وقتی به گذشته فکر می کنید می بینید که مراحل سختی را در راه رشد و پرورش فرزند خود طی کرده اید؛ شب بیداری ها هنگامی که فرزندتان نوزادی کوچک بود، تربیت کودک تان و مشکلات خاص دوران دبستان او، همه مراحل سختی بوده که با موفقیت آنها را طی کرده اید.

با این اوصاف، چرا کلمه «نوجوان» برای اکثر والدین استرس ها و چالش های ویژه ای ایجاد می کند؟

اما اگر به این نکته توجه کنیم که سال های نوجوانی، دوره ای خاص از رشد است و نه تنها از نظر فیزیکی دوران ویژه ای است بلکه از نظر روحی و روانی نیز مرحله ای بحرانی تلقی می شود، آن گاه متوجه خواهیم شد که چرا این دوران برای بسیاری از خانواده ها گیج کننده و توام با مشکلات خاص است.

به رغم باور برخی والدین در مورد نوجوانی ، در واقع در اغلب اوقات، نوجوانان افرادی پرانرژی، متفکر، ایده آل گرا و علاقه مند به حق و حقیقت هستند.

پس اگرچه این دوران می تواند دوره درگیری و اختلاف بین والدین و فرزند باشد، اما همچنین می تواند زمانی برای کمک به کودک برای رشد در جهت مسیر فردی مشخص او باشد.

● درک سال های نوجوانی

پس چه زمانی دقیقا دوران نوجوانی آغاز می شود؟ پاسخ این است که هر کسی متفاوت از دیگری است. برخی از کودکان دیر به دوران نوجوانی می رسند، برخی با سرعت به آن سمت پیش می روند، برخی رشد آهسته و پیوسته ای دارند و خلاصه هر کس این دوران را با سرعت خاص خود طی می کند و در حقیقت، محدوده وسیعی از زمان در این رابطه وجود دارد.

اما نکته حائز اهمیت این است که بین جوانی و بلوغ باید فرق واضحی قائل شد. بسیاری از ما تصور می کنیم که بلوغ به مفهوم رشد جسمی فرد است.

البته این نشانه ها، علائم واضحی هستند، اما یک سری علائم نیز وجود دارد که قابل رویت نبوده و در درون فرد رخ می دهد. بسیاری از کودکان این علائم را به صورت تغییرات شگرف در رفتار خود با والدین بروز می دهند.

آنها شروع به جدا شدن از مادر و پدر خود می کنند تا استقلال بیشتری به دست آورند.

در همین زمان، نظر اطرافیان خصوصا دوستان و همسالان، برایشان اهمیت ویژه ای می یابد.

فرزندان در این سنین، شروع به امتحان کردن ظاهرها و شخصیت های متفاوت می کنند و به دنبال چیزهایی می گردند که آنها را از همسالانشان متمایز جلوه دهد که همین مسائل موجب اختلاف و درگیری آنها با والدین می شود.

● هنجارشکنی

یکی از خصایص بارز نوجوانان، هنجارشکنی است که همین رفتار موجب ایجاد درگیری با مادر و پدر می شود؛ اگرچه این خصلت در همه کودکان بروز نمی کند.

اولین هدف فرد در سنین نوجوانی، به دست آوردن استقلال است. برای حصول استقلال، نوجوان سعی می کند تا از والدین دوری جوید.

در این دوره معمولا به نظر می رسد که نوجوان همواره نظراتی متفاوت از نظرات والدین خود دارد یا نمی خواهد راهی که آنها رفته اند را در پیش بگیرد.

همین طور که نوجوان بالغ تر می شود، شروع به تفکر احساسی و منطقی تری می کند و کم کم والدین متوجه می شوند که کودکشان که قبلا سعی می کرد تا براساس قوانین خاص رفتار کرده و آنها را از خود راضی نگه دارد، حال دیگر در تلاش برای قانع کردن آنهاست و رفتارهایی بر خلاف نظر والدین از خود بروز می دهد و سعی در قانع کردن آنها و فرار از کنترلشان دارد.

در این هنگام باید از خود به عنوان والدین، سوال کنیدکه چه میزان فضا در اختیار نوجوان خود قرار داده اید تا به استقلال برسد و باید از خود بپرسید که «آیا من، مادر یا پدر کنترل کننده ای هستم؟ آیا به فرزندم گوش می دهم؟ آیا به او اجازه می دهم که نظراتی متفاوت از نظرات من داشته باشد؟»

● نکاتی برای والدین در سنین نوجوانی فرزندشان

سعی کنید نقشه راهی بیابید تا متوجه شوید که طی این دوران در کجای مسیر قرار گرفته اید. نکات زیر می تواند برایتان مفید باشد.

● خودآموزی

کتاب هایی در مورد نوجوانی بخوانید. سعی کنید به سال های نوجوانی خود فکر کنید. تلاش کنید به خاطر بیاورید که با جوش های روی صورت خود یا رشد فیزیکی بدنتان چه مشکلاتی داشتید.

انتظار تغییر رفتارهای متداول را از سوی فرزندتان داشته باشید و برای جر و بحث با او خود را آماده کنید و بدانید که او به دنبال استقلال است. والدینی که می دانند چه چیزهایی ممکن است رخ دهد، راحت تر می توانند با شرایط کنار آمده و عکس العمل بهتری از خود نشان خواهند داد.

هر چه بیشتر در مورد این دوران بدانید، بهتر می توانید خود را آماده رویارویی با شرایط کنید.

● با فرزند خود، در موقع مناسب، صحبت کنید

بهتر است با فرزند خود در دوران بلوغ، قبل از ایجاد تغییرات جسمی صحبت کنید و سعی کنید به سوالات فرزندتان در این خصوص، تا حد ممکن پاسخ دهید، اما اطلاعات بیش از اندازه به آنها ندهید و فقط در حد سوالشان، جواب بدهید.

شما فرزند خود را می شناسید. شما حرف های او را می شنوید و متوجه می شوید که چه زمان توجه او به ظاهر افراد و جنسیت آنها جلب می شود. در این زمان باید از فرزندتان سوالات زیر را بپرسید:

آیا متوجه هیچ گونه تغییری در جسم خود شده ای؟

آیا احساسات عجیبی داری؟

آیا گاهی احساس ناراحتی می کنی در حالی که دلیل آن را نمی دانی؟

با مشورت با پزشک کودک خود نیز می توانید متوجه بلوغ زودرس فرزندتان شوید.

اگر دیرتر از زمان مناسب با فرزندتان راجع به مسائل دوران بلوغ صحبت کنید، امکان دارد برای او شرایطی پیش بیاید که دچار ترس یا اضطراب ناشی از این تغییرات (به دلیل عدم آگاهی) شود بنابراین بهتر است زودتر از ایجاد این شرایط، با فرزندتان صحبت کنید تا شانس بیشتری برای جلوگیری از مسائل و مشکلات داشته باشید.

می توانید کتاب های مناسبی نیز در اختیار کودکتان قرار دهید تا راجع به دوران بلوغ، اطلاعات بیشتری کسب کند. حتی می توانید خاطرات نوجوانی خود را برای او تعریف کنید، با این کار او حس بهتری خواهد داشت و این دوران را راحت تر سپری خواهد کرد.

● خود را به جای فرزندتان قرار دهید

سعی کنید شرایط فرزندتان را در ذهن خود مجسم کرده و خود را به جای او قرار دهید تا احساساتش را بهتر درک کنید و بدانید که یک سری از رفتارها در این سن طبیعی است.

● مراقب رفتارها و عکس العمل های خود باشید

اگر نوجوانتان موهای خود را به شکلی عجیب درمی آورد یا لاک سیاه به ناخن های خود می زند یا لباس های عجیب و غریب می پوشد، قبل از داد و فریاد و مخالفت فکر کنید.

بدانید که نوجوان می خواهد والدین خود را دچار شوک کند پس یکسری اعمال زودگذر که معمولا بی ضرر هستند از خود بروز می دهد.

پس بهتر است به جای حساسیت نشان دادن در مورد مسائل زودگذر حواس خود را روی رفتارهای پرخطری مانند مصرف مواد مخدر و روانگردان ها یا دوستی با افراد ناصالح، جمع کنید تا مانع از آنها شوید.

● علائم هشداردهنده را بشناسید

یکسری از تغییرات در سنین نوجوانی معمول است، اما طولانی شدن آنها یا شدید بودنشان می تواند نشانه ای از یک مشکل جدی باشد. مشکلی که برای رفع آن نیازمند مشورت با متخصصان امر هستیم.

اگر یک یا چند مورد از موارد زیر را مشاهده کردید حتما برای رفع مشکل تلاش کنید:

ـ کاهش یا افزایش ناگهانی و شدید وزن

ـ مشکلات خواب

ـ تغییرات سریع و شدید شخصیتی

ـ تغییرات ناگهانی در دوستان

ـ فرار از مدرسه

ـ افت نمرات

ـ صحبت یا حتی شوخی در مورد خودکشی

ـ نشانه هایی از استفاده از مواد مخدر و روانگردان

ـ مخالفت جدی با قوانین موجود در جامعه

هر رفتار نامناسب دیگری که بیش از ۶ هفته به درازا کشید نیز می تواند نشانه ای از یک مشکل باشد. در هنگام مواجهه با این موارد می توانید از مشاور، روان پزشک یا روان شناس کمک بخواهید.

● به خلوت فرزندتان احترام بگذارید

▪ بسیاری از والدین با این موضوع مشکل دارند و فکر می کنند که باید در جریان هر کاری که فرزندشان انجام دهد، قرار گیرند.

▪ اما برای این که به فرزندتان کمک کنید باید استقلال او را به رسمیت شناخته و به فضای خصوصی او احترام بگذارید.

▪ البته اگر متوجه مشکلی شدید حتما باید دخالت کرده و مشکل را حل کنید، اما در حالت عادی بهتر است از دور نظاره گر باشید.

▪ نباید انتظار داشته باشید که فرزندتان تمامی افکار و اعمال خود را با شما در میان بگذارد.

▪ البته باید به عنوان والدین بدانید که او کجاست و با چه کسانی وقت خود را سپری می کند، اما دانستن تمامی جزئیات لازم نیست.

● آنچه فرزندتان می بیند یا می خواند را کنترل کنید

برنامه های تلویزیونی، کتاب ها، مجلات و فیلم ها، اینترنت، همه و همه دنیای وسیعی از اطلاعات در اختیار فرزند شما قرار می دهد.

از آنچه فرزندتان می خواند یا می بیند، آگاه باشید و بدانید که از طریق اینترنت با چه کسانی در ارتباط است. در این صورت می توانید از بروز مشکل جلوگیری کنید.