همراه میشویم با استاد کامران وفا استاد فیزیک ایران که یکی از دانشمندان برتر ایران در حال حاضر هست و مایه افتخار می باشد.کامران وفا در سال 1339 در استان تهران چشم به دنیا گشود. وی جوانی خود را در محیط خانوادگی گرمی همراه با دو برادر دیگر در ایران سپری کرد. او در دبیرستان نمونه دولتی البرز به تحصیل پرداخت
و در سال 1356 برای ادامه تحصیل به کشور آمریکا رفت. لیسانس فیزیک و ریاضی خود را در سال 1360 از دانشگاه MT دریافت کرد و در سال 1364 دوره دکترای فیزیک را در دانشگاه پرینستون به اتمام رساند. ایشان از همان سال ابتدایی تاکنون در هاروارد مشغول تحقیق و تدریس هست و از سال 1369 به سمت استادی دائم هاروارد دست یافت. وی در سال 1365 با آفرین صدر ازدواج کرد و حاصل این ازدواج سه فرزند هست.
کامران وفا در مورد علاقه شدید خود به فیزیک به خبرنگاران میگوید: «علاقه من به فیزیک به خیلی وقت پیش بر میگردد. به یاد دارم زمانی که کلاس اول دبستان بودم هر بار که به ماه نگاه میکردم این سوال که چرا ماه به زمین نمی افتد اذیتم میکرد! و اینکه چرا دیگران از این موضوع اذیت نمیشوند و مانند اینکه آن گونه سوالات نامربوط میباشند! این نوع سوالات بودند که بعد از دوران کودکی مرا به فیزیک علاقه مند کردند.»
سیری در زندگی فیزیکدان برتر ایرانی استاد کامران وفا
کامران وفا الان پیروز به کسب کرسی استادی در درس فیزیک نظری انرژی چندان و به ویژه تئوری ریسمان دانشگاه هاروارد شده هست. او یکی از پژوهشگران اصلی و یکی از رهبران مهم پژوهش در نظریه ریسمان هست که یکی از نظریه هاي مهم فیزیک مدرن برای توصیف نیروهای طبیعت هست.
این نظریه ناهماهنگی میان نظریه نسبیت اینشتین و مکانیک کوانتوم را حل کرده هست و پیش بینی میکند که ذرات نخست به جای متمرکز بودن در یک نقطه از ریسمان هاي یک بعدی بسیار کوچکی تشکیل شده اند.
پژوهش هاي تخصصی استاد
پزشک کامران وفا یک نظریه پرداز ریسمان «Sting Teorist» هست. تمرکز تحقیقات او بر ماهیت گرانش کوانتومی و ارتباط بین هندسه و نظریه هاي میدان هاي کوانتومی قرار دارد.پزشک وفا در جامعه فیزیکدانان «نظریه ریسمان» به دلیل کشفی که به اتفاق همکارش پزشک اشترومینگر انجام داد به شهرت رسید.
طبق نظریه ریسمان تمام نیروها و ذرات طبیعی از ریسمان هاي بسیار کوچک لرزانی ساخته شده اند. این نظریه، کل درک انسان از دنیا و به خصوص سیاه چاله ها را دگرگون میکند.یکی از نظریه پردازان ریسمان به نام پولچینسکی نشان داده که این نظریه شامل ذراتی دو بعدی یا چند بعدی هست که «شامه» نامیده میشوند.
شامه یا برین که خلاصه شده واژه membrane هست، در اصل به معنای غشا هست. این نظریه به ایجاد شاخه کاملا جدیدی در کیهان شناسی منجر شد که در آن ممکن هست شامه ها دنیا هایي جزیره وار باشند که در بُعد دیگر فضا شناور میباشند و با یکدیگر برخورد میکنند یا ممکن هست در بعد بالاتری با هم ارتباط برقرار کنند.
پزشک وفا اضافه بر آن چه گفته شد به دلیل توضیح ارتباط بین هندسه و نظریه هاي میدان که از دوگانگی هاي ریسمان ها بر میآید، شناخته میشود. دستاوردهای او و یکی دیگر از همکارانش در این اساس در قالب فرضیه اي به نام گوپا کومار – وفا معرفی شده. این موضوع با عنوان «مهندسی هندسی نظریه هاي میدان کوانتومی» شناخته میشود.
وفا در سال 1997 به همراه رابرت برندنبرگ نظریه F را ارائه داد؛ نظریه اي که با افزودن یک بعد اخیر به نظریه M تصویری 12 بعدی از کائنات ارائه میدهد. نظریه پردازان از نظریه F استقبال خوبی کردند چرا که این نظریه با بعد اضافی خود، مسائل باقی مانده در نظریه M را به خوبی حل میکند اما از آنجا که بعد اضافی مطرح شده در نظریه F، بعد مکانی نیست، این احتمال مطرح میشود که زمان دو بعدی باشد.
در این صورت زمان، به جای خطی، صفحه اي خواهد بود. به این ترتیب نه تنها امکان سفر در زمان و رفتن به قبل و آینده وجود خواهد داشت، بلکه حتی میتوان درون تک تک لحظه ها در جهت عمود بر سیر زمان نیز حرکت کرد؛ بنابراین شاید درون هر لحظه، ابدیتی نهفته باشد و با افزودن یک بعد زمانی اخیر به معادله هاي توصیف کننده کائنات بتوان تعداد زیادی از مسائل حل نشده فیزیکِ امروز را حل کرد.
کامران وفا در مسیر پژوهش هاي خود کوشیده راهی برای فهمیدن معانی نهفته دوگانگی هاي ریسمان ها و همین طور به کارگیری نظریه ابرریسمان برای حل مسائل حل نشده در فیزیک ذرات بنیادی پیدا کند و مشارکت هاي گسترده اي هم در اساس نظریه هاي ریسمان توپولوژیک و فهمیدن تقارن آینه اي و تولید مدار – خمینه در نظریه ریسمان، داشته هست.
نظریه ریسمان
در نظریه ریسمان تمام نیروها و ذرات وحدت می یابند. در نتیجه علی الاصول میتوان توجیه جامع و کاملی از عالم هستی را در تئوری ریسمان پیدا کرد. به این علت گاهی آن را تئوری همۀ چیز می نامند.سالیان سال تصور فیزیکدان ها آن بود که فضا سه بعدی هست اما از ابتدای قرن بیستم این تصور تدریجی تغییر کرد.
در ابتدا این نظریه مطرح شد که شاید فضا چهار بعدی باشد ولی با گذشت زمان تعداد ابعاد فضا باز هم اکثر شد. در سال 1984 انقلاب ابرریسمان ها به وقوع پیوست. نظریه ریسمان ها تمامی دنیا را متشکل از ریسمان هاي انرژی مرتعش یک بعدی میداند که در 9 بعد مکانی و یک بعد زمانی در حال ارتعاش میباشند.
سپس در سال 1995، «ادوارد ویتن» از موسسه پژوهش هاي پیشرفته پرینستون ایالات امریکا و «پائول تاونسند» از دانشگاه کمبریج بعد فضایی دیگری را نیز به نظریه ریسمان ها اضافه کرده و نظریه دیگری به نام نظریه M را ارائه کردند.این نظریه در واقع تعمیمی از نسخه هاي متفاوت نظریه ریسمان بود اما به رغم موفقیت هاي ارزنده نظریه M،
این نظریه نیز نتوانست تفاوت هاي موجود میان نسخه هاي گوناگون نظریه هاي ریسمان را حذف کند و دقیقا در همین جا بود که سر و کله کامران وفا و نظریه اش یعنی نظریه F پیدا شد؛ نظریه اي که با افزودن یک بعد اخیر به نظریه M، تصویری 12 بعدی از کائنات ارائه میدهد. نظریه پردازان مشتاقانه از نظریه F استقبال کردند
چرا که این نظریه با بعد اضافی خود، مسائل باقیمانده در نظریه M را به خوبی حل میکند اما از آنجایی که بعد اضافی مطرح شده در نظریه F، نه یک بعد مکانی بلکه یک بعد زمانی هست، بنابراین نظریه مزبور، پیامدها و چالش هاي فلسفی عمیقی را نیز با خود به میدان آورده هست.
در واقع بعد زمانی اخیر مطرح شده توسط وفا ویژگی هاي آنچنان اسرارآمیزی به دنیا میدهد که فیزیکدان ها را از حقیقی پنداشتن آن نگران میکند. بعنوان مثال در حالیکه در نظریه 11 بعدی M اصل نسبیت «اینشتین» همچنان پابرجاست، در نظریه 12 بعدی وفا این اصل اعتبار خود را از دست میدهد. همین امر یکی از عواملی هست که فیزیکدان ها را در پذیرش بعد زمانی اخیر دچار تردید میکند.
اما خود کامران وفا به گونه اي دیگر می اندیشد. هر چند او نیز قبول دارد که بعد زمانی اضافی از بسیاری جهات به یک ابزار ریاضی انتزاعی شبیه تر هست تا به یک هویت فیزیکی حقیقی، ولی در عین حال معتقد هست چنین برداشتی در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد. وفا در این باره میگوید: «در حال حاضر شاید به نظریه F صرفا
بعنوان یک سازوکار ریاضی مناسب تر برای تبیین رفتار کائنات نگاهت شود اما فراموش نکنیم که در تاریخ فیزیک، همواره پشت سر سازوکارهای ریاضی اخیر، پدیده هاي فیزیکی جدیدی نیز کشف شده اند.»پروفسور وفا در این مورد بعنوان مثال به کوارک ها اشاره میکند. تا همین چند دهه قبل به کوراک ها صرفا بعنوان
یک سازوکار ریاضی برای تبیین رفتار ذراتی نظیر پروتون ها نگاه میکردند اما امروزه اغلب فیزیکدان ها معتقدند کوراک ها واقعا در دنیا وجود دارند. ممکن هست نمونه چنین سرنوشتی در انتظار بعد زمانی اخیر و اسرارآمیز نظریه F نیز باشد.پروفسور وفا آینده نظریه ریسمان را نامعلوم اما هیجان انگیز میداند. وی میگوید: «این نظریه،
فیزیکدانان را به بینش هاي فیزیکی درخشانی هدایت کرده و همین طور دارای ساختار بسیار غنی ریاضی هست، طوری که تاکنون در عالم ریاضیات چندین انقلاب فکری به وجود آورده هست و این بینش و اتصالی که در ریاضیات و فیزیک به وجود آورده ما را اکثر به اعتبار آن مطمئن می سازد.»
کارنامه درخشان استاد
کامران وفا در حدود دویست مطلب علمی نوشته و همین طور چند کتاب تالیف کرده که نتیجه کاری چندین کنفرانس هست. وی پیروز شد در سال 2008 دو جایزه «دیراک» و «آیزنباد» که از معتبرترین جوایز علمی دنیا به حساب میآیند را از آن خود کند. همین طور پروفسور کامران وفا به دنبال دستاوردهای متمایز خود در اساس تحقیقاتش در چارچوب تئوری ریسمان و سیاه چاله ها و کسب جوایز معتبر، به عضویت فرهنگستان ملی علوم ایالات امریکا نیز در آمده هست.
در سال 2016 جایزه دنی هاینمن در اساس فیزیک ریاضی هم به او داده شد. پزشک وفا در همان سال به اتفاق همکار و دوست قدیمی اش اندرو اشترومینگر و پزشک جوزف پولچینسکی برنده جایزه سه میلیون دلاری «پیشگامان علم» «Breakthrough Prize» شدند. این بزرگترین جایزه علمی دنیا هست که از سال 2012 کار خود را شروع کرده
و توسط صاحب نامانی از سیلیکون ولی مانند یوری میلز، سرگی برین و مارک زاکربرگ فراهم سازی مالی میشود. مراسم سال 2016 آن در مرکز تحقیقاتی Amess ناسا واقع در کالیفرنیا با تشریفات خیلی چندان برگزار شد.
پزشک وفا در گفتگو با علمنا درمورد این جایزه و نظریه اش گفت: «این تئوری از ادغام نظریه نسبیت اینشتین به گرانش زمین و مکانیک کوانتومی ایجاد شده هست و من بعد از مطالعه سی ساله در این رشته بر اساس نظریه رسمان خود توانستم این جایزه عظیم را بعنوان نخستین دانشمند ایرانی دریافت کنم.»
پزشک کامران وفا در ادامه این گفتگو تاکید کرد که جوانان ایرانی پتانسیل لازم برای کسب چنین جوایز معتبر علمی را دارند و کافی هست که استعدادهای آن ها جدی گرفته شود.او خاطرنشان کرد با کمی دقت مسئولین، ایرانیان میتوانند در تمام اساس هاي بین المللی علی الخصوص فعالیت هاي علمی،
حضور و مشارکت فعالی داشته باشند. وفا موقع دریافت جایزه خود بیان داشت: «من از دانشمندان و ریاضیدانان صاحب نام و پیشکسوت ایران زمین الهام گرفتم. این مسئله را هم باید بدانیم که علم جغرافیا ندارد و من از همکاران فیزیکدان و ریاضیدان خود در گوشه گوشه دنیا که بیش از 150 نفر میباشند سپاسگزاری میکنم.» پزشک وفا چندان به ایران سفر میکند و آخرین بار در سال 1395 برای سخنرانی در دانشگاه امیرکبیر به شهر تهران آمد.