یا مقلب القلوب و الأبصار .
دل ها ، آفتاب گردان تـو شده اند و چشم ها بـه سوی تـو ، بـه دور روی تـو طواف می کنند ؛ هم گام با بهار .
یا مدبّر اللیل و النّهار .
سایه هاي شب و آفتاب روز را تویی کـه تدبیر می کنی .
یا محول الحول و الأحوال .
حال دل هاي مـا در دست هاي توست ؛ تـو مانند گردش حال دانه ها بـه گیاه ، مثل رویاندن سبزی زندگی از متن تیره خاک ، در کار آفریدنی . دل ها را می گردانی .
حَوِّلْ حالنا إلی احسَن الحال .
تدبیر قلب مـا را ، تـو ساز کن . گردش آفتاب گردان دل مـا را تـو هموار کن و مـا رابه بهترین وقت و نیکوترین حال دراین بهار ، بی نیاز کن .
عید نوروز در قرآن و فرهنگ اسلامی
واژه عید در قرآن کریم تنها یک بار در آیه 114 ، سوره مائده آمده اسـت : ” عیسی بن مریم گفت : بارالها ! پرودگارا ! برای مـا از آسمان مائده اي فرست تا این روز برای مـا و کسانی کـه پس از مـا میآیند ، عید باشد کـه تـو بهترین روزی دهندگانی و آیت و حجتی از جانب تـو برای مـا باشد .” ” عید ” روزی اسـت کـه در آن سود و منفعتی بـه دست بیاید ودر شرع مقدس اسلام ، روزهای غدیر ، قربان و فطر عید نامیده می شوند کـه در عید اضحی ، قربانی ودر عید فطر ، زکات فطره مطرح اسـت ودر غدیر ، حضرت علی «ع» بـه امامت منصوب شدند . هم چنین می توان گفت ؛ عید آن روزی اسـت کـه در آن نماز ویژه اي برگزار کنند یا روزی اسـت کـه مجمعی در آن فراهم آید و یا آنکه عید روزی اسـت کـه خلق از ماتم بـه شادمانی ” عود ” کنند یا روزی اسـت کـه تفاوتی میان درویش و توانگر نباشد یا آنکه ” عید ” روز شریف و ارجمندی می تواند باشد . از آیه ” مائده ” استفاده می شود کـه حضرت عیسی مسیح «ع» روز نزول مائده راکه سال روز وقوع یک معجره الهی در تاریخ اسـت ، برای همه ی انسان ها ” عید ” قرار داده اسـت تا این روز ، آیت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و بـه میمنت این پدیده پربرکت هر ساله شادمانی و خجستگی آن روز تکرار شود .
از آنجا کـه ” مائده ” بـه معنای خوان پرنعمت ، تنها دوبار در سوره مائده آمده اسـت ، می توان گفت ؛ نزول رزق از آسمان بـه تقاضای حضرت عیسی مسیح «ع» ویژگی خاصی داشته کـه بخاطر آن عنوان ” مائده ” رابه خود گرفته اسـت .
راغب اصفهانی می گوید : ” مائده طبق و خوانی اسـت کـه در آن طعام باشد کـه هم بـه آن طبق و هم بـه طعام مائده گفته میشود . ” بنابر این ، عید دراین آیه اشاره دارد بـه نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق هایي از طعام و خوردنی کـه می تواند تکرار و بازگشت آن روز نیز همان برکات رابه همراه داشته باشد و از این جهت ، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و ذکر و یاد او در دل ها و زبان ها باشد .
عید در روایات اسلامی
جمعه ، فطر ، اضحی و غدیر خم ، مهم ترین روز هایي هستند کـه از آن ها در روایات اسلامی با عنوان ” عید ” یاد شده اسـت و هر یک از اینروزها اعمال و آداب و مراسم مشترک یا خاص خودرا دارند .
مهم ترین اعمال و آداب مشترک این اعیاد عبارتند از : غسل کردن و حمام کردن ، پوشیدن جامه نیکو ، استعمال بوی خوش ، خواندن نماز و ادعیه ضمن آنکه هر یک از آن ها اعمال ویژه خودرا نیز دارند .
نکته جالب توجه دراین اعمال و آداب و ادعیه آن اسـت کـه غالبا بـه نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن برکات آسمانی اشاره می شود . چنانکه تلاوت سوره قدر ، بـه منظور اشاره بـه قدر و شرف و عظمت این اعیاد و تأکید بر نزول فرشتگان و ” روح ” از آسمان مانند آن ، نوعا در نماز هاي ویژه این اعیاد مطرح اسـت .
در شب جمعه ، ملائکه از آسمان بـه زیر می آیند با قلم هاي طلا و صحیفه هاي نقره ، ودر پسین پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا غروب آفتاب جز صلوات بر محمد «ص» و آل او چیز دیگری نمی نویسند .
شب عید اضحی « قربان » از لیالی متبرکه اسـت و یکی ازآن چهار شبی اسـت کـه نگاه داشتن احیا در آن شب توصیه شده اسـت چرا کـه درهای آسمان دراین شب باز اسـت .
در روایات آمده اسـت کـه فضیلت شب عید فطر کمتر از شب قدر ، شب نزول قرآن ، ملائکه و روح نیست . عید غدیر خم نیز از عظیم ترین اعیاد اسـت و نامش در آسمان روز عهد معهود اسـت و آن روزی اسـت کـه حضرت رسول «ص» امیرالمؤمنین «ع» رابه خلافت خود برگزید . احسان و انفاق دراین روز ، چون شب قدر ، اجری چندین برابر روز هاي دیگر دارد .
گفتنی اسـت کـه در بعضی از ادعیه مربوط بـه این اعیاد وسعت رزق از خداوند متعال کـه خیرالرازقین اسـت تقاضای می شود .
عید نوروز و آداب آن
مفاتیح الجنان شیخ قمی ، روایتی از معلی بن خنیس را درباره نوروز ذکر کرده اسـت کـه اعمال این روز و دعای مربوط بـه آنرا همراه دارد . در بحار الانوار مجلسی روایات معلی بن خنیس رابه تفصیل آورده اسـت . در آن روایات بـه فضیلت و برتری این روز نسبت بـه سایر ایام بسیار پرداخته اسـت و یکی از روایات مفصل معلی بن خنیس ، نوروز را اینگونه تجلیل کرده اسـت :
نوروز روزی اسـت کـه کشتی نوح بر کوه جودی قرار گرفت ، روزی اسـت کـه جبرئیل بر نبی «ع» نازل شد ، روزی اسـت کـه رسول اکرم «ص» علی «ع» را بر دوش کشید تا بت هاي قریش را از بالای کعبه رمی کند ، روزی اسـت کـه نبی «ع» بـه وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت ، روزی اسـت کـه برای علی «ع» از مردم بیعت گرفت « غدیر خم » ، روزی اسـت کـه قائم آل محمد «عج» ظهور خواهد کرد و روزی اسـت کـه امام عصر «عج» بر دجال پیروز خواهد شد .
و اما روایت خنیس بـه نقل از امام صادق «ع» در مفاتیح الجنان این چنین اسـت : فرمود : ” چون نوروز شود ، غسل کن و پاکیزه ترین جامه هاي خودرا بپوش و بـه بهترین بوی هاي خوش خودرا خوشبو گردان . پس چون از نماز هاي پیشین و پسین و نافله هاي آن فارغ شدي ، چهار رکعت نماز بگذار یعنی هردو رکعت بـه یک درود ودر رکعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر « انا انزلناه » ودر رکعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون ودر رکعت سوم بعد از حمد ، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز بـه سجده شکر برو و این دعا را بخوان : اللهم صل علی … و بسیار بگو یا ذالجلال و الاکرام . “
همانطور کـه مشاهده می شود ، این روز نیز چون اعیاد اسلامی با غسل کردن ، پوشیدن جامه نو و خوشبو گردیدن بـه بوی هاي خوش و روزه داشتن آغاز میشود ، ضمن آنکه نمازی مشابه نماز هاي سایر اعیاد اسلامی دارد .
نماز عید نوروز
نماز عید نوروز مشتمل اسـت بر قرائت سوره حمد و سوره هاي قدر ، کافرون ، توحید ، فلق و ناس و بسیار شبیه بـه نمازی اسـت کـه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همینطور اعمال روز عید غدیر خم وارد شده اسـت . از آنجا کـه قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده اسـت میتوان دریافت کـه عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه بوده اسـت . تأکید بر قرائت سوره هاي کافرون ، توحید ، معوذتین نیز می تواند اشاره بـه تقاضای دفع انواع شرور و بدی ها داشته باشد .
دعای عید نوروز
دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم « ص» و آل او و اوصیا و همه ی انبیا و رسولان آغاز می شود . آن گاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه مییابد .
دراین دعا آمده اسـت :
” هذا الذی فضله و کرمته و شرفته و عظمته خطره “
این فراز با اندکی جابجایی در کلمات در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان ، ماه نزول قرآن نیز آمده اسـت .
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز :
” اللهم … مـا فقدت مـن شی فلا تفقدنی عونک علیه حتی لا اتکلف مالا احتاج الیه یا ذالجلال و الاکرام “
ازآن جهت کـه در آن سخن از گم شدن و گم شده ها بـه میان میآید بیش از اندازه قابل توجه اسـت زیرا ؛ عید نوروز همان روزی اسـت کـه حضرت سلیمان «ع» انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرده اسـت .
نوروز و سلیمان
در روایات ایرانی آمده اسـت کـه چون سلیمان بن داوود انگشتر خویش را گم کرد سلطنت از دست او بیرون رفت . اما پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خودرا باز یافت و پادشاهی و فرماندهی بـه او بازگشت و مرغان بـه دور او گرد آمدند ، و ایرانیان گفتند : نوروز آمد .
نوروز در آیات و روایات
نوروز از منظر امام صادق علیه السلام :
معلّى می گوید : در صبحگاه نوروز بـه حضور امام صادق علیه السلام رسیدم . حضرت از مـن پرسید : معلّى آیا از امروز چیزى می دانى ؟ گفتم : خیر ، لیکن ایرانیان امروز را بزرگ می دارند ، بـه هم دیگر تبریک می گویند . امام فرمود : گرامیداشت امروز بـه سبب وقایعى اسـت کـه براى تـو بازگو می کنم :
” نوروز ” همان روزى اسـت کـه خداوند از بندگان خود میثاق گرفت کـه بنده خدا باشند ، براى او شریک قایل نشوند و غیر از خداوند کسى را پرستش نکنند ؛ یعنى روز آزادى اسـت .
” نوروز ” همان روزى اسـت کـه براى نخستین مرتبه خورشید طلوع نمود ؛ یعنى روز روشنایى و درخشندگی اسـت .
” نوروز ” روزى اسـت کـه کشتى نوح بر ” جودى ” نشست ؛ یعنى روز نجات از عذاب الهى اسـت .
” نوروز ” روزى اسـت کـه حضرت ابراهیم علیه السلام بت ها را شکست ؛ یعنى روز مبارزه با شرک و بت پرستى اسـت .
” نوروز ” همان روزى اسـت کـه جبرئیل امین بر پیامبر صلی الله علیه و آله هبوط نمود ؛ یعنى روز دریافت پیام الهى اسـت .
” نوروز ” همان روزى اسـت کـه رسول الله صلی الله علیه و آله حضرت على علیه السلام را بر دوش گرفت و بت هاى قریش را از بالاى کعبه بـه زمین ریخت ؛ یعنى روز پیراستن خانه هاى پاک از آلودگی هاست .
” نوروز ” روزى اسـت کـه پیامبر صلی الله علیه و آله حضرت على علیه السلام را در محل ” غدیر خم ” بـه مردم بعنوان امیرمؤمنین معرفى کرد ؛ یعنى روز پیمان با ولایت اسـت .
” نوروز ” همان روزى اسـت کـه قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ، حضرت مهدى علیه السلام ، ظهور پیدا می کند و بر دشمنان عدالت پیروز می گردد و حکومت عدل اسلامى تشکیل می دهد .
قال الصادق «ع» : مـا مـن یوم نیروز الا و نحن نتوقع فیه الفرج لانه مـن ایامنا و ایام شیعتنا ، حفظته العجم و ضیعتموه انتم « بحارالانوار جلد 59 »
امام صادق «ع» فرمودند : نوروز کـه می آید مـا منتظر فرج آل محمد «ص» هستیم ، زیرا نوروز از روزهاى مـا و روزهاى شیعیان مـا اسـت . شـما آنرا از دست دادید و پارسیان آنرا نگه داشتند .
عید از منظر حضرت علی «ع»
عید از نظر علی «ع» این اسـت کـه : هر روزی کـه در آن روز ، معصیت خدا نشود و گناهی انجام نگیرد ، آن روز را عید خوانده اسـت . ” کل یوم لا یعصی الله تعالی فیه فهو یوم عید “
عید نوروز در پیام مقام معظم رهبری
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی سال 1369 شمسی فرمودند : ” تحویل سال جدید شمسی کـه مصادف با نوعی تحول در عالم طبیعت می باشد ، فرصتی اسـت برای اینکـه انسان بـه تحول درونی و بـه اصلاح امور روحی ، معنوی و مادی خود بپردازد ، ایجاد تحول کار خداست … اما مـا موظفیم کـه برای این تحول در درون خود ، در زندگی خود ودر جهان اقدام کرده و همت و تلاش بـه عمل آوریم . “
نوروز در روایات
آداب نوروز
” روی المعلی بن خنیس عن مولانا الصادق «ع» فی یوم النیروز : واذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون صائماذلک الیوم … “
معلی بن خنیس بـه نقل از امام صادق «ع» درباره نوروز می گوید : هنگام نوروز غسل کن ، پاکیزه ترین لباس هایت را بپوش بـه خوشبوترین چیزها خودرا خوشبو نما ودر آنروز ، روزه باش .
روز ولایت
” معلی بن خنیس عن الصادق «ع» : ان یوم النیروز هو الیوم الذی اخذفیه النبی «ص» لامیرالمؤمنین «ع» العهد بغدیر خم فاقروا له بالولایه فطوبی لمن ثبتعلیها و الویل لمن نکثها … “
نوروز روزی اسـت کـه پیامبر «ص» از مردم برای امیرمومنان «ع» پیمان ولایت گرفت و مردم آنرا پذیرفتند ، خوش بحال کسیکه بر آن پیمان ثابت بماند ، وای بر کسیکهآن عهد را بشکند …
برآورده شدن نیاز
مفضل بن عمر می گوید : امام صادق «ع» درضمن خبری طولانی فرمود : خداوند بـه حزقیل وحی فرمود یا حزقیل ، این روز شریف و با ارزش بزرگی اسـت نزد مـن ، و سوگند خورده ام کـه کسی دراین روز ، نیازی از مـن طلب نکند ، مگر آنکه برآورده سازم و آن روز نوروز اسـت ..