آشنایی با سنت های عزاداری مردم لرستان در ماه محرم 

ماه محرم در سرتاسر کشور جمهوری اسلامی ایران عزای حسینی برپا هست که مردم هر شهر سنت های خاص خود را در این ماه دارند. در این مقاله بـه سراغ مردم لرستان رفته ایم. مردم استان لرستان برای سوگواری محرم و ایام تاسوعا و عاشورا آداب و رسوم خاص و ویژه‌اي دارند که از جمله انها می‌توان بـه چهل منبر و بـه گل افتادن، اشاره کرد.

البته بـه ظاهر تفاوت‌های مقداری میان نوع سوگواری در میان مردم شهرستان‌های گوناگون استان لرستان مشهود هست، اما در واقع همه ی مردم این استان بـه یک شیوه خاص خود سوگواری میکنند که تفاوت‌های بسیار چندان با نوع سوگواری دیگر اقوام دارد. در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی از سوگواری جوانان این شهر هست،

قدیمی‌ترین تکایا که بـه استناد کتیبه آن دارای ۱۵۰ سال قدمت هست، در محله درب دلاکان خرم‌آباد قرار دارد که در حال حاضر نیز میعادگاه سوگواران حسینی هست.

شروع مراسم سوگواری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز «چمرونه» را می نوازد نخست میشود، پس از نواخته شدن آهنگ چمریونه در محله‌ها و کوچه‌ها، دسته‌های عزادار که شامل سینه زنان و زنجیرزنان حسینی میباشند، در خیابانها بـه راه می‌افتادند تا بـه جایگاه اصلی شهر بروند.

سینه زنان خرم‌آبادی بـه شیوه‌اي خاص که ویژه مردم این شهر هست سینه زنی میکنند، در این شیوه ابتدا سینه زنان نشسته و سینه میزنند بعد وقتی که نوحه خوان فریاد می زند «اي وا شهیدا بـه دشت کربلا» همگی سرپا می‌ایستند و ضمن پاسخ دادن بـه نوحه خوان با دودست و بـه شدت سینه می زنند.

مراسم چهل منبر یکی از رسوم خاص و منحصر بـه فرد خرم‌آباد هست که در این مراسم که در روز تاسوعای حسینی برگزار میشود، زنان خرم‌آبادی بـه یاد بردگی حضرت زینب«س»، با پای عریان و با نقابی بر صورت، از محله «باغ دختران» حرکت کرده و چهل شمع در منزل‌هایي که درب آن ها باز هست، روشن میکنند.

آیین بـه گل افتادن، سابقه این آیین مربوط بـه پیش از اسلام هست که در ایران پیش از اسلام برای برگزاری مراسم سوگ بزرگان، قهرمانان و جوانان و عزیزترین درگذشتگان انجام می‌شده هست، در استان لرستان نیز این آیین در سوگ عزیزان از دست رفته معمول بوده و حالا نیز در سوگ سرور و سالار شهیدان و یاران باوفایش انجام می شود.

در این مراسم ابتدا خاک تمیز طاهر از مکانی تهیه میشود که عاری از هر گونه آلودگی باشد، سپس حوضچه‌هایي که معمولاً بـه دو شکل مربع و دایره ساخته میشود، بعد خاک های از پیش حاضر شده را الک کرده و درون حوضچه می‌ریزند و آن را با گلاب های نذر شده و آب حاضر میکنند.

در کنار حوضچه‌های گل، مقدار زیادی هیزم بـه‌ صورت کپه بر روی هم انباشت میشود، این هیزم‌ها در روز عاشورا برای خشک کردن کسانی که بـه گل افتاده‌اند بهره گیری میشود.

سوگواری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌های گل شده و برخی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته بـه گل میکنند و بـه اصطلاح بـه گل می‌افتند.برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و دو کتف و شانه خود را گل میزنند و در کنار شعله‌های آتش که بـه همین منظور تهیه شده خود را خشک میکنند و فرد بـه گل افتاده این اوضاع را تا ظهر عاشورا حفظ می کند.

این آیین در خرم‌آباد توسط همه ی ي اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام میشود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می گذاست که امروزه بـه جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی میکنند.

صبح عاشورا گذشته از طلوع آفتاب ناله جانگداز ساز و دهل که نوای چمریونه مینوازد، شروع بـه نواختن میکند، عزادارانی که هنگام سحر بـه گل افتاده بودند در کنار آتش‌های برافروخته میدان محله بر سرزنان و «هی رو هی رو» گویان بـه عزداری می پردازند.

در روز عاشورا سوگواری در قالب دسته‌جات سینه زنی و زنجیر زنی تا ظهر عاشورا ادامه دارد و کسانی که نذر دارند در مسیر حرکت هیئت‌ها گاو و گوساله‌های نذری را سر می برند و این بدان معناست که این هیئت شام یا نهار را در منزل نذر کننده صرف کند.

بعد از ظهر عاشورا که در گویش محلی بـه آن طوق اشگس گفته میشود، مراسم سوگواری بـه آخر میرسد و عزاداران برای اقامه نماز ظهر عاشورا بـه آرامستان مشهور این شهر «آرامستان خضر» می‌روند و نماز ظهر عاشورا را بـه جا می‌آورند که بدین گونه مراسم سوگواری دهه محرم بـه آخر میرسد.

از دیگر عرف‌های روز عاشورای لرها مراسم «دختران چهل منبر» هست. از اول صبح عاشورا، دخترانی سیاه‌پوش و نقابدار با پای عریان بـه‌ صورت گروهی، مجالس عزا و حسینیه‌های شهر را می‌گردند و با نیت خواسته‌های گوناگون بـه‌ویژه اقبال گشایی در هر جلسه و مراسم سوگواری یك شمع روشن می‌كنند تا چهل منبر را سر بزنند و چهل شمع روشن كنند.

روز هفتم را مردمان «تراش» عباس می‌دانند در این روز همگی بـه حمام می روند و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباس های تمیز میپوشند. پس از چند ساعت سوگواری بی ریا و بدون تکبر و صادقانه و جانسوز گلی‌ها و همه ی ي سینه زنان و عزاداران بـه‌سوی مرکز شهر حرکت میکنند و این مراسم تا ظهر عاشورا ادامه دارد.

آخر سوگواری و مراسم روز عاشورا با ضرب المثل طوق اشگس Tog esges اعلام می شود. طوق بر وزن سوق نشانه ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در خرم آباد هست، محور اصلی چوب نسبتا ارتفاع هست بـه‌طول هشت تا ده متر که از یک متر بـه بالا از چندین حلقه که مرکز آن‌ها چوب اصلی هست تشکیل می شود.

یک پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یک قندیل نقره قرار می‌دهند و اطراف آن‌را با نوارهای رنگی ریشه دار و آینه‌های کوچک زینت می‌دهند. قدیمی‌ترین این علم مخصوص روستای ماسور بوده هست که بـه‌وسیله یکی از محترمین و معتمدین محل ساخته و حمل می‌شده هست.

این علم را از چترهای متعدد و وسیع می‌ساختند که باکت kat و گلونی Golvanye و پارچه‌های رنگارنگ دیگر تزئین می‌دادند و روی شالی که بـه کمر می‌بستند حمل می‌شده هست، دو نفر نیز از دو طرف با رسن آن‌را مهار می‌کردند.

عزاداران روستای ماسور پس از وارد شدن بشهر و انجام مراسم و گرداندن طوق در شهر و سینه زنی ظهر عاشورا طوق را می‌شکستند «قسمت‌های گوناگون آن‌را از هم جدا می‌کردند» و در واقع سوگواری آخر می‌پذیرفت.اصطلاح «طوق اشگس» Tog esges از آن زمان باقی باقیمانده هست که بـه صورت یک ضرب المثل در میان مردم جا افتاده هست و هر وقت جریانی پیچیده و یا جلسه و مجلسی آخر می‌پذیرد می گویند: “طوق اشگس” بـه این معنی که موضوع خاتمه یافت.

بـه‌ویژه در ظهر عاشورا که مراسم سوگواری آخر می‌پذیرد و عزاداران متفرق می شوند این مانند کاربرد بیشتری دارد نوجوانان و جوانان دوستدار ائمه اطهار «ع» این روزها با شور و حالی عاشورایی، فضای استان را برای برگزاری آیین‌های ویژه سوگواری و سوگواری حاضر کرده‌اند تا این آیین‌ها بـه خوبی برگزار شود.