مریضی پوکی استخوان در سالمندی اکثر در خانم ها رواج دارد، انها به علت ساختار بدنی که دارند در معرض ابتلا به این مریضی میباشند. پوكی استخوان یا استئوپروز از دیرباز وجود داشته ولی چندان مورد دقت قرار نمی گرفت به علت اینكه علائم خاصی به غیر از شكستگی استخوان در موارد پیشرفته از خود نشان نمیدهد.
استخوان بافت زندهای هست كه از دو لايه داخلي و خارجي تشكيل شده هست. لايه داخلي ضخيم بوده و از شبكههای محكمي تشكيل شده كه توده استخواني را ايجاد ميكند. در بدن انسان استخوانها به طور مرتب ساخته شده و از بين ميروند. گرچه سرعت اين روند در تمام عمر فرد يكسان نيست؛ به طوري كه توده استخواني در سنين 20 تا 30 سالگي به حداكثر ميزان خود ميرسد و سپس به تدريج كاهش مييابد.
حداكثر توده استخواني در افراد گوناگون متفاوت هست و به عوامل ارثي، تغذيه، فعاليت بدني و شيوه زندگي در طول دوره رشد بستگي دارد.اگر ميزان تخريب استخوان بيش از ساخته شدن آن باشد، فضاهاي بين شبكههای داخلي استخوان بزرگ ميشوند و اصطلاحا پوكي استخوان اتفاق ميافتد.
در اين وضعيت، استخوان ضعيف شده و با كوچكترين ضربه دچار شكستگي ميشود. اين پديده در سنين سالمندي شايع بوده اما با اقدامات سادهای ميتوان آن را به تاخير انداخت يا شدت آن را كاهش داد.
علامت پوكي استخوان چيست؟
اهميت پوكي استخوان در اين هست كه اغلب تا زمان شكستگي استخواني علامتي ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، مچ دست و انتهاي ساعد به ترتيب شايعترين محلهايي میباشند كه در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي ميشوند. بسياري از شكستگيهای ستون فقرات فقط با درد شديد پشت همراه میباشند و علامت ديگري ندارند. انحراف ستون مهرهها در اثر جوش خوردن خودبخودي آنها ميتواند از علايم اين بيماري باشد.
پوكي استخوان، مریضی خاموشی هست
این مریضی بزرگترین دغدغه خانمها برای روزهای میانسالی هست.مشکلی که دیر یا زود سراغ همۀ ما را خواهد گرفت. بنابراین خود را آماده مقابله کنید.
پوكی استخوان «مریضی خاموش» نامیده میشود زیرا علائم بالینی نداشته و در صورت پیش گیری و درمان نكردن پیشرفت میكند و نخستین بار خود را با عوارض جانبی كه همان شكستگی استخوان و حتی گاهی مرگ هست نشان میدهد. در حالی كه این مریضی ناتوانكننده، در مراحل نخست قابل تشخیص، پیشگیري و درمان هست.
پوكی استخوان مریضیای هست كه با كاهش توده استخوانی و تغییر ساختمان میكروسكوپی استخوان، منجر به افزایش شكستگی استخوان و افزایش ریسك شكستگی «نه لزوما بروز شكستگی» میشود.
خانمها اکثر در خطر میباشند
در سنین بالای ۵۰سال ریسك شكستگیهای شایع از پوكی استخوان در استخوان بالای پا، مهرههای كمر و انتهای استخوان ساعد افزایش پیدا میكند كه در خانمها ۴۰درصد و در آقایان ۱۲درصد هست.مطالعات نخست واحد استئوپروز مركز تحقیقات روماتولوژی دانشگاه استان تهران نشان میدهد كه متأسفانه دانسیته استخوان «تراكم استخوان» در ایرانیان نسبت به استانداردهای بینالمللی كمتر هست.
بهطوری كه در خانمها این دانسیته در ستون فقرات ۵/۶ درصد و استخوان بالای پا ۴/۵ درصد پایینتر هست و در آقایان این كاهش در ستون مهرهها به طور متوسط ۸/۱۳ درصد و در استخوان بالای پا ۶/۴ درصد هست.
پوكي استخوان چگونه منجر به شكستگي ميشود؟
حدود 5 درصد زمين خوردگيها منجر به شكستگي ميشوند. مسلما استخوانهايي كه استحكام كافي براي حفظ تعادل بدن را نداشته باشند، براحتي متعاقب نيروهاي جزيي مثل زمين خوردن و يا سقوط از پله دچار شكستگي ميشوند. به همين دليل شايعترين علت شكستگيهای ناشي از پوكي استخوان،
سقوط و زمين خوردن هست. عواملي مثل موانع محيطي، نور كم، اختلال بينايي، فراموشي، بهره گیری از داروهاي خوابآور در افزايش احتمال سقوط و شكستگي نقش دارند.
سیکلهای قاعدگی را نظارت کنید
در بین هورمونهای زنانه استروژن عاملی هست كه باعث تحریك و جذب كلسیم از رودهها می شود و پروژسترون مانع از اثر تركیبات كورتوندار بر بدن میشود و تركیب استخوانسازی را اکثر میكند.توده استخوانی در خانمها به اوضاع سیكلهای قاعدگی بستگی دارد. شروع زودرس قاعدگی باعث افزایش توده استخوانی و تاخیر آن موجب كاهش توده استخوانی میشود.
قاعدگی نامنظم كاهش توده استخوانی را به دنبال دارد پس كنترل سیكلهای قاعدگی مرتب از ضروریات هست.قاعدگی نداشتن به مدت یكسال یائسگی محسوب می شود اما اگر خانمی اقدام به برداشتن تخمكها كند، بعد از۲ ماه یائسه محسوب میشود كه شروع پوكی استخوان را بهدنبال دارد
چه عواملي ايجاد كننده پوكي استخوان میباشند؟
– سن: به گزارش پارس ناز با بالا رفتن سن، تراكم استخوان در هر دو جنس به تدريج كاهش مييابد؛ به طوري كه از حدود 40 سالگي نيم تا يك درصد در سال كاهش مييابد.
– جنس: پوكي استخوان در زنان به دليل كم بودن توده استخوان و پديده يائسگي شايعتر هست. زنان در هر سني 4 تا 5 برابر مردان دچار شكستگي استخوان ميشوند.
– يائسگي و كاهش هورمونهای جنسي: هورمونهای جنسي نقش مهمي در استحكام استخوانها دارند. بنابراين هر عاملي از جمله يائسگي كه باعث كم شدن اين هورمونها شود پوكي استخوان را تسريع ميكند.
– سابقه فاميلي: در صورت سابقه شكستگي در بستگان نزديك «پدر، مادر، خواهر و برادر»، احتمال ابتلا به شكستگي تا دو برابر افزايش مييابد.
– نژاد و عوامل ارثي: نژاد آسيايي و افرادي كه پوست و موي روشن دارند بيشتر در معرض پوكي استخوان میباشند.
– جثه بدني: استخوان بندي ظريف و جثه كوچكتر موجب افزايش احتمال پوكي استخوان ميشود.
– بيماريهای همراه: برخي بيماريها مثل بيماريهای مزمن كبد و كليه، ديابت نوع 1، افزايش هورمون تيروئيد و پاراتيروئيد، اختلالات هورمونهای جنسي، اسهال مزمن و اختلالات سوء جذب، بياشتهايي عصبي، پيوند اعضا و برخي سرطانها باعث افزايش احتمال ابتلا به پوكي استخوان ميشوند.
– مصرف داروها: مصرف طولاني مدت داروهاي حاوي كورتون، داروهاي ضد صرع و داروهايي كه براي درمان بيماريهای تيروئيد مصرف ميشوند؛ موجب بروز پوكي استخوان ميشود. اين دسته داروها حتما بايد با تجويز پزشك و در صورت نياز با مكملهای دارويي مثل كلسيم و ويتامين «د» مصرف شوند.
– مصرف دخانيات و الكل: مصرف دخانيات شامل سيگار، قليان، پيپ و چپق موجب اختلال در جذب كلسيم و تولید استخوان، يائسگي زودرس، كاهش وزن و تخريب هورمونهای جنسي ميشود كه به تسريع پوكي استخوان ميانجامد. مصرف الكل نيز با كم كردن فعاليت سلولهای سازنده استخوان موجب پوكي استخوان ميشود.
چگونگي پيشگيري از پوكي استخوان
– قرار گرفتن در معرض نور مستقيم آفتاب به دريافت ويتامين «د» كمك ميكند.
– از منابع كلسيم و ويتامين «د» به اندازه كافي در رژيم غذايي خود بهره گیری كنيد.
– از مصرف دخانيات به هر شكل «سيگار و قليان» خودداري كنيد.
– ورزش مستمر و مناسب را در برنامه زندگي خود بگنجانيد.
– غلات، لبنيات، حبوبات، سبزي، ماهي و ميوه را در رژيم غذايي خود بگنجانيد. مصرف هرروز 3 ليوان شير يا ماست كم چرب «يا دو قطعه پنير بجاي هر ليوان شير» ميتواند كلسيم مورد نياز هرروز بدن را تامين كرده به سلامت استخوانها كمك ميكند.
– از مصرف نوشابه يا قهوه خودداري كرده و دوغ كم نمك را جايگزين آن كنيد. هرروز 8-6 ليوان آب بنوشيد.
– ماهيها، جگر و تخم مرغ منابع غذايي حاوي ويتامين «د» میباشند. از آنها در برنامه هفتگي غذايي خود بهره گیری كنيد.
اگر قادر به انجام انواع ورزشها نيستيد حداقل سه بار در هفته به مدت 30-20 دقيقه پياده روي كنيد. پياده روي بهترين جايگزين براي انواع ورزشها جهت جلوگيري از پوكي استخوان هست.