پارس ناز پورتال

کسب و کار دانش بنیان در ایران و جهان

کسب و کار دانش بنیان در ایران و جهان

کسب و کار دانش بنیان در ایران و جهان 

ایجاد کسب و کار دانش بیان در یک کشور می تواند به رشد کارآفرینی و اشتغال مردم کمک های بسیار شایانی کند. برای این که بتوانیم به حقیقت این ماجرا پی ببریم تحلیلی بسیار مفصل خواهیم داشت. امروزه اقتصاد دانش‌بنیان شاهراه اصلی برای نیل به توسعه اقتصادی تلقی می‌شود. این در حالی است که مسیر اصلی این شاهراه،

 

توسعه کارآفرینی مبتنی بر دانش و فناوری و ایجاد کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان است. آنچه که در این بین می‌تواند بستر توسعه کارآفرینی و حرکت در مسیر اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم آورد ایجاد یک زنجیره‏ حمایتی کارآمد در جهت تجاری‌سازی و توسعه ابتکارات نوآورانه است. «سرمایه‌گذاری جسورانه» حلقه اصلی از چنین زنجیره‏ای است

 

که شکاف بین نوآوری فناورانه و ارزش‌آفرینی به واسطه شرکت‌های دانش‌بنیان را پر کرده و هم‌افزایی میان علم و ثروت ایجاد می‌کند.بر همین اساس می‏توان اذعان کرد که كلید اقتصاد دانش‌بنیان در کشورهای توسعه‌یافته و بازارهای نوظهور در دست سرمایه‌گذاران جسوری است كه با تقبل مخاطرات قابل محاسبه یا غیرقابل محاسبه،

 

فعالانه با كارآفرینان همراه شده و با هدف خلق ارزش، نقاط ضعف کسب‌و‌کارهای نوپا (تجربه مدیریتی، منابع مالی كافی و بازار) را پوشش می‌دهند. این سرمایه‌گذاران، در كشورهای توسعه‌یافته به یكی از حلقه‌های اصلی سیستم ملی نوآوری تبدیل شده‌اند که با مشارکت‌‍‌های مبتنی بر هم-تکاملیو هم- تخصصی با نیروهای دانشی و بخش‌های دولتی بستر لازم برای توسعه اقتصادی کشورها را فراهم می‌آورند.

 

کارآفرینان و بنیانگذاران کسب‌و‌کارهای نوپا برای خلق و ارائه محصول، خدمت یا ارزش نوآورانه خود همواره با عدم قطعیت و مخاطره بالایی مواجه هستند و در عین حال دارایی ملموس و قابل‌توجه و نیز چشم‎انداز روشنی برای توسعه کسب‌و‌کاری که نوآوری و دانش فناورانه قلب تپنده آن است، ندارند،

 

بنابراین همواره در جست‌وجوی یک حامی با رویکرد حمایت مالی و معنوی از فعالیت‌های مخاطره‏آمیز کارآفرینانه می‏باشند. آنها در مسیر تجاری‌سازی و توسعه نوآوری‏های خود ممکن است با نهادهای حمایتی مختلفی اعم از پارک‏های علم و فناوری، مراکز رشد، مراکز شتابدهی، فرشتگان کسب‌و‌کار صندوق‏های توسعه فناوری و… مواجه شوند که هر یک به فراخور شرایط می‌توانند نیازی از کارآفرین برطرف کنند.

 

در این میان حلقه‏ اتصال تلاش‏های نهادهای نام‌برده در جهت توسعه کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان «نهادهای سرمایه‌گذاری‏های جسورانه» می‏باشند. این نهادها ضمن تقبل سرمایه لازم برای تجاری‌سازی نوآوری‏های دانش‌محور مبتنی بر فناوری‏های نوین که از قابلیت رشد سریع و البته مخاطره بالا برخوردارند؛ کسب‌و‌کارهای کارآفرین نوپا را از مشاوره‏،

 

تجربه و خبرگی مدیریتی خود نیز بهره‏مند نموده و مسیر ورود به بازار و سپس نیل به مرحله توسعه بازار و بازارگردانی را نیز برای آنها هموار می‏نمایند. ناگفته نماند که این نهادها ضمن حفظ مالکیت فکری، فرد نوآور را نیز در موفقیت و شکست حاصل از تجاری‌سازی و توسعه کسب‌و‌کار شریک می‌کنند. لذا سرمایه‏گذاری جسورانه، به دلیل توأم كردن تامین مالی با حمایت‏های مدیریتی، كارآمدترین شكل حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان تلقی می‌شود.

 

سرمایه‎گذاری جسورانه

سرمایه‌گذاری جسورانه گزینه مناسبی برای خلق بازار، ارتقای سطح رقابت‌پذیری و سودآوری و خلق ارزش در راستای بالندگی اجتماعی و اقتصادی کشورها محسوب می‌شود. این نوع از تامین مالی کارآفرینانه که با دیگر عنوان‌های «سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر»، «سرمایه‌گذاری کارآفرینی»، «سرمایه‌گذاری ماجراجویانه»،

 

«سرمایه‎‎گذاری نوآورانه» یا «سرمایه‎‎گذاری خصوصی» نیز نام برده می‌شود، عبارت است از: «تامین سرمایه لازم از طریق دریافت سهام- و ارائه کمک‌های مدیریتی به منظور بهره‏برداری از فرصت‏های نوآورانه و ایجاد کسب‌‏وکارهای نوپای دانش و فناوری‌محورِ دارای آتیه اقتصادی که البته دربردارنده مخاطرات فراوانی نیز هستند.»

 

سرمایه‌گذاری‌های جسورانه، از یک سو کارآفرینانی که دارای ایده‌های نوآورانه دانش‌محور با قابلیت تجاری‌سازی هستند و از سوی دیگر کسب‌و‌کارهایی که در مراحل رشد و تکامل اقتصادی خود قرار دارند را با ارزیابی موشکافانه خود بررسی نموده و پس از حصول سطحی از سودآوری و ارزش‌آفرینی، شکاف سرمایه

 

و کمبودهای تجربی و مدیریتی آنها را جبران می‌کنند و در گروه سهام‌داران آنها قرار می‌گیرند و علاوه بر مدیریت فعالانه و مشارکت و راهبری در هدایت کسب‌و‌کار، ارتباطات بازار خود را نیز در اختیار کارآفرینان قرار داده و در نهایت قیمت سهام این کسب‌و‌کارها را به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌بخشند و در پایان سهام خود را به کارآفرینان یا دیگر افراد، شرکت‌ها یا سایر سرمایه‏گذاران واجد شرایط واگذار کرده و از شراکت خارج می‌شوند.

 

با توجه به اینکه سرمایه‏گذاران جسور، پول، هوشمندی، تجربه‏ تصدی‏گری کرسی‏های مدیریتی و هدایت شرکت‌ها، تجارب تخصصی، تجاری و ارتباطات بازار خود را در اختیار کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان قرار می‏دهند، بنابراین بنا بر شواهد موجود، نرخ موفقیت تجاری نوآوری‏های تحت پوشش این نهادها بسیار بالاتر از میانگین است

 

و توسعه فعالیت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، موتور محرکه و محور اصلی رشد نوآوری در عرصه فناوری و توسعه کارآفرینی در سال‌های اخیر بوده است.در سیر تطور شکل‌گیری این نهادها آمده که شکل‎گیری نوع جدید سازمانی سرمایه‎گذاری جسورانه به سال ۱۹۴۶ بازمی‎گردد، اما آغاز به کار گسترده این نهادها پس از جنگ جهانی دوم

 

در شرق ایالات متحده آمریکا بود و در طی شش دهه بعد از آن، فعالیت‌ها و تجربیات به حدی حاصل گردید که منجر به توسعه و گسترش این نوع سرمایه‎گذاری و تبدیل آن به یک فعالیت تخصصی، پیشرو و فزاینده گردید، به طوری که امروزه می‎توان از آن به‌عنوان یک «صنعت» نام برد.

 

این نوع سرمایه‎گذاری در سال‌های ۹۰ و ۹۱، سیر صعودی ثابتی را در پیش گرفت و از ۲.۲ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۱ به ۴.۱ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۴ رسید. در سال ۱۹۹۵ با حجمی معادل ۷.۹ میلیارد دلار، به میزان تقریبا دو برابر سال قبل بالغ گردید که این سال، آغاز یک دوره رشد باور نکردنی در سرمایه‎گذاری جسورانه می‎باشد.

 

این دوره در واقع آغاز عصر اینترنت است و لذا عمده سرمایه‎گذاری‎های جسورانه در این سال‌ها به کسب‌و‌کارهای اینترنتی اختصاص یافت که بازده‎های مالی فوق‎العاده‎ای به همراه داشتند. همین امر موجب شد تا سیلی از سرمایه‎گذاران به این حیطه روی آورند، به طوری که حجم این سرمایه‎گذاری به ۱۱ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۶، ۱۴.۷ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۷ و ۲۰.۹ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۸ برسد

 

و حتی در سال ۲۰۰۰ این میزان با یک افزایش انفجاری به ۱۰۴ میلیارد دلار رسید. به این دلیل این دوران (۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰) را دوران اوج سرمایه‌گذاری جسورانه می‎نامند.همزمان با شکستن حباب دات کام‌ها و با ایجاد ثباتی نسبی در این روند در ابتدای قرن ۲۱، سرمایه‌گذاری جسورانه نیز دچار یک دگرگونی عمده شد

 

و در سال ۲۰۰۱ حجم سرمایه‎گذاری به ۴۰. ۳ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد و بدین دلیل سال‌های بعد از سال ۲۰۰۰ را دوران پس از اوج می‎نامند. در ادامه این مسیر و همزمان با رشد فناوری‏های همگرا صنعت سرمایه‌گذاری جسورانه نیز وارد یک دوره بلوغ جدید شده است و در حال حاضر در بیان اهمیت و جایگاه ویژه این صنعت در عرصه اقتصاد، می‎توان به این مورد اشاره کرد که بسیاری از شرکت‌های بنام سه دهه اخیر آمریکا در ابتدا توسط سرمایه‎گذاران جسورانه تامین مالی گردیده‎اند.

 

برای روشن‌تر شدن بحث نگاهی به دو نمودار زیر خالی از لطف نیست. نمودار یک روند سرمایه‎گذاری جسورانه را طی سال‌های ۱۹۹۵ تا سه ماهه اول ۲۰۱۶ و نمودار۲ نیز این میزان سرمایه‎گذاری را در سال ۲۰۱۶ به تفیک صنایعی که بدین صورت تامین مالی شده‎اند، نمایش می‎دهد.

 

نمودار۱- میزان کل سرمایه‎گذاری جسورانه و تعداد معاملات طی سال‎های ۲۰۱۶- ۱۹۹۵

کسب و کار دانش بنیان در ایران و جهان

نمودار ۲-میزان سرمایه‎گذاری جسورانه به تفکیک صنعت

کسب و کار دانش بنیان در ایران و جهان

ذکر این نکته نیز مهم است که بررسی تجارب کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در این خصوص حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری جسورانه صرفا به فناوری‏های پیشرفته محدود نشده و حمایت از تجاری‌سازی فناوری‏های سطح متوسط و متوسط رو به بالا نیز در دستور کار نهادهای سرمایه‌گذاری جسورانه پیشرو وجود دارد.

 

علاوه بر این، شواهد نشان می‏دهند که در کشورهایی با ویژگی‏هایی مشابه ایران سرمایه‌گذاران جسورانه نه فقط کسب‌و‌کارهای نوپایی که در مراحل آغازین شکل‌گیری قرار دارند، بلکه بعضا آنهایی که در مراحل بعد از شروع اولیه هستند را نیز مورد حمایت خود قرار می‏دهند.

 

سرمایه‎گذاری جسورانه در ایران

ایران نیز از تغییر و تحولات بازارهای مالی بی‏نصیب نمانده است. توجه جدی به سرمایه‌گذاری جسورانه در کشور از اواسط دهه ۸۰ پا گرفت و توجه نهادهای خصوص و دولتی به مقوله سرمایه‌گذاری در طرح‌های دانش‌بنیان جلب شد. در آن زمان دفتر همکاری‌های فناوری و نوآوری ریاست جمهوری وقت در زمینه تاسیس این نهادها اقداماتی انجام داد.

 

تصویب ماده (۱۰۰) برنامه سوم توسعه در سال ۸۱ و ایجاد صندوق‌های پژوهش و فناوری با هدف سرمایه‌گذاری در طرح‌های دانش‌بنیان و سپس بند «ه» ماده (۴۵) برنامه چهارم توسعه و پیشنهاد ایجاد صندوق عمومی غیر‌دولتی در برنامه پنجم توسعه در جهت حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات از اقدامات نهادهای قانونگذار در شکل‌گیری سرمایه‌گذاری جسورانه محسوب می‌شود.

 

برگزاری دو همایش تخصصی در سال‌های ۸۴-۸۳ نیز به متداول شدن مفهوم سرمایه‌گذاری جسورانه در محافل علمی کمک کرد. به دنبال آن حمایت از طرح‌های تحقیقاتی و کارآفرینی در دستور کار نهادهایی همچون دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری، سازمان مدیریت و برنامه کشور، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و سایر سازمان‌ها قرار گرفت و پس از آن نهادهایی که وظیفه حمایت از طرح‌های تحقیقاتی و کارآفرینی را داشتند،

 

سرمایه‌گذاری جسورانه را در دستور کار خود قرار دادند. دهه ۹۰ نیز دوران افزایش اهمیت تامین مالی نوآوری و به رسمیت شناختن کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان و نوپای کارآفرین و پیدایش و شکل‌گیری نهادهای خصوصی سرمایه‌گذاری جسورانه و رونق این صنعت در کشور محسوب می‌شود. این دوره شاهد آغاز به کار شرکت‌های سرمایه‌گذاری

 

جسورانه خصوصی با پیشگامی گروه مالی پاسارگاد در این عرصه بوده است. شکل‌گیری صندوق نوآوری و شکوفایی با ماموریت حمایت و نیازسنجی موسسات دانش‌بنیان نوآور و همچنین طراحی سازوکارهای رسمی توسعه سرمایه‌گذاری جسورانه در کشور نیز از دیگر گام‌های موثر در شکوفایی این صنعت در کشور است.

 

روند سرمایه‌گذاری جسورانه هم‌اکنون تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار کشور و با تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه بورسی در حال حرکت به سوی ارزش‌آفرینی در کشور می‌باشد. به‌طوری‌که زمستان امسال شاهد نخستین رونمایی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و گشایش بازار کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط فرابورس ایران بوده ‏ایم.

 

این دو بازار به‌طور رسمی بازگشایی شده‏اند تا علاوه بر اینکه مقدمات آغاز به کار و ورود ابزارهای جدید به بازار سرمایه را فراهم می‏آورند، بتوانند تهییجی در تامین مالی از طریق ظرفیت‌های موجود در بازار سرمایه ایجاد نمایند. شایان ذکر است که حضور و فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه با ابلاغ دستورالعمل تاسیس این صندوق‌ها در فرابورس ایران، دستاوردهایی همچون توسعه تجاری‌سازی دارایی‌های فکری

 

و بهبود ساختار تامین مالی کسب‌و‌کارهای نوپا که سابقه فعالیت چندانی در محیط کسب‌و‌کار ایران ندارند را به همراه داشته است. این صندوق‏ها همچنین با هدایت منابع مالی خصوصی و عمومی به ساختارهای دانش‌محور موجب افزایش ارزش افزوده تولید داخلی از طریق کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان می‌شوند.

 

 

چرخه فعالیت سرمایه‏گذاری جسورانه در کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان نوپا دارای چندین مرحله به شرح زیر است:

 

مرحله پیش ایده (کشت ایده): دراین مرحله سرمایه اولیه لازم برای توسعه تیم و طراحی مفهومی محصول/خدمت تامین می‌شود. معمولا سرمایه اصلی در این مرحله از طریق منابع شخصی فرد کارآفرین، استقراض یا دریافت تسهیلات حمایتی از نهادهای حامی دولتی از جمله مراکز رشد یا پارک‏های علم و فناوری یا فرشتگان کسب‌و‌کار یا سرمایه‌گذاری‏ جمعی تامین می‏گردد. لازم به ذکر است که سرمایه‌گذاران جسورانه معمولا کمتر وارد این مرحله از تامین مالی می‌شوند.

 

مرحله نوپایی (مرحله سرمایه‌گذاری ابتدایی): در این مرحله هدف از تامین مالی و سرمایه‌گذاری توسعه محصول، نمونه اولیه (پروتوتایپ)، تعیین سایر اجزای مدل کسب‌و‌کار و شروع بازاریابی اولیه است. این نخستین مقطعی است که برخی از نهادهای مشابه سرمایه‏گذاری جسورانه مانند مراکز شتاب‌دهی نوآوری یا سرمایه‏گذران دارای منابع سازمانی، دولتی با اهداف توسعه‏ای در کسب‌و‌کارهای نوپا شروع به سرمایه‌گذاری می‌کنند.

 

مرحله ابتدایی از رشد: در این مرحله، محصول/خدمت نوآورانه آزمون‏های نهایی را پشت سر نهاده و آماده تجاری‌سازی و ورود به بازار است. در واقع اقدامات لازم برای تنظیم تمامی اجزای مدل کسب‌و‌کار و تولید و بازاریابی محصول آغاز شده است. سرمایه لازم در این مرحله معمولا توسط نهادهای سرمایه‌گذاری جسورانه دولتی، شرکتی و خصوصی تامین شده و صرف تجاری‌سازی، جلب نخستین مشتریان، فروش اولیه، ایجاد بازار اولیه یا کسب سهم اولیه از بازار موجود می‏گردد.

 

مرحله گسترش: در این مرحله، کسب‌و‌کار دانش‌بنیان ممکن است در دو شرایط متمایز قرار داشته باشد. بدین صورت که یا در حال افزایش درآمد، کسب حاشیه سود و به‌کارگیری استراتژی‌هایی برای افزایش سهم بازار و ایجاد و توسعه برند است یا درگیر تامین کسری سرمایه در گردش برای تداوم تولید و تامین هزینه‌های جاری است.

 

زیرا ممکن است وصول مطالبات و درآمدهای ناشی از فروش به تاخیر افتاده باشد و حتی درآمد پیش‏بینی نشده از فروش نیز بازنگردد. این مرحله از تامین مالی معمولا دربردارنده حضور توأمان نهادهای سرمایه‌گذاری جسورانه و تامین مالی از طریق بدهی و سهام یا بدهی قابل تبدیل به سهام است.

 

مرحله خروج: مرحله نهایی از تامین مالی کارآفرینانه، مرحله خروج است. بدین جهت که سرمایه‌گذاران جسورانه دائمی نبوده و در مرحله‏ای از سرمایه‏گذاری، سهام خود را به خود کارآفرینان یا افراد و شرکت‌های دیگر واگذار می‌کنند. فرآیند خروج و نقد کردن سرمایه‌گذاری همراه با برداشت سود حاصله، در کشورهای توسعه‌یافته عمدتا

 

از طریق عرضه اولیه سهام به عموم، یا فروش سهام به مدیران کسب‌و‌کار دانش‌بنیان، یا مواردی دیگر چون ادغام شركت‏ها یا اکتساب توسط شرکتی دیگر انجام می‏پذیرد. شایان ذکر است در ایران نیز با راه‌اندازی بازار کسب‌و‌کارهای کوچک و متوسط فرابورس ایران، زمینه برای خروج سرمایه‌گذاران جسورانه در حال تسهیل
می‏باشد.

 

در مجموع سرمایه‌گذاری‌های جسورانه در بیشتر نقاط دنیا تلاش می‌کنند تا جای‌گیری مناسبی در این مراحل یا ترکیبی از آنها داشته و از این طریق مخاطره خود را به حداقل رسانند. برخی از این نهادها نیز صرفا بر یک یا چند حوزه صنعتی-دانشی (فناوری) تمرکز نموده و تخصص و تجارب مدیریتی خود را در جهت خلق و اکتساب ارزش در آن حوزه‏ها به‌کار می‌برند تا از این طریق به حداکثر بازدهی دست یابند.

 

جمع‌بندی مبحث

در جمع‌بندی مباحث پیش‌گفته می‌توان اذعان کرد که سرمایه‌گذاری جسورانه با رویکرد حمایت مادی و غیرمادی از تجاری‌سازی فناوری و نوآوری، راهکاری در جهت حرکت به سوی بالندگی اقتصاد دانش‌بینان و ارتقای سطح رقابت‌پذیری کشور در عرصه جهانی از یک سو و خلق ارزش در راستای بالندگی اجتماعی از سوی دیگر محسوب می‌شود

 

و همان‌طور که اشاره شد این سازوکار تامین مالی هم‌اکنون به‌عنوان یک روند رو به رشد در کشور ایران پا گرفته و در مراحل حرکت به سوی شکوفایی قرار دارد.نکته حائز اهمیت آن است که در ایران، در حال حاضر نهادهای سرمایه‌گذاری جسورانه بیشتر در مراحل اولیه از شکل‌گیری کسب‌و‌کارهای دانش‌بنیان مشارکت دارند.

 

چرا که آنها از یک قاعده کلی که این صنعت همواره با آن مواجه بوده است، تبعیت می‌کنند و آن حضور منابع دولتی در سبد تامین منابع نهادهای سرمایه‌گذاری جسورانه است. روند جهانی نشان می‏دهد هر چقدر این سهم بیشتر باشد، گرایش به سرمایه‌گذاری در مراحل آغازین چرخه نوآوری بالاتر است. ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده است.

 

 به گزارش پارس ناز با این وجود امید است که ظهور صندوق‏های نوظهور سرمایه‌گذاری جسورانه فرابورسی به میزان قابل‌توجهی در زنجیره تامین مالی، تمرکز بر حوزه‏های تخصصی، پوشش‌دهی تمامی مراحل سرمایه‏گذاری، همچنین سازوکارهای خروج سرمایه‌گذاری‏های جسورانه تاثیر بسزایی بر جای نهد.