انواع اضطراب امتحان
الف) اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده: (طبیعی)
به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت میشود و نتیجه بهتری را عاید فرد میکند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق میشود.
نشانهها یا علایم اضطراب تسهیل یا تسریع کننده:
o فرد به خاطر مرور کردن درسهایش دچار هیجان میشود.
o خودش را در اتاقش حبس میکند و مشغول درس خواندن میشود و به کوچکترین مزاحمت اعتراض میکند.
o به شیوهی خاصی درسهایش را مرور میکند، مثلاً با صدای بلند درس میخواند در اتاق راه میرود و یا دراز میکشد.
o به درخواستهای اطرافیان توجه نمیکند یا در مقابل خواستهها با اعتراض میگوید که درس دارد.
o کم غذا یا نسبت به غذایی بیمیل میشود.
ب) اضطراب ناتوان کننده (غیر طبیعی)
اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشویق شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آن را در فرد تشدید میکنند. اضطراب شدید اثر منفی روی عملکرد فرد میگذارد، زیرا با متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه فراموشیهای زودگذر و خطاهای ادراکی را فراهم میکند.
اضطراب
نشانههای اضطراب ناتوانکننده:
فرد به خاطر مرور درسهایش دچار هیجان بیش از حد میشود.
دارای دلشوره و دلبهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.
هنگام مرور درسهایش دستپاچه و عجول است.
از اینکه هر چه میخواند، چیزی نمیفهمد نالان است.
از گرفتن نمرهی کمترس و وحشت دارد.
هنگام درس خواندن، ناخنهایش را میجود، پوست لب را میکند یا با موی سرش بازی میکند.
بیاشتهاست و نمیتواند غذا بخورد.
حالت تهوع دارد.
گریان است و بهانهگیریهی بیدلیل دارد.
عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان
عوامل فردی
عوامل خانوادگی
عوامل مربوط به مدرسه
عوامل فردی:
انتظاربیش از حد از خود و ضعف اعتماد به نفس: گاهی انتظارات فرد از خود، بیش از تواناییهای اوست. به عنوان مثال، یك دانش آموز متوسط، دائماً در پی كسب معدل 20 برای رقابت با دانشآموز ممتاز مدرسه است و چون به این هدف نمیرسد، دچار ضعف اعتماد به نفس و اضطراب میگردد.
عدم باور مثبت نسبت به موفقیت: گاهی دانش آموزان علیرغم تلاش برای خواندن و یاد گرفتن، مرتب با خود و دیگران مطرح می كنند كه چه فایده، انقدر سخته كه می دونم موفق نمیشم!
رقابت بیش از حد: زمانی است که دانشآموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر و نه پیشرفت و موفقیت، به رقابت بپردازند.
عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم : هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامهریزی درسی و مطالعه ی صحیح آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده باشد.
عدم تمركز بر امتحان و درس خواندن: عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث میشود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوری مطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.
شخصیت مضطرب و كمال گر: بخشی از این عامل ژنتیكی و بخشی از آن حاصل یادگیری در محیط خانواده و زندگی است، والدین مضطرب و كمال گرا، بطور غیر مستقیم، اضطراب و كمالگرایی را به فرزندان خود الگو میدهند.
كم بودن انگیزه و هوش متوسط : نداشتن انگیزه پیشرفت بالا بدلایل متعدد چون محیط خانوادگی، ضعف اعتماد به نفس و همچنین پاداش بیش از حد برای قبول شدن یا گرفتن نمره بالا (معمولاً بیست) از سوی والدین و اطرافیان..
اضطراب
عوامل خانوادگی:
سخت گیری بیش از اندازه: زمانی که والدین با نزدیک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفی برای آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بیست) در مورد فرزند خود به کار میبرند و یا پی در پی دربارهی امتحان به او هشدار میدهند.
عدم حمایت و تشویق كودك: مواردی كه والدین و خانواده، اهمیتی برای زمان امتحانات كودك و كنترل آرامش در خانه و پرهیز از سر و صدا و رفت و آمد قایل نمی شوند، دانش آموز احساس تنهایی و بیپشتوانگی نموده و مضطرب میگردد. در ضمن نباید به بهانه امتحان، كودك یا نوجوان درخانه تنها گذاشته شود.
والدین مضطرب وتوجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند: وجود اضطراب در والدین موجب انتقال آن به فرزند و تشدید اضطراب او میشود (مخصوصاً در ایام امتحان). برخی از والدین، هنگام امتحانات، بیش از فرزندانشان درگیر درس میشوند و حتی به مزاح میگویند كه امتحان دارند!!! این امر به اضطراب بیشتر دانش آموز دامن میزند.
اختلافات خانوادگی: جو متشنج در خانواده، اختلافات والدین، تولد فرزند تازه در خانواده و ….
رقابت غیرمنطقی: وقتی ناتوانیها ی دانش آموز با تواناییهای دیگری سنجیده شود و این امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس او کم و بر اضطراب او افزوده میشود. مثلا: پسر دوستم المپیاد ریاضی مدال آورده، اونوقت پسر من هنوز تقسیم سه رقمی رو بلد نیست!
تهدیدهای بیمورد: وقتی اطرافیان و مخصوصاً والدین، شرایط ویژه و سخت در ایام امتحان برقرار میکنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم یا عدم قبول شدن میترسانند و تهدید میکنند.
الگوهای خشك فرزندپروری: برخی والدین: ارتباط مناسب و دوستانه ای با فرزند خود برقرار نمی كنند و از سیاست چوب تر! استفاده میكنند كه این امر، فاصله آنها را از نظر عاطفی با فرزندشان بیشتر كرده و او را دچار مشكل میكند.
سرزنش و تنبیه: وقتی اطرافیان فردی را با القابی مانند بیاستعداد، بیعرضه و … مورد خطاب قرار میدهند، تصویر ذهنی ناتوانی یا تفکر منفی را در فرد بوجود میآورند. این امر اضطراب امتحان را در فرد تشدید میکند.
وضعیت اقتصادی پایین و عدم تشویق: در برخی خانواده ها، بدلیل شرایط اقتصادی پایین، والدین آنقدر درگیر مسائل اقتصادی و رتق و فتق امور میشوند كه حتی نمیدانند فرزند آنها كلاس چندم است! ت تشویقی در كار باشد.
عوامل مربوط به مدرسه:
انتظارات غیرواقعی آموزگاران: علیرغم تلاش معلمان زحمتكش، برخی انتظارات غیر واقعی از دانشآموزان، آنها را در وضعیت بدی قرار میدهد. در حالی كه توجه به تفاوتهای فردی آنها از این انتظارات میكاهد.
محیط نامناسب امتحان و مقررات خشك: گاهی قوانین خشک، رسمی و انعطافناپذیری که بر مبنای عدماعتماد به دانشآموز از سوی مدرسه و عوامل اجرایی امتحانات وضع گردیده، میتواند بر شدت اضطراب بیفزاید.
نوع پرسشهای امتحان: گاه بر اساس توافق قبلی امتحان از بخشی از كتاب است و سر امتحان مشخص میشود كه از جاهای دیگر هم سوال آمده است، این امر نیز اضطراب زیادی در دانش آموز ایجاد میكند.
ایجاد رقابتهای ناسالم: بهتر است هر دانش آموز تنها با خودش مقایسه شود و مسیر پیشرفت او مشخص گردد.
عوامل مزاحم مثل سر و صدا و نور و تهویه نامناسب: نور كم یا خیلی زیاد، سروصدای بیرون از مدرسه و …
بیش از حد مهم جلوه دادن برخی درسها: وقتی معلم یا والدین بعضی از درسها را به هر دلیلی خیلی مهم تلقی میکنند، در فرد ترس یا نگرش منفی نسبت به آن درسها به وجود میآید.
اضطراب
نشانه ها و علایم اضطراب امتحان
ناراحتیهای گوارشی، آشفتگی معده، سرگیجه، بیاشتهایی، حالت تهوع
تپش قلب، بیخوابی، تنگی و كوتاهی نفس
لرزش در صدا، ضعف، عرق كردن كف دست
لكنت زبان، خشكی دهان
عدم تمركز، آشفتگی ذهن، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی، بیزاری از مدرسه، خطاهای ادراكی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، كاهش سیستم ایمنی بدن
نقش خانواده در كاهش اضطراب امتحان
ایجاد جو عاطفی دور از تنش و مشاجره در خانه
محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مكرر
توجه به خواب، استراحت و تفریح دانشآموز
كاهش یا حذف وظایف محوله خانگی به دانشآموز در زمان امتحانات
حمایت عاطفی و اطمینان بخشی در دوران امتحانات به دانش آموز
كاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امكان در زمان امتحانات
خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموز
خودداری از فشار و توقع بیش از حد برای مطالعه از دانش آموز
خودداری از سرزنش دانش آموز به واسطه ی امتحان ناموفق
خودداری از حبس نمودن دانش آموز جهت مطالعه
پیش بینی تغذیه مناسب و قوی ویژه دانش آموز در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد كافئین دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهای ادویه دار در برنامه غذایی
عدم بروز انتظار بالا و كمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا
عدم مقایسه فرزندان با یكدیگر و با دیگران
عدم تأكید مكرر به درس خواندن
ایجاد انگیزه، تقویت روحیه با ارایه پاداش و تقویت های مطلوب
مرور برگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی و رفع نقاط ضعف درسی آنان
توصیه هائی برای والدین:
توجه داشته باشیم كه: فرد مضطرب از آینده میهراسد و این ترس بر فعالیت او تاثیر دارد و اغلب باعث حملههای عصبی میشود. شخص مضطرب همیشه در شك و تردید به سر میبرد و نمیتواند در هیچ موردی بسرعت تصمیم بگیرد؛ زیرا از اشتباه كردن میترسد و عدم تصمیم را به تصمیم غلط ترجیح میدهد.
اجازه دهیم دانشآموزان بدانند كه امتحان، ارزیابی از میزان پیشرفت تحصیلی آنان است. به وسیله امتحان مشخص میشود دانشآموز چه مطالبی را آموخته است و از تركیب آموختههای خود چه مسائلی را میتواند حل كند یا به كشف چه مطالب تازهای میتواند برسد.
پس از همان كلاس اول ابتدایی كودكان را تشویق به امتحان دادن بكنیم. آنان را ترغیب كنیم خود را بیازمایند تا بفهمند چقدر از مطالب جدید را آموختهاند. حتی می توانیم آنها را تشویق كنیم خودشان از خودشان امتحان بگیرند تا امتحان دادن برایشان عادی و به یك سرگرمی تبدیل شود.
آنچه میبایست بیشتر مورد توجه والدین قرار گیرد، میزان تلاش كودكان و نوجوانان است، نه صرف نتایج حاصل از انجام آزمونهای مختلف. همواره شایسته است با درك صحیح از ماهیت تفاوتهای فردی و شناخت درست از ویژگیهای ذهنی، روانی و جسمی دانشآموزان، از مقایسه بیمورد كودكان با یكدیگر اجتناب ورزیم و رقابتهای فردی و گروهی را صرفا در شرایط عادلانه و با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی و فراهم ساختن محیطی صمیمی و دوستداشتنی ایجاد كرد.
برای كاهش اضطراب ناشی از امتحان، علاوه بر داشتن انتظارات معقول از كودكان و نوجوانان، تشویق نقاط مثبت و توانمندیهای آنها، تقویت اعتماد به نفس ایشان و سرانجام فراهم كردن آرامش خاطر آنان، شایسته است بر تلاش هرچه بیشتر كودكان و نوجوانان در حد توانشان تاكید كنیم تا تسلط بیشتری بر موضوع مورد نظر داشته باشند. بدیهی است هرچه با تسلط بر موضوع درس، آمادگی ذهنی و روانی بیشتری برای آزمون داشته باشند، اضطرابشان كمتر خواهد بود. همچنین بد نیست پیش از امتحانات اصلی، از امتحانات فرضی و آزمایشی به منظور آشناسازی دانشآموزان با سوالات و نحوه امتحان استفاده شود.