعم گرسنگی را نچشیدهاند، ممکن اسـت از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسیلهاي اسـت کـه آنان را از غفلت میرهاند و رنج مستمندان رابه یاد آنان میآورد تا بـه دستگیری فقیران همت گمارند و بـه درد دل آنان برسند.
پزشک «تومانیاس» درباره فوائد بهداشتی روزهداری مینویسد: «فایده بزرگ کم خوردن و پرهیز نمودن از غذاها در مدت کوتاه، آن اسـت کـه چون معده در طول مدت یازده ماه مرتب پر از غذا بوده، در مدت یک ماه روزهداری مواد غذایی خودرا دفع میکند و همینطور کبد کـه برای هضم غذا وادار اسـت دائما صفرای خودرا مصرف کند، در مدت سی روز ترشحات صفراوی را صرف حل کردن باقی مانده غذای جمعشده خواهد کرد. دستگاه هاضمه در نتیجه کم خوردن غذا، اندکی فراغت حاصل نموده و رفع خستگی مینماید. روزه، یعنی کم خوردن و کم آشامیدن در مدت معینی از سال و این بهترین راه معالجه و حفظ تندرستی اسـت، کـه طب قدیم و جدید را از این جهت متوجه خود ساخته اسـت. بـه ویژه امراضی کـه بر دستگاه هاضمه، بخصوص کلیه و کبد عارض میشود و توسط دارو نمیتواند انها را درمان کرد، روزه بـه خوبی معالجه مینماید. چنانچه بهترین دارو برای برطرف ساختن سوءهاضمه نیز روزه گرفتن اسـت. بیماری مخصوص کبد نیز کـه موجب یرقان میگردد، بهترین طریق درمانش همانا روزه گرفتن اسـت؛ زیرا ایجاد این امراض اغلب اوقات بـه واسطه خستگی کبد اسـت کـه در هنگام زیادی عمل و فعالیت نمیتواند صفرا را از خود بگیرد.»
پزشک «گوئل پا» فرانسوی میگوید: «چهار پنجم بیماریها از تخمیر غذا در رودهها ناشی میشود کـه همه ی با روزه اصلاح میگردد.»
پزشک «آلکسی سوفورین» مینویسد: «جسم بـه هنگام روزه بجای غذا از مواد باقی مانده در بدن استفاده کرده و آن ها را مصرف میکند و بدین گونه مواد کثیف و عفونیاي کـه در جسم اسـت و ریشه و خمیره بیماریها از آنهاست، از بین میرود، روزه سبب بهبودی همه ی بیماریها اسـت. بنابر این، شایسته اسـت کـه جسم خود رابه وسیله روزه، نظیف و پاکیزه کنید.»
بیماریهایي راکه این دانشمندان توانستهاند بـه وسیله روزه معالجه نمایند بـه قرار ذیل اسـت: «نوراستنی، التهاب معده، التهاب حنجره، سفلیس، سل، درد چشم، زکام مزمن، درد سینه، نفخ و ورم ریهها، بیماریهاي عصبی، لرزش اندام، استسقاء، فلج، کمخونی، اضطراب روحی، ضعف عمومی بدن، بیماری کبد، مالاریا و بالأخره تضعیف غدههاي سرطانی و ترک اعتیاد.»
پزشک «کاریو» آمریکایی مینویسد: «هر شخص بیمار باید درسال مدتی از غذا پرهیز کند؛ زیرا مادامی کـه غذا بـه تن میرسد، میکروبها در حال رشدند، ولی هنگامیکه از غذا پرهیز شود، میکروبها رو بـه ضعف میروند.»
وی هم چنین میافزاید: «روزهاي کـه اسلام واجب کرده اسـت، بزرگ ترین ضامن سلامتی تن اسـت.»
روزه کمک شایانی بـه التیام عوارض برخی بیماریها اسـت، نظیر:
1. هنگامیکه نارساییهاي معده و روده، بیمار را دچار دل دردهای شدید میکند.
2. زمانی کـه براثر پرخوری و کم حرکتی، وزن بدن زیاد میشود.
3. در بیماران مبتلا بـه فشارخون.
4. در بیماری قند.
از مطالب یادشده درباره فایده بهداشتی درمانی روزه درمییابیم کـه امروزه در علم دکتری بـه اثبات رسیده کـه عامل تعداد زیادی از بیماریها زیادهروی در خوردن و آشامیدن و عدم رعایت بهداشت تغذیه اسـت.
پیامآور بزرگ اسلام، پیامبر اکرم«ص» قرنها پیش، این مطلب را در کلامی ژرف چنین فرمود: معده، خانه تمام دردهاست و پرهیز و امساک بالاترین داروهاست.
هم چنین ایشان فرمودهاند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»«8» و نیز در روایات بسیاری پیشوایان گرامی اسلام فرمودهاند: «معده آدمی خانه بیماریهاي اوست و پرهیز از غذا درمان آن اسـت.»
با روزه و امساک میتوان بیماریها را التیام بخشید و معالجه کرد. البته در صورتی کـه با اعتدال و بـه دور از هر گونه زیادهروی باشد ودر هنگام سحر و افطار در خوردن و آشامیدن افراط نشود.
متأسفانه برخی افراد شکمپرست کـه از روزه گرفتن دوری میکنند، با استدلالهاي غلط بـه دنبال مضر دانستن روزه هستند. انها معتقدند کـه: «روزه موجب زخم معده میشود.» کـه البته این باور اشتباهی اسـت زیرا روزه باعث استراحت معده اسـت ودر حال روزه اسید معده بجای غذا بـه وسیله صفرا خنثی میشود و هیچگونه مجروح ایجاد نمیگردد.
آثار عرفانی الهی روزه
در حدیث قدسی آمده: کـه خدای تعالی فرمود: از میان اعمال و عبادات فرزندان آدم، فقط «روزه» برای مـن اسـت و مـن پاداش روزهام.«9»
این روایت را شیعه و سنی البته با اندکی اختلاف نقل کردهاند و وجه این کـه روزه برای خدای متعال اسـت، این اسـت کـه تنها عبادتی اسـت کـه از امور عدمی تشکیل میشود، بـه خلاف عبادات دیگر، از قبیل نماز، و حج و امثال آن، کـه از امور وجودی ترکیب مییابد، و یا حداقل امور وجودی هم در آن ها دخالت دارند، و روشن اسـت کـه فعل وجودی نمیتواند محض و خالص در اظهار عبودیت عبد و ربوبیت خدای متعال باشد؛ زیرا خالی از نقایص مادی و آفت محدودیت و اثبات انانیت نیست، و ممکن اسـت در انجام آن قصد غیرخدا؛ «ریا» نیز بـه میان آید، و سهمی ازآن را برای غیر خدا انجام دهد، چنان کـه در موارد ریا و سمعه و سجده برای غیر خدا این آفات مشاهده میشود، بـه خلاف عملی کـه همه ی آن نفی اسـت، یعنی روزه کـه عبارت اسـت از نخوردن، ننوشیدن،
و ترک تعداد زیادی از مشتهیات دیگر کـه صاحبش خودرا بالاتر از اسارت در برابر مادیات میبیند، و با خویشتنداری خودرا از لوث شهوات نفس پاک نگه میدارد، و این امور عدمی چیزی نیست کـه غیرخدا هم سهمی ازآن داشته باشد؛ زیرا امری اسـت تنها میان بنده و پروردگارش «پنهان از چشم دیگران اسـت» و طبعا کسی جز خدا ازآن باخبر نمیشود.
و این کـه فرمود: «و انا اجزی بـه» اگر واژه «اجزی بـه» رابه صیغه معلوم بخوانیم، یعنی مـن جزای آنرا میدهم، آن وقت دلالت میکند بر این کـه در دادن اجر بـه بنده، کسی میان او و خدا فاصله و واسطه نمیشود، همانطور کـه بنده هم در بندگی و پرستش خدا بـه وسیله روزه کسی را دخیل قرار نداد، و نگذاشت کسی از روزهداریش باخبر شود، چنان کـه درباره صدقه آمده اسـت: صدقه را تنها خدا میگیرد، و بین صدقهدهنده و خدا کسی واسطه نیست، ودر قرآن کریم نیز آمده: «و یاخذ الصدقات؛ و فقط خداوند میگیرد صدقات را.»«10»
روزه، افزون بر فوائد تربیتی و اجتماعی فوائد بهداشتی نیز دارد. روزه تمام دستگاههاي بدن را از خستگی مدام رها میسازد، عمر را طولانی میکند، بـه جسم نشاط تازهاي میبخشد و آدمی را از کسالت و سستی در میآورد، از بیماری و دردها آزاد میسازد و چاقی زیاد را از بین میبرد.
و اما اگر «اُجزی بـه» رابه صیغه مجهول بخوانیم، معنایش این میشود: خود مـن «خدا» جزای روزه قرار میگیرم.
علامه طباطبایی«ره» درباره این حدیث مینویسد: دراین صورت کنایه از نزدیکی روزهدار بـه خدای تعالی اسـت. بر سالکان حق اهل تحقیق پوشیده نیست کـه این حدیث شریف دارای معنای بلندی اسـت کـه سزاوار بود دانشمند بزرگواری چون علامه طباطبایی درباره آن سخن میگفت. ولی بـه هرحال درک معنای این حدیث بسیار مشکل اسـت؛ زیرا تساوی میان کالا و بهای آن از بدیهیات عقلایی اسـت و درباره پاداش اعمال بندگان، هرچه خداوند عطا فرماید، تفضل اسـت و کسی از او حق مطالبه ندارد. از این رو، معقول اسـت حق تعالی، عدل جان انسان را، فردوس برین، قرار دهد، آنگونه کـه فرموده اسـت: «خداوند از مؤمنان جانها و اموالشان را خریداری میکند کـه «در برابرش» بهشت برای آنان باشد …» یا درباره روزهداران آمده اسـت، کـه باب مخصوصی در بهشت دارند، «ان للجنه بابا یدعی الریان لایدخل منه الا الصائمون».
بـه هرحال معنای این کـه خداوند متعال پاداش روزهدار اسـت، «مـن پاداش روزهام این اسـت کـه مـن خود رابه روزهدار میدهم؛ خودم رابه او میدهم، یعنی او را خدایی میکنم و این، همان اسـت کـه در روایت آمده اسـت کـه اخلاقتان را خدایی کنید. «تخلقوا باخلاقاللّه» یعنی انسان «خداگونه» شود. چنانکه در حدیث قدسی آمده اسـت: «… وقتی کـه بندهام در اثر پرستش و کارهای شایسته بـه مـن نزدیک شود، او را دوست خواهم داشت ودر نتیجه آن، مـن چشم او میشوم کـه بـه توسط مـن میبیند و زبان و دست او هستم، بـه طوریکه او بـه توسط مـن میگوید و میگیرد.»
شایان ذکر اسـت کـه روزهاي این پاداش را دارد کـه تمام اعضا و بدن و قلب آدمی صائم «روزهدار» باشد. دراین صورت شخص بـه گونهاي از مادیات فاصله میگیرد و با عالم عقل کـه نزدیکترین موجود بـه خداست نزدیک میشود، تا جاییکه فانی در اراده خدا میگردد و بـه مبدأ مطلق اتصال مییابد و بـه مقام صائمین واقعی «خواص الخواص» میرسد.
امیرمؤمنان علی«ع» نیز بهمین مرتبه اشاره میفرماید: «صیام القلب عن الفکر فی الاثام افضل مـن صیام البطن عن الطعام؛ روزه دل از اندیشه گناهان برتر از روزه شکم ازخوردن و آشامیدن اسـت.»«11» و البته این بدان معنا نیست کـه ظاهر روزه و امساک از خوردن و آشامیدن را رها کنیم بلکه لازم اسـت بـه آن اکتفا ننماییم و همراه با آن بکوشیم کـه بـه نتایج معنوی روزه نیز برسیم.