ژنتیک تا چه اندازه در چاقی افراد موثر است؟ 

چاقی در اثر عوامل بسیاری روی می دهد, یکی از اصلی ترین دلایل آن نیز ژنتیک افراد هست که می تواند منجر به افزایش وزن گردد. تردیدی وجود ندارد که چاقی در حال افزایش هست و کارشناسان سلامت کوشش دارند جلوی این افزایش را بگیرند که تا به حال عمده کارساز نبوده هست.

پیشنهاد‌هایي که پیرامون محدود کردن مصرف قند و شیرینی و مصرف اکثر سبزی‌ها و میوه‌ها می شود, ظاهراً خیلی بازخورد مثبتی ندارد چون شمار کسانی که دچار اضافه وزن یا چاقی میشوند, روند افزایشی خود را حفظ کرده هست.اما آیا می توانیم تقصی چاقی را تنها به گردن سبک زندگی بیندازیم؟ آیا علت فراگیر شدن چاقی واقعا پُرخوری و عدم جنبش هست یا این که عامل ژنتیکی مهمی نیز این میان نقش دارد؟

ژنتیک یا سبک زندگی؟

حتماً کسانی را دیده‌اید که میگویند تغذیه‌ي درستی دارند, حواس‌شان به خورد و خوراک‌شان هست, مرتبا ورزش می کنند و به تمام پیشنهاد‌ها پایبند میباشند اما هنوز نتوانسته‌اند به وزن ایده آل و سالمی برسند. آیا این ژنتیک هست که تلاش‌هاي‌شان را بی‌اثر میکند؟ بی تردید ژنتیک عاملی هست

در چاق بودن یا نبودن یک نفر. اگر در شجره نامه‌ي خانوادگی‌تان, به دنبال افراد چاق بگردید, احتمالاً می بینید تعدادی میباشند که مشکلاتی با بازرسی وزن‌شان دارند یا داشته‌اند. دانشمندان هنوز کوشش دارند ژن‌هاي خاصی و جهش‌هاي ژنتیکی مشخصی را شناسایی کنند که منجر به چاقی می شوند.

چاقی شما تا چه اندازه تقصیر ژنتیک‌تان هست؟

بر زمینه آن چه تا به حال میدانیم, عوامل ژنتیکی وجود دارند که روی اشتها و متابولیسم یک فرد اثر می گذراند و وی را مستعد چاقی می کنند. خوشبختانه این عوامل ژنتیکی, فرد را محکوم به افزایش وزن نمی کنند اما آستانه‌ي به دست آوردن اضافه وزنش را پایین می‌آورند. کسی که ژنتیک بدی دارد, در محیطی مناسب و با انگیزه‌اي درست می تواند وزن سالمی را حفظ کند, به عبارتی دیگر ژنتیک, سرنوشت ساز قطعی شما نیست!

از طرفی دیگر, اگر کاری کنید که فرد مستعد به چاقی از لحاظ ژنتیکی, دسترسی آسان به فست فود داشته باشد و فرصت‌ها و امکانات بسیار محدودی برای ورزش و جنبش, حتماً به راحتی میتواند وزن قابل توجهی اضافه کند. عوامل محیطی, بدون دقت به ژنتیک, تاثیر بزرگی بر وزن بدن دارند. به نظر می رسد حفظ وزن ایده‌آل و تندرست برای بعضی از افراد, نسبت به بقیه, اکثر شبیه یک مبارزه‌ي طاقت فرساست؛ دلایلش هم چند عامل هست.

ژنتیک چاقی

هر چند هنوز دانشمندان کوشش دارند تمام ژن‌هاي مربوط به اشتها, متابولیسم و چاقی را شناسایی کنند, اما چیزی که تا به حال مشخص شده این هست که مسئول‌ترین جهش ژنتیکی مرتبط با چاقی, جهش در ژنی هست به اسم ژن ob «obesity به معنی چاقی» که لپتین را کُد گزاری می کند.

همانگونه که می دانید لپتین یکی از هورمون‌هایي هست که اشتها را بازرسی میکند. این هورمون تنظیم کننده‌ي اشتها, روی سرعت متابولیسم در حالت استراحت نیز تاثیر دارد.مغز و لپتین, رابطه بسیار نزدیکی با هم دارند که علت خوبی هم دارد! مغز شما می خواهد بداند در هر بار, شما چقدر ذخیره‌ي چربی در بدن دارید

تا به شما کمک کند دچار گرسنگی نشوید. اگر شما انباشت چربی زیادی داشته باشید, سلول‌هاي چربی, لپتین در خون ترشح می کنند و این لپتین به مغزتان میگوید که شما مفید تغذیه شده‌اید و میتوانید خوردن را متوقف کنید. مغز شما در واکنش به این پیام, از اشتهای‌تان کم کرده و هم زمان, صرف انرژی در حالت استراحت را اکثر می کند؛ سوخت کافی در دسترس هست, پس خیلی مفید می توانید کالری بسوزانید.

اکنون این رویدادها چه ربطی به استعداد ژنتیکی چاقی دارند؟ به طور طبیعی سلول‌هاي چربی, تحت دستور ژن ob, لپتین ساخت میکنند. هر وقت ژن ob دستور بدهد, لپتین وارد جریان خون شده و به سمت هیپوتالاموس مغز می رود, جاییکه فرآوری مواد شیمیایی ِ کاهنده‌ي اشتها ترشح می شوند. پس می توانید تصور کنید اگر نتوانید لپتین ساخت کنید یا لپتینی که فرآوری میکنید کافی نباشد, اشتهای شما همینطور باقی باقیمانده و پُرخوری خواهید کرد.

در آزمایش ها انجام شده, موش‌هایي که جهش‌هایي در ژن ob داشتند و فعالیت این ژن‌ها کاملا مختل شده بود, با ولع زیادی می خوردند و به طرز مریض گونه‌اي چاق شده بودند. انسانها هم مثل موش‌ها, جهش‌هایي در ژن ob دارند که توانایی‌شان را برای فرآوری لپتین کاهش داده و هم‌چنین جهش‌هایي نیز وجود دارد

که گیرنده‌هاي لپتین در مغز را تغییر میدهد. در نتیجه گیرنده‌ي لپتین, نسبت به لپتین, فورا پاسخ ندارده و اشتهای فرد به راحتی کم نمیشود. همچین وقتی لپتین کم هست یا گیرنده‌ي آن به خوبی کار نمی کند, سرعت متابولیسم در حالت استراحت یا متابولیسم پایه, افت می کند.

بنابراین از نظر افزایش وزن, این بدشانسی بسیار بزرگی هست!

جدیدا دانشمندان کشف کرده‌اند که افراد چاق, اکثر دچار پایداری لپتینی میباشند تا کمبود لپتین! این افراد, به علت داشتن بافت‌هاي عمده چربی, آن‌قدر سطح لپتین جاری در خون‌شان عمده هست که گیرنده‌‌هاي لپتین, از حساسیت‌شان کم شده و نسبت به سیگنال‌هاي لپتین, آنطور که باید پاسخ نمی دهند. این حالتی هست که منجر به پر خوری و افزایش وزن میشود.

ژن FTO

ژن دیگری که در چاقی نقش دارد و دانشمندان آن را شناسایی کرده‌اند, جهش یا انحرافی در یک ژن به اسم ژن FTO هست. این جهش ژنتیکی, به طرز شگفت انگیزی در بین ۴۰ درصد از اروپایی‌ها متداول هست. داشتن این جهش ژنتیکی, لزوما محکوم‌تان نمی کند که چاق شوید یا اضافه وزن داشته باشید, اما این احتمال را تا ۷۰ درصد بالا می برد! طبق مطالعات انجام شده, آنهایی که این جهش ژنتیکی را دارند, گرلین یا هورمون اشتهای بیشتری فرآوری میکنند.

کسانی که این جهش ژنتیکی را در ژن FTO خود دارند, مدت خیلی کوتاهی بعد از خوردن غذا, احساس گرسنگی کرده و ترجیح می دهند غذا هاي پُر کالری‌تر مصرف کنند. این افراد, نسبت به سایرین در وضع نابرابری قرار دارند چون اشتهای‌شان به علت فعالیت عمده گرلین, سیری ناپذیر هست!

مبارزه‌ با چاقی

موارد گفته شده, تنها دو عامل ژنتیکی دخیل در چاقی بودند و عوامل بسیار عمده دیگری وجود دارد که روی اشتها و کالری سوزی شما تاثیر میگذارد. اکنون یک خبر مفید؛ محققان عقیده دارند تنها ۲۵ درصد از وزن بدن یک فرد, توسط ژنتیک او تعیین میشود, یعنی سایر عوامل مثل تغذیه و فعالیت بدنی,

نقش به مراتب پُررنگ‌تری در وزن شما دارند. مطالعه‌اي نیز نشان داده آنهایی که جهش ژنتیکی در ژن FTO دارند و در معرض چاقی میباشند میتوانند با هرروز دست کم یک ساعت ورزش کردن, از چاق شدن‌شان پیشگیري کنند. یک ساعت در روز برای کاهش احتمال چاقی و مریضی؟ معامله‌ي خوبی نیست؟!