سقط خودخواسته جنین، یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل‌ در حوزه قانون‌گذاری است که نه تنها در ایران، بلکه در سایر کشورها نیز، همواره موجب بحث میان موافقان و مخالفان بوده‌است. در کشور ایران که قوانین آن برگرفته از شرع اسلام است،

سقط جنین منع و قوانینی مانند دیه سقط جنین وضع شده‌است که برای کسب اطلاع بیشتر در این زمینه می توانید با وکیل دیه عدالت آریایی مشورت نمایید. در ادامه این متن درباره دیه سقط جنین و شرایط آن بیشتر توضیح می‌دهیم.

سقط جنین یعنی چه؟

در قانون ایران تعریف مشخصی از سقط جنین وجود ندارد و صرفاً به مجازات مربوط به از بین‌بردن جنین در مراحل مختلف رشد آن اشاره شده‌است. اما به‌طور کلی، سقط جنین به عملی گفته می‌شود که موجب ازبین رفتن جنین، در داخل یا خارج از رحم مادر شود.

در ماده ۷۱۶  قانون مجازات اسلامی، بخش دیات، مقدار دیه سقط جنین در مراحل مختلف رشد آن مشخص شده‌است. البته باتوجه به پیچیدگی‌های قانونی این موضوع و ارتباط تنگاتنگ آن با مسائل پزشکی و ازطرفی، امکان تصمیم‌گیری‌های سلیقه‌ای، بهترین راه مشاوره با یک وکیل دادگستری باتجربه در این زمینه است. در ادامه این متن، مقدار تعیین‌شده به‌عنوان دیه جنین سقط‌‌شده در مراحل مختلف رشد آن‌‌ و مواد قانونی مربوط به سقط جنین را بررسی می‌کنیم.

دیه جنین بر عهده چه کسی است؟

گاهی اتفاق می‌افتد که مادر به دلایل مختلف اقدام به سقط جنین خود می‌کند. گاهی نیز ممکن است به اشتباه و بدون قصد ازبین‌بردن جنین، دست به انجام عملی بزند که موجب سقط جنین شود.

ازطرف دیگر، امکان سقط جنین به‌دلیل رفتار افراد دیگر، به‌صورت عمدی یا غیرعمدی نیز، وجوددارد. در همه موارد بالا، باتوجه به عمدی یا غیرعمدی بودن سقط جنین و فردی که موجب سقط شده‌است، پرداخت دیه برعهده خود شخص یا عاقله او است.

برای مشخص شدن بهتر شخصی که مسئول پرداخت دیه جنین سقط ‌شده است و مقدار دیه قابل پرداخت، استفاده از راهنمایی یک وکیل دیه یا وکیل خانواده باتجربه در زمینه سقط جنین، می‌تواند بسیار راه‌گشا باشد.

همچنین باید به این نکته توجه کنید که علاوه‌بر پرداخت دیه، مجازات حبس نیز برای افرادی که موجب ازبین‌رفتن جنین به‌صورت عمدی باشند، در قانون پیش‌بینی شده‌است. اما ذکر این نکته لازم است که طبق قانون، مجازات مادر در سقط جنین خود، حتی درصورت عمدی بودن، تنها پرداخت دیه خواهدبود.

1- دیه سقط نطفه ( دو هفتگی )

در ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، مقادیر مختلف دیه سقط جنین، در مراحل رشد آن، در چند بند، تعیین شده‌است.طبق آن‌چه در بند الف ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی آمده‌است، دیه سقط نطفه‌ای که در رحم قرار‌گرفته‌است، دوصدم دیه کامل است. این مرحله تا زمان دوهفتگی جنین را شامل می‌شود.

2- دیه سقط علقه ( چهار هفتگی )

در ادامه ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، در بند ب این ماده، درباره دیه سقط جنین در مرحله علقه یا مرحله‌ای که جنین به‌صورت خون بسته درآمده‌است، مقدار آن‌را چهارصدم دیه کامل تعیین کرده‌است. این مرحله مربوط به زمان چهارهفتگی جنین است.

3- حکم سقط جنین یک ماهه

همان‌طور که در بالا گفتیم، در هفته چهارم و یکماهگی بارداری ، جنین در مرحله عقله قراردارد و به‌صورت خون بسته است. در این زمان اگر جنین به عمد سقط شود، به مقدار چهارصدم دیه کامل به آن تعلق می‌گیرد.

4- دیه سقط مضغه ( هشت هفتگی )

مرحله بعدی رشد جنین، مرحله مضغه و هفته هشتم بارداری است. در این مرحله جنین به‌صورت یک توده گوشتی، در رحم مادر قراردارد. چنانچه جنین در این مرحله سقط شود، طبق بند پ ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، مستلزم پرداخت شش‌صدم دیه کامل است.

5- دیه سقط عظام ( 12 هفتگی )

در هفته دوازدهم بارداری، جنین در مرحله عظام قراردارد. در این مرحله جنین به‌صورت استخوان است، اما هنوز گوشت برروی استخوان رشد نکرده‌است. در این حالت، طبق بند ت ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، دیه آن هشت‌صدم دیه کامل است.

6- دیه جنین کاملی که روح دارد ( از 16 هفتگی به بعد )

همه مراحل رشد جنین که در بالا بررسی شدند، مربوط به پیش‌از ورود روح به بدن جنین بودند. اما از زمان ۱۶هفتگی و بعداز آن، استخوان و گوشت جنین کامل شده و بدن او دارای روح است. با ورود روح به جسم جنین، حرکت آن در رحم مادر احساس می‌شود. با رسیدن به این دوران، دیه جنین مانند یک انسان کامل محاسبه می‌شود.

در این مرحله، دیه جنین براساس جنسیت آن و مونث یا مذکر بودن تعیین می‌شود. برای جنین مذکر دیه کامل و برای جنین مونث، نصف دیه درنظر گرفته‌می‌شود. بند ج ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، این مورد را تصریح می‌کند.

البته در یک حالت، پیش‌از ۱۶هفتگی، در هنگامی که استخوان‌بندی و گوشت در بدن جنین کامل شده‌است، اما روح در بدن آن وجودندارد، دیه آن، هنوز دیه کامل نیست. در این‌حالت، طبق بند ث ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، دیه جنین سقط‌شده، یک‌دهم دیه کامل است.

دیه جنین به چه کسی می‌رسد؟

بعداز محاسبه میزان دیه جنین، سایر شرایط و قوانین مربوط به نحوه پرداخت آن، مانند انسان کامل است. درباره این موضوع که دیه به چه‌کسی پرداخت می‌شود نیز، مانند انسان کامل رفتار می‌شود. درواقع طبق آن‌چه قانون تعیین کرده‌است، دیه جنین به ولی دم او پرداخت می‌شود. ولی دم همان وراث هستند و درصورت عدم وجود هرکدام، براساس طبقات ارث، دیه به طبقات بعد می‌رسد.

این قانون نه تنها در سقط جنین، بلکه درحالتی‌که در اثر رفتار شخصی، جراحت یا آسیبی به جنین واردشود نیز، برقرار است. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که، درحالت سقط جنین، اگر مادر یا پدر یا هرکدام از ولی دم، موجب سقط شده‌باشد، نمی‌تواند دیه را دریافت کند. دلیل این موضوع در قوانین مربوط به ارث آمده‌است که، قاتل از مقتول ارث نمی‌برد. ازآنجایی که شرایط دریافت دیه، مانند ارث است، پس کسی که موجب سقط جنین شده‌است، نمی‌تواند دیه او را دریافت‌کند.

احکام دیه سقط جنین

آن‌چه در قانون ایران درباره سقط جنین و تعیین میزان دیه برای آن آمده‌، برگرفته از دستورات دین و احکام شرعی است. بالاتر درباره میزان دیه جنین سقط‌شده در مراحل مختلف رشد آن، توضیح دادیم. علاوه بر این، موارد دیگری درباره سقط جنین نیز در قانون، بیان شده‌است.

برای مثال، درقانون درباره آسیب غیرمستقیم به جنین و از طریق وارد کردن آسیب به مادر، صحبت شده‌است. در قانون مجازات اسلامی این‌طور می‌خوانیم که درصورت ضربه زدن و آسیب رساندن به زن حامله و بروز مشکل یا سقط شدن جنین او، شخص ضارب، علاوه بر دیه و یا قصاص ضربه به مادر، باید دیه جنین را نیز، بپردازد.

همچنین قانون‌گذار حالتی را پیش‌بینی کرده‌است که دراثر ورود ضربه ، جنین دچار آسیب‌دیدگی شود اما سقط رخ‌ندهد. در چنین‌حالتی، تا چهارماهگی و پیش‌از ایجاد روح در جنین، دیه ضربه وارده، به‌صورت درصدی از دیه سقط جنین در آن مرحله از رشد، پرداخت می‌شود.

بعداز چهارماهگی و ورود روح به جسم جنین، این دیه آسیب‌دیدگی، براساس درصدی از دیه انسان کامل، محاسبه می‌شود.درباره زمانی‌که بیش‌از یک جنین در رحم وجود دارد نیز، طبق دستور قانون، درصورت بروز آسیب، دیه هرکدام بطور جداگانه محاسبه و درکنار دیه آسیب احتمالی به مادر، پرداخت می‌شود.

به‌علاوه قانون‌گذار مقرر کرده‌است که اگر ضربه زدن به مادر عمدی و درجهت ازبین‌بردن جنین او باشد، ضارب به مجازات حبس از یک تا سه سال، در کنار پرداخت دیه محکوم می‌شود. همچنین در قانون، برای افرادی که با خوراندن دارو یا هر وسیله دیگر موجب سقط جنین می‌شوند و یا زن باردار را به استفاده از شیوه‌های مختلف سقط جنین راهنمایی می‌کنند نیز، مجازات حبس پیش‌بینی شده‌است.

درکنار این موارد، برای کادر درمانی و پزشکی که اقدام به فروش و یا تهیه وسایل سقط جنین کنند و یا به‌طور مستقیم در ازبین‌بردن جنین نقش‌داشته‌باشند نیز، مجازات حبس و لغو مجوز فعالیت، درنظر گرفته شده‌است.

با توجه به آن‌چه در قانون آمده‌است، سقط جنین تنها درصورتی مجاز است که، وجود جنین باعث ایجاد خطر در سلامتی مادر و موجب مرگ او شود. به‌این‌صورت، تنها به‌منظور نجات جان مادر، امکان انجام سقط جنین وجود دارد و در این حالت، نیاز به پرداخت دیه برای آن نیست.

آیا در سقط جنین، پرداخت کفاره لازم است؟

در ارتباط با موضوع سقط جنین، علاوه بر پرداخت دیه، باید به کفاره قتل نفس نیز توجه کرد. البته هرچند نظر فقها درباره این موضوع متفاوت است، اما به‌طور کلی پرداخت کفاره زمانی مطرح می‌شود که جنین روح داشته‌باشد و حرکت آن در شکم مادر حس شود.

اگر در این مرحله به‌طور عمدی اقدام به سقط جنین شود، از نظر بعضی از فقها، پرداخت کفاره نیز لازم می‌شود. این کفاره به‌صورت آزاد کردن بنده، و در حالت عدم امکان آن، شصت روز روزه ویا سیرکردن شصت فقیر، ادا ‌می‌شود.

سقط جنین در قانون سقط درمانی و قانون جوانی جمعیت

همانطور که پیش‌تر گفته‌شد، درصورت وجود خطر جانی برای مادر، امکان سقط جنین با رعایت شرایط خاص، وجود دارد و نیاز به پرداخت دیه نیست. در قوانین ایران، در یک ماده واحده تحت عنوان قانون سقط درمانی، شرایط سقط مجاز شرح‌ داده شده‌بود.

در این قانون این‌گونه تعیین شده‌بود که، درصورت خطر حاملگی برای مادر و یا وجود نقص جسمانی یا عقب‌افتادگی در جنین که باعث ایجاد مشکل فراوان برای مادر شود، امکان سقط وجود دارد. البته این سقط باید پیش از ایجاد روح در جنین ( چهارماهگی) و با تأیید سه پزشک متخصص و تأیید از سوی پزشکی قانونی باشد.

اما اخیراً قانونی در مجلس شورای اسلامی تدوین و تصویب شده‌است که ماده‌ واحده قبل را نسخ می‌کند. در ماده ۵۶ این قانون که با عنوان قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت تهیه شده‌است، ضمن اشاره دوباره به ممنوعیت سقط جنین، شرایط سقط مجاز در حالت خطر برای سلامتی مادر ویا مشکل در سلامتی کودک، سخت‌تر شده‌است.

به عنوان مثال، طبق قانون جدید، درخواست مادر برای سقط جنین توسط کمیسیونی سه‌نفره، متشکل از یک پزشک متخصص، یک قاضی و یک پزشک از سوی پزشکی قانونی، بررسی می‌شود. در نهایت نیز تصمیم برای صدور جواز سقط جنین، به عهده قاضی عضو این کمیسیون است.

در قسمتی از ماده ۵۶ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، درباره نحوه تصمیم‌گیری قاضی، این‌گونه آمده‌است:

” قاضی عضو در کمیسیون مذکور  با حصول اطمینان نسبت به یکی از موارد ذیل مجوز سقط قانونی را با اعتبار حداکثر پانزده روزه صادر می‌نماید:

الف ـ درصورتی‌که جان مادر به شکل جدی در خطر باشد و راه نجات مادر منحصر در سقط جنین بوده و سن جنین کمتر از چهار ماه باشد و نشانه‌ها و امارات ولوج روح در جنین نباشد،

ب ـ در مواردی که اگر جنین سقط نشود مادر و جنین هر دو فوت می‌کنند و راه نجات مادر منحصر در اسقاط جنین است،

ج ـ چنانچه پس از اخذ اظهارات ولی، جمیع شرایط زیر احراز شود:

 ـ رضایت مادر

 ـ وجود حرج(مشقت شدید غیرقابل تحمل) برای مادر

 ـ وجود قطعی ناهنجاری‌های جنینی غیرقابل درمان، در مواردی که حرج مربوط به بیماری یا نقص در جنین است

 ـ فقدان امکان جبران و جایگزینی برای حرج مادر

 ـ فقدان ‌نشانه‌ها و امارات ولوج روح

 ـ کمتر از چهار ماه بودن سن جنین.”

البته وضع این قانون با مخالفت‌های فراوانی از سوی برخی فعالان اجتماعی، پزشکان و صاحب‌نظران حقوقی مواجه شده‌است. مخالفان اجرای این قانون، نسبت به تبعات آتی  آن و آسیب‌هایی که ممکن است در جامعه ایجاد کند، هشدار می‌دهند.

آن‌ها علاوه بر ابراز نگرانی برای بالا رفتن تعداد نوزادان به‌دنیا‌آمده با نقص جسمانی و مشکلات ذهنی، امکان افزایش تعداد سقط‌های غیرقانونی را گوشزد می‌کنند. سقط جنین به‌صورت غیرقانونی و توسط افراد غیر متخصص و در مکان‌های غیر استاندارد، می‌تواند خطرات بسیاری، به ویژه برای مادر، داشته‌‌باشد و حتی در مواردی موجب مرگ او شود.

خلاصه‌ای از آن‌چه درباره سقط جنین و قوانین مربوط به آن گفتیم

قوانین کشور ایران براساس مبانی اسلامی وضع شده‌است و طبیعتاً سقط جنین را به‌جز در مواردی خاص مجاز نمی‌داند. همچنین دیه سقط جنین، نسبت به مرحله‌ای از رشد آن، که در آن زمان ازبین ‌می‌رود، در قانون مشخص شده‌است.

شما می‌توانید برای اطلاعات بیشتر درباره قوانین مربوط به سقط جنین و شرایط آن، با استفاده از خدمات مشاوره‌ای وبسایت عدالت آریایی، از راهنمایی وکلای مجرب این مجموعه استفاده کنید.