پارس ناز پورتال

خواب هایی که همه ما دیده ایم | از کابوس ها تا خواب های تکراری

دنیای خواب، بخشی از زندگی کـه نیمی از عمر مـا در آن سپری می شود: دنیای خواب و رویا. آیا همه ی مـا خواب هاي خاص داریم؟ آیا خواب همه ی مثل اثر انگشت شان اسـت؟ باید بگوییم خیر! همه ی مـا انسانها خواب هاي مشترکی می‌بینیم چیزی کـه رویاهای مـا را متفاوت می کند ماجراها و آدم هاي زندگی شخصی مـا اسـت. در ادامه با پارس ناز همراه باشید تا با خواب هاي مشترک آشنا شویم.

خیال پردازی‌ های خوشایند

تحقیقات نشان میدهند کـه همه ی مـا انسان‌ها دوست داریم روزانه درحدود ۷۰ تا ۱۲۰ دقیقه بـه خیال پردازی‌هاي خوشایند بپردازیم.

این خیال پردازی‌ها سطحی از هوشیاری بین خواب و بیداری اسـت کـه در طی ساعت‌هاي بیداری مـا وقتی بـه تصویرسازی‌هاي ذهنی خود اجازه میدهیم تا مـا رابه دنیای دیگری ببرند، رخ می دهد. در جریان این تجربه ذهن مـا شروع بـه پرسه زدن میکند، سطح آگاهی مـا کاهش مییابد و مـا خودرا در خیال، اوهام و ماجرایی کـه تصور کرده‌ایم گم میکنیم.

رویاهای روشن و شفاف

رویای روشن و شفاف زمانی اتفاق می‌افتد کـه شـما متوجه میشوید در حال خواب دیدن هستید ودر همین لحظه اسـت کـه با خودتان میگویید: “یک لحظه صبر کن! تـو داری خواب می بیني! ” بیشتر افرادی کـه در حال دیدن رویایی روشن و شفاف هستند وقتی متوجه میشوند کـه چـه اتفاقی در حال رخ دادن اسـت، خودشان را از خواب بیدار می کنند.

بعضی دیگر از افراد هم این مهارت را در خود پرورش داده‌اند کـه در رویای شفاف خود برای مدت بیشتری باقی بمانند. این گروه از خواب بینندگان بـه عضوی فعال در رویاهای خود تبدیل می شوند، در خواب‌هاي خود تصمیم هایي میگیرند و بدون این کـه بیدار شوند نتیجه خواب خودرا تحت تاثیر قرار میدهند.

کابوس

کابوس خوابی آزاردهنده و ناخوشایند اسـت کـه فرد در نتیجه تجربه کردن آن همراه با احساس نگرانی، اضطراب و ترس از خواب بیدار می شود. کابوس‌ها ممکن اسـت پاسخی بـه ماجراها و ضربه‌هاي روحی دنیای واقعی باشند. نوع کابوسی کـه تجربه میکنیم در زیرمجموعه‌اي از “کابوس‌هاي استرسی پس از اختلال روانی قرار” می گیرد.

یکیدیگر از علت وقوع کابوس این اسـت کـه مـا از ماجرای بخصوصی در زندگی خود غافل شده‌ایم یا نمیخواهیم کـه آنرا بپذیریم. تحقیقات نشان میدهد کـه بیشتر افرادی کـه بـه طور مرتب کابوس میبینند دارای سابقه‌اي خانوادگی از مشکلات روانی، تجارب ناخوشایندی از مصرف مواد مخدر، اقدام بـه خودکشی یا روابطی سخت و طاقت فرسا هستند.

خواب‌ های تکراری

خواب‌هاي تکراری خواب هایي هستند کـه با کمترین تغییری در ماجرا یا موضوع خواب بـه صورت تکرار شونده آن ها را تجربه می کنیم. بعضی اوقات ممکن اسـت خواب‌هاي تکرار شونده رویاهایی خوشایند باشند اما اغلب اوقات آن ها چیزی بیش از یک کابوس نیستند.

علت تکراری بودن این قبیل خواب‌ها این اسـت کـه درگیری و چالشی کـه در خواب بـه تصویر کشیده میشود همان‌ گونه حل نشده باقیمانده اسـت یا خواب بیننده همان‌ گونه این مسئله را انکار می کند. در صورتیکه راه‌حلی برای این مسئله پیدا کنید خواب‌هاي تکراری شـما نیز متوقف خواهند شد.

خواب‌ های شفابخش

خواب‌هاي شفابخش حامل پیام هایي برای خواب بیننده هستند کـه با سلامتی او در ارتباط اسـت. تعداد زیادی از معبران و کارشناسان تعبیر خواب معتقد هستند کـه این گروه از خواب‌ها بـه مـا کمک می کنند تا از یک بیماری خاص پیشگیری کنیم یا زمانی کـه بیمار هستیم در فرآیند شفا و بهبودی بـه مـا کمک میکنند.

بدن مـا از طریق خواب با مـا ارتباط برقرار میکند تا بـه این ترتیب حتی قبل از بروز علائم فیزیکی بیماری در جسم بـه مـا هشدار بدهد کـه یکجای کار سلامتی مـا می‌لنگد و بیماری در کمین مان اسـت. این قبیل خواب‌ها بـه خواب بیننده هشدار می دهند کـه او باید بـه دکتر یا دندان دکتر مراجعه کند.

رویاهای پیشگویانه

رویاهای پیشگویانه یا خواب‌هاي الهام بخش یا معنوی خواب هایي هستند کـه ظاهراً چیزی را در آینده پیش‌بینی می کنند. یک نظریه منطقی برای توضیح این پدیده این اسـت کـه:

ذهن خواب بیننده مـا قادر اسـت مشاهدات و واحدهای اطلاعاتی کوچک تری راکه بـه طور طبیعی نادیده میگیریم و بی‌اهمیت می‌شماریم یا انها را جدی نمیگیریم درکنار یک دیگر قرار بدهد. بـه عبارت دیگر، ذهن ناخودآگاه مـا قبل از آنکه مـا بـه‌ صورت آگاهانه همان قطعات اطلاعاتی را درکنار هم قرار بدهیم بـه خوبی میداند کـه قرار اسـت چـه اتفاقی رخ بدهد.

خواب‌ های راهنما

خواب‌هاي راهنما بشما کمک می کنند تا در بیداری راه‌حلی برای مشکلات خود پیدا کنید یا تصمیمی را بگیرید.

خواب‌ های حماسی

خواب‌هاي حماسی یا خواب‌هاي بزرگ خواب هایي آن چنان وسیع، قانع کننده، واضح و شفاف هستند کـه نمیتوانید آن ها را نادیده بگیرید. جزییات این خواب‌ها سالیان طولانی همراه شـما باقی می مانند بطوریکه گویی شب گذشته این خواب را دیده اید.

این خواب‌ها دارای زیبایی باشکوه و نمادهایی عرفانی و کهن الگویی هستند. وقتی این خواب را میبینید و از خواب بیدار می شوید، احساس میکنید کـه چیزی عمیق یا شگفت‌انگیز در مورد خودتان یا جهان هستی کشف کرده‌اید. این خواب بـه مثابه تجربه‌اي اسـت کـه زندگی را متحول میکند.

دلیل خواب دیدن ما انسان ها چیست؟

خواب، شفابخش و ارام بخش جسم و جان اسـت. تحقیقات علمی نیز ثابت کرده‌اند این پدیده در حفظ سلامت و بازسازی سیستم اعصاب، سیستم ایمنی و سیستم عضلانی-اسکلتی تمام موجودات زنده نقش مهمی ایفا می کند. بنابر این واضح اسـت هر گونه اختلال در آن می تواند زندگی در حالت بیداری رابا مشکلات جدی مواجه کند. رویا دیدن از دیگر پدیده‌هایي اسـت کـه هنوز با ناشناخته‌هاي بسیاری برای دانشمندان همراه اسـت.

رویا چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟

پدیده رویا یا خواب دیدن، تا کنون بارها در علوم مختلف مورد بررسی قرار گرفته اسـت. از منظر رشته مغز و اعصاب یا نورولوژی، خواب دیدن حاصل تعامل بین گروهی از پیام‌رسان‌هاي عصبی اسـت. این ماده‌ بین نورون‌ها «سلول‌هاي عصبی» در مغز ترشح می شود و خاطرات و تجارب را برای فرد تداعی می کند.

رویا حاصل تداعی این خاطرات و تجارب بـه شکل تغییریافته و با اقتباس از پس‌زمینه فرهنگی، دینی و تجربی فرد اسـت. شرایط جسمانی مثل تب کردن، بیماری‌هاي خاص مثل فراموشی یا دمانس و سالمندی نیز از عواملی هستند کـه میتوانند رویاها را تحت‌تاثیر قرار دهند. این تعاریف همگی از منظر علم نورولوژی و بدون درنظر گرفتن روح انسان مطرح می شوند.

از دیدگاه این رشته، رویاها صرفا جنبه جسمی و فیزیکی دارند، اما از دیدگاه نوروساینس یا علوم اعصاب، رویاها با درنظر گرفتن متافیزیک و روح بررسی میشوند. بـه گفته محققان این علوم، روح انسان میتواند از کالبد زمان خارج شود و پیشگوکننده بعضی اتفاقات در آینده باشد. همان‌ طور کـه در دین اسلام نیز بـه آن اشاره شده، رویاهای صادقه باید جدی تلقی شوند.

خواب از چه مراحلی تشکیل شده است؟

انسان با شروع خواب وارد 3 مرحله پله‌اي میشود کـه هر یک از آن ها نسبت بـه مرحله قبل عمیق‌تر اسـت. بعد از گذشت این 3 مرحله «جمعا حدود 90 دقیقه» فرد وارد مرحله‌اي سطحی‌تر میشود کـه درواقع حالتی بین خواب و بیداری اسـت. این مرحله، خواب رم «REM: خواب با حرکات سریع چشم زیر پلک» نام دارد. در اینبخش از خواب علاوه بر حرکت کردن چشم‌ها، امواج مغزی نیز تسریع می‌ شنود.

رویا دیدن در چه مرحله‌ای از خواب رخ می‌دهد؟

برخلاف تصور افراد، رویا دیدن در مرحله خواب عمیق اتفاق نمی‌افتد، بلکه بعد از ورود بـه خواب سطحی رم تجربه می شود. درواقع از ابتدای خواب شب هرچه بـه صبح نزدیک‌تر میشویم، احتمال رویا دیدن نیز بیشتر می شود. بنابر این می توان گفت اغلب رویاها دریک‌سوم پایانی مدت خواب اتفاق می‌افتند. رویاها میتوانند همراه با حس شادی، هیجان، ترس، خشم و… باشند.

خواب دیدن بـه قدری واقعی می نماید کـه گویی فرد در آن حضور فیزیکی دارد، اما از آنجایی کـه حین خواب تمام عضلات بدن بـه دستور مغز فلج میشوند، انسان نمی تواند همگام با رویا، اعضای بدن خودرا حرکت دهد. جالب اسـت بدانید خداوند عضلات چشم و دستگاه تنفسی را از این قاعده مستثنی کرده اسـت.

بهمین دلیل اسـت کـه حین خواب دچار وقفه تنفسی نمی‌ شویم و رویاها را بدون حرکت دادن بدن با چشمان خود تعقیب میکنیم. البته دراین زمینه اختلالی تحت‌عنوان اختلال رفتاری خواب رم «RBD» وجوددارد کـه مغز را در فلج کردن عضلات حین خواب دچار مشکل می کند.

افراد مبتلا بـه این اختلال کـه بیشتر انها را آقایان بالای 50 سال تشکیل می دهند حین رویا دیدن، حرکات فیزیکی مختلف مثل مشت و لگد زدن را تجربه می کنند. درنتیجه ممکن اسـت بخود یا افراد همبستر آسیب برسانند. این افراد طبق معمول بعد از بیدار شدن از خواب، رویایی رابه یاد می‌آورند کـه متناسب با حرکات فیزیکی‌ مشاهده‌شده توسط اطرافیان اسـت. این اختلال بسیار جدی اسـت و باید تحت‌درمان قرار بگیرد.

اضطراب و افسردگی چه تاثیری بر خواب و رویا می‌گذارند؟

اختلالات اضطرابی، تنش‌هاي عصبی و افسردگی طبق معمول باعث کاهش میل بـه خواب، اشتها و تمایلات جنسی میشوند، اما این مساله قطعی نیست و بعضی‌ها دراین شرایط با افزایش اشتها و میل بـه خواب مواجه می شوند. این افراد طبق معمول نزدیک صبح از خواب بیدار میشوند و با ولع بسیار بـه سمت یخچال می روند. با ادامه پیدا کردن این وضعیت، فرد دچار اضافه وزن خواهد شد.

این اختلالات ممکن اسـت عملکرد فرد را در محیط کار و اجتماع هم تحت‌تاثیر قرار دهند. هم چنین می توانند باعث افزایش رویاهای مرتبط یا غیرمرتبط با زندگی روزانه شوند و فرد را دچار آشفتگی و نگرانی کنند. افرادی کـه این وضعیت را تجربه میکنند باید دنبال یافتن عامل اضطراب یا افسردگی در زندگی خود باشند و آنرا برطرف کنند. هم چنین میتوانند تحت‌نظر دکتر از درمان‌هاي رایج افسردگی کمک بگیرند.

ریشه و عامل کابوس‌ ها یا خواب‌ های آشفته‌ کننده چیست؟

تعداد زیادی از کابوس‌ها یا رویاهای آشفته‌کننده بـه دنبال بعضی بیماری‌هاي زمینه‌اي اتفاق می‌افتند. برای مثال خیلی از افراد، بـه‌خصوص کودکان در زمان تب، دچار کابوس یا هذیان در خواب میشوند. افراد سالمند نیز ممکن اسـت بر اثر کاهش مصرف مایعات و عدم هشدار تشنگی دچار خواب‌آلودگی و کابوس‌هاي شبانه شوند.

بیماری‌هایي مثل کم‌کاری و پرکاری تیروئید، بعضی بیماری‌هاي داخلی، مصرف وعده‌هاي سنگین غذا قبل از خواب، استرس‌هاي روزانه، افسردگی، مصرف بعضی داروها و رعایت نکردن اصول بهداشت خواب نیز همگی میتوانند زمینه‌ساز رویاهای آشفته شوند. برای پیش گیری از مشاهده این‌گونه رویاها باید بـه درمان بیماری‌هاي زمینه‌اي پرداخت و از عوامل استرس‌زا دوری کرد.

چه عواملی در سبکی خواب دخیل هستند؟

یکی از مهمترین دلایل سبکی خواب و بیدار شدن‌هاي مکرر در افراد بالغ، وقفه تنفسی یا آپنه انسدادی حین خواب اسـت. از دیگر دلایل سبکی خواب می توان بـه گرم بودن بیش از حد هوای اتاق خواب، پرصدا یا پرنور بودن محل خواب و خوابیدن طولانی‌مدت در طول روز اشاره کرد. خواب بعد از ظهر یا ابتدای شب با کاهش تولید نوعی پیام‌رسان عصبی در مغز بنام «آدنوزین» باعث ایجاد اختلال در خواب شبانه می شود.

در حالت طبیعی، میزان آدنوزین بـه موازات افزایش مدت بیداری بالا می رود. درواقع هرچقدر بیداری طولانی‌تر شود، میزان آدنوزین و بـه دنبال آن خواب‌آلودگی نیز افزایش مییابد. حال اگر فرد در طول روز خواب طولانی‌مدت داشته باشد، میزان آدنوزین مغزش کاهش مییابد و هنگام خواب شبانه دچار افزایش هوشیاری می شود.

درنتیجه ممکن اسـت با کوچک‌ ترین صدا یا عامل محرک از خواب بیدار شود و خواب باکیفیتی نداشته باشد. علاوه براین، خواب در طول روز هیچ‌گاه نمی تواند کیفیت خواب شب را داشته باشد زیرا گروهی از هورمون‌ها فقط در خواب شبانه ترشح میشوند. با خواب در طول روز، ریتم ترشح این هورمون‌ها مختل خواهد شد حتی اگر فرد از نظر کمی، بـه اندازه کافی خوابیده باشد.

وقفه تنفسی در خواب با چه علائم و عوارضی همراه است؟

افرادی کـه از وقفه تنفسی خواب رنج می برند، طبق معمول خیلی سریع بـه خواب میروند و حتی با صدای خروپف خود برای اطرافیان مزاحمت ایجاد میکنند اما در عین حال بعد از بیدار شدن از احساس خستگی و خواب ناکافی شکایت دارند. اگر چـه این افراد آسان بـه خواب میروند اما بدلیل مشکل در تنفس، خواب عمیق را تجربه نمیکنند و مدام بیدار میشوند.

علت این موضوع، شل شدن عضلات خلف زبان و عضلات دیواره مجاری فوقانی تنفسی حین خواب، بـه‌خصوص در حالت طاقباز اسـت. دراین وضعیت، مسیر عبور هوا حین خواب بسته می شود و اکسیژن‌رسانی بـه مغز کاهش می یابد. با پایین آمدن درصد اشباع اکسیژن شریانی، مغز بـه بدن فرمان بیداری میدهد. درنتیجه فرد قبل از ورود بـه مرحله دوم یا سوم خواب عمیق، بیدار می شود.

بعد از این بیداری نیز مجدد چرخه خواب را از ابتدا آغاز کرده و خواب و بیداری را مدام تجربه میکند. مرگ‌ومیر بر اثر سرطان در افرادی کـه از مشکلات تنفسی ناشی از بی‌نظمی خواب رنج میبرند، 8/4 درصد بیشتر از باقی اسـت. طبق مطالعات انجام‌شده روی حیوانات، کاهش اکسیژن‌رسانی بـه بافت مغز در آپنه تنفسی خواب باعث ایجاد التهاب و رشد بی‌رویه عروق خونی و درنهایت رشد بی‌رویه غده‌ها می شود.

باید توجه داشت بیدار شدن‌هاي مداوم بـه دنبال وقفه تنفسی مانند بیداری برای نوشیدن آب یا اجابت مزاج نیست. این افراد طبق معمول روزبعد، از خواب پریدن‌هاي خود رابه یاد نمی‌آورند. این بیداری‌ها حتی ممکن اسـت صدها بار طی شب اتفاق بیفتند و چرخه طبیعی خواب را مختل کنند. مبتلایان بـه وقفه خواب باید برای رفع مشکل خود بـه دکتر فوق‌ت خصص خواب مراجعه کنند و تست خواب شبانگاهی انجام دهند..

آیا پرش‌ های ناگهانی بدن در ابتدای خواب نشانه وجود اختلال در سیستم عصبی است؟

افراد بسیاری وجود دارند کـه بـه محض خوابیدن صحنه‌اي از سقوط را مشاهده می کنند و با احساس افتادن، دچار پرش ناگهانی بدن می شوند. این حالت کـه توهم پیشخواب نام دارد، نوعی تصویرسازی ذهنی اسـت و رویا محسوب نمی شود. رویا دیدن بعد از گذشت 3 مرحله خواب عمیق و با ورود بـه خواب رم اتفاق می‌افتد اما این‌گونه تصویرسازی‌ها در ابتدای مراحل خواب رخ می دهند.

علت این وضعیت می تواند کمبود خواب یا اختلالاتی مثل نارکولپسی «حمله‌هاي خواب در ساعات بیداری» باشد. افراد مبتلا بـه این اختلالات با گذشت کمتر از چند دقیقه از شروع خواب، وارد مرحله رم میشوند و تصویرسازی‌هایي تحت‌عنوان سقوط حین خواب یا سقوط خوابگاهی را تجربه می کنند. این وضعیت یک یافته طبیعی اسـت و طبق معمول جای نگرانی ندارد. بعضی تحقیقات نشان داده‌اند:

استرس‌هاي روزانه و مصرف کافئین احتمال وقوع توهم پیشخواب را افزایش میدهند. لازم بـه ذکر اسـت پرش ناگهانی بدون بیدار شدن از خواب، بـه‌خصوص در کودکان و نوجوانان غیرطبیعی اسـت و باید توسط دکتر بررسی شود. این وضعیت میتواند در انواعی از تشنج‌هاي حین خواب یا اختلالات خواب ریشه داشته باشد.

هم چنین پرش‌هاي ناگهانی بعد از بیدار شدن از خواب، بـه‌خصوص در ناحیه شانه و قسمت‌هاي نزدیک بـه محور بدن می توانند نشان ‌دهنده تشنج باشند. برای مثال افرادی کـه صبح‌ها با دست گرفتن وسایلی مثل قاشق و چنگال آن ها رابه‌طور غیرارادی پرت می کنند، باید حتماً بـه دکتر مراجعه کنند زیرا این تشنج‌ها در تعداد زیادی از موارد با تشنج‌هاي بزرگ همراه می شوند.

آیا ورزش شبانه به خواب راحت کمک می‌کند یا برعکس باعث بی‌خوابی می‌شود؟

برخلاف تصور افراد، انجام ورزش با فاصله کمتر از 4 ساعت از زمان خواب با افزایش حس نشاط و ترشح هورمون‌هاي سروتونین و کورتیزول در خون و سرکوب عملکرد پیام‌رسان‌هاي مربوط بـه خواب باعث ایجاد اختلال در خواب شبانه میشود. درنتیجه این تصور کـه ورزش شبانه با افزایش حس خستگی بـه خواب کمک می کند، کاملا غلط اسـت.