نکاتی درباره اهمیت نقش پدر در زندگی فرزندان 

پدر مطمئنا به عنوان پایه خانواده می تواند نقش محکمی در استواری آن داشته باشد، فراهم سازی کننده مالی و حامی خانواده پدر هست.پدری‌کردن بیش از مادری‌کردن به شرایط و عوامل اساس‌اي و محیطی بستگی دارد. به بیان روشن‌تر، درحالی‌که مادری‌کردن اکثر تحت تأثیر مسائل غریزی و فعل و انفعالات هورمونی هست، به نظر میرسد اگر پدری در زندگی فرزندانش فعال و جدی نباشد، زیاد به جایگاهش اهمیتی داده نمی شود.

اهمیت نقش پدر در زندگی فرزندان
در اهمیت نقش مادر در تربیت فرزندان و رشد و تحول آنان شکی نیست و در این اساس بسیار گفته و نوشته‌اند؛ اما نقش پدر در این اساس چیست و چقدر هست؟

از دیرباز نقش پدر را در دو چیز خلاصه میکردند: اول نان‌آوری و دوم الگوی نقش جنسیتی به‌ویژه برای پسرها؛ ولی دو دهه‌اي هست که روان‌شناسان بر نقش مهم و حیاتی پدر در رشد و تربیت فرزندان تأکیدی بیش از دو نقش سابق میکنند، موضوعی که از آن با عنوان «پدری» یا «پدری‌کردن» نام برده می شود. در ادامه تلاش میشود

تا به اختصار پدری و پدری‌کردن را تعریف کرده و سپس اجزا و عناصر مربوط به آن به همراه نقش آن در رشد و تربیت و زندگی فرزندان آورده شود. از نظر نگارنده جایگاه این بحث، هم در برنامه‌ریزی‌هاي مربوط به انچه در کشور ما به «تحکیم بنیان خانواده» مشهور شده، مهم و حیاتی هست و هم در زندگی خانوادگی و دقت خانواده‌ها و به‌خصوص خود پدرها.

تعریف پدری‌کردن
منظور از پدری‌کردن یا پدری، حضور جدی پدر در جریان رشد و تحول فرزند و مشارکت فعال او در زندگی فرزند یا فرزندانش هست. بررسی‌ها نشان میدهد که پدری‌کردن بیش از مادری‌کردن به شرایط و عوامل اساس‌اي و محیطی بستگی دارد. به بیان روشن‌تر، درحالی‌که مادری‌کردن اکثر تحت تأثیر مسائل غریزی و فعل و انفعالات هورمونی هست، به نظر می رسد اگر پدری در زندگی فرزندانش فعال و جدی نباشد، زیاد به جایگاهش اهمیتی داده نمیشود.

اجزا و عناصر پدری‌کردن
پدری‌کردن را از دو جنبه مهم می دانند: اول کمیت حضور پدر و حمایت او از خانواده و فرزندان و دوم کیفیت حضور او. درمورد جنبه اول گفته میشود حتی اگر پدری به دلایلی چون طلاق یا متارکه با همسر یا به علت دوری از خانواده به علت مأموریت‌هاي درازمدت شغلی در کنار فرزندانش نیست، مشارکت وی در فراهم‌سازی حمایت اقتصادی از فرزندان،

تنظیم و ترتیب این حمایت‌ها، میزان تماس با بچه‌ها، از طریق دیدار حضوری یا تماس تلفنی یا از راه ایمیل و…، از اجزای پدری کردن قلمداد می شوند. دقت کنید که در این دیدگاه کمیت اجزا به کیفیت آن ها غلبه دارد. اما در سال‌هاي جدید کیفیت پدری‌کردن مورد دقت قرار گرفته و در این اساس مفهوم درگیرشدن فعال پدر مطرح شده هست.

درگیرشدن فعال پدر در رشد و تربیت فرزند از بخش‌هایي تشکیل شده که به انها اشاره می شود. آشنایی با این بخش‌ها کمک میکند تا خانواده‌ها و به‌خصوص پدرها دریابند که علاوه برحضور فیزیکی، نوع تعامل و رابطه آن ها با فرزندان و همسرشان هم اهمیت زیادی دارد.

اجزا و ابعاد پدری
شاید هیچ روان‌شناسی به اندازه پزشک مایکل لمب در مورد پدری‌کردن بررسی و تحقیق نکرده باشد. او که چند کتاب هم در این باره نوشته، پدری را دارای سه وجه می داند:

۱. تعامل و ارتباط مستقیم پدر با فرزند به شکل بازی و تفریح با او یا مراقبت از وی و حمایت از فرزند. شاخص این تعامل، مقدار زمانی هست که پدر با فرزند یا فرزندان خود به‌طور رودررو می‌گذراند؛

۲. دسترس‌پذیری یعنی دردسترس‌بچه‌بودن و در‌کناراو‌‌بودن، به این شکل که پدر در منزل به کاری مشغول باشد، مثل انجام کاری در منزل درمورد فرزند مثل تهیه غذا یا…، و کودک در همان اتاق یا اتاق دیگری مشغول کاری باشد، ولی هرگاه که خواست، پدر در دسترس اوست؛

۳. مسئولیت‌پذیری که بر تقبل مسئولیت در اساس رفاه و سلامت کودک اشاره دارد و میتواند هم مستقیم با حضوری صورت گیرد و هم غیرمستقیم یا غیرحضوری.حضور فعال پدر با کاهش مشکلات شدید روان‌شناختی و رفتاری در کودکان و به ویژه نوجوانان همراه هست. هرچه حضور پدر و نقش او در خانواده اکثر باشد، مشکلات مذکور در فرزندان کم‌تر هست. حضور و نقش فعال‌تر پدر با رضایت‌مندی اکثر نوجوانان و شادکامی بیشترشان از زندگی رابطه دارد.

حضور فعال پدر با کاهش مشکلات شدید روان‌شناختی و رفتاری در کودکان و به ویژه نوجوانان همراه هست. هرچه حضور پدر و نقش او در خانواده اکثر باشد، مشکلات مذکور در فرزندان کم‌تر هست. حضور و نقش فعال‌تر پدر با رضایت‌مندی اکثر نوجوانان و شادکامی بیشترشان از زندگی رابطه دارد.اضافه بر این، محققانِ دیگر هم اجزایی را برای پدری‌کردن نام برده‌اند. روان‌شناسی به نام گاوین این اجزا را ذکر می کند:

۱. اذعان به نعمت یا موهبت فرزند؛ یعنی پدر، بچه‌هایش را نعمت یا موهبت تلقی کند؛

۲. مراقبت و محافظت از فرزند در مخاطراتی که او و زندگی‌اش را تهدید میکنند و ایفای نقش در تصمیم‌هایي که بر رفاه و سلامت فرزند اثر دارند؛

۳. تدارک و تهیه مایحتاج و اطمینان از این که نیازها و خواسته‌هاي مادی کودک تأمین و رفع میشوند؛

۴. شکل‌دهی یا شکل‌دادن فعالیت‌هایي که به اجتماعی‌شدن فرزند کمک میکند، فعالیت‌هایي مثل انضباط و نظم‌آموزی، سرمشق و الگوی فرزند بودن و سایر آموزش‌هایي که فرزند باید از پدر بگیرد.

۵. دقت و دلسوزی و حمایت از فرزند.همین طور کارگروه تعیین شاخص‌هاي پدری‌کردن که توسط مرکز ملی پدران و خانواده در ایالات امریکا تشکیل شده، شش عامل زیاد را به‌عنوان شاخص‌هاي پدری‌کردن مفید یا مطلوب نام برده که عبارت‌اند از:

۱. حضور جدی که شامل ابعاد سه‌گانه‌اي میشود که پزشک لمب از آن ها یاد کرده و قبلاً به آن ها اشاره شد؛ یعنی تعامل رودررو، دسترس‌پذیری و مسئولیت‌پذیری؛

۲. دل‌سوزی و مراقبت که شامل تهیه آذوقه، خورد و خوراک و پوشاک و انجام تکالیف هرروز و معمولی مربوط به رفاه و بهزیستی مادی و عاطفی فرزند و رسیدگی و دقت به سر و وضع و ظاهر جسمی و سلامت جسمی او میشود؛

۳. دقت و رسیدگی به کفایت‌ها و صلاحیت‌هاي اجتماعی و پیشرفت درسی و تحصیلی فرزند؛

۴. تربیت و فرزندپروری هم‌یارانه: برقراری یک رابطه حمایت‌آمیز گرم و متقابل؛

۵. زندگی سالم پدر تا بتواند نقش یک الگوی سالم را برای فرزندش ایفا کند و فرزند با نگاه به پدر و تقلید از او سبک سالمی برای زندگی‌کردن در پیش بگیرد و در این اساس انجام رفتارهای پسندیده اجتماعی را به فرزندش مستقیم و غیرمستقیم بیاموزد و وی را به رعایت اخلاق و مسئولیت‌هاي شهروندی و اجتماعی و رعایت هنجارهای اجتماعی مقید سازد؛

۶. برعهده گرفتن نقش مالی و مادی در زندگی فرزند.

سلامت روانی فرزند
حال بعد از شناخت شاخصه‌هاي گوناگون پدری‌کردن، به بررسی تاثیر پدری‌کردن مفید در زندگی کودک می پردازیم. بررسی‌ها نشان می دهد که حضور فعال پدر با کاهش مشکلات شدید روان‌شناختی و رفتاری در کودکان و به ویژه نوجوانان همراه هست؛ یعنی هرچه حضور پدر و نقش او در خانواده اکثر باشد، مشکلات مذکور در فرزندان کم‌تر هست.

همین طور تحقیقات نشان داده که حضور و نقش فعال‌تر پدر با رضایت‌مندی اکثر نوجوانان و شادکامی بیشترشان از زندگی رابطه دارد. نکته دیدنی دقت در برخی از بررسی‌ها این بوده که حضور و نقش جدی‌تر پدر با کم‌تر بودن مشکلات سلامت روانی در دخترانشان رابطه مهم و معناداری داشته هست؛ یعنی فعال‌بودن پدران و مشارکت و حضور جدی آنان باعث میشود

تا دختران کمتر دچار تنش و تنیدگی روان‌شناختی شوند. باز دیدنی‌تر آنکه این موضوع فقط به زندگی دوره نوجوانی هم محدود نبوده و حتی در بزرگسالی هم ادامه داشته هست.حضور جدی و فعال در انگیزش بالاتر تحصیلی نوجوانان و نیز پختگی اکثر آنان در گزینه‌هاي بعدی‌شان در دوران تحصیلی و بزرگسالی نقش دارد. بررسی‌ها همین طور نشان داده

که موفقیت تحصیلی در زندگی بزرگسالی در هر دو جنس با حضور جدی و مؤثر پدر در نوجوانی رابطه دارد. اضافه بر این اساس‌ها، پدری‌کردن در بازرسی پرخاشگری به‌ویژه در پسرها و کاهش آن و نیز در ارتقای روابط خانوادگی فرزندان و در نحوه رابطه همسر نقش بسزایی دارد. موضوع رابطه با خانواده همسر و نقش پدر در این اساس مخصوصاً درمورد دختران اهمیت دوچندانی دارد.

به‌طور کلی بررسی‌ها نشان می دهد که حضور پدر و مادر و مشارکت فعالانه آن‌ها در رشد و تربیت فرزندان مقوله‌اي حیاتی و مهم هست.  به گزارش پارس ناز پزشک مایکل لمب که پیش از این به بررسی‌هایش اشاره شد، در دایرهالمعارف هشت جلدی روان‌شناسی مطلب‌اي درمورد پدری‌کردن دارد. او در بخشی از مطلب فوق درمورد نبود پدر در خانواده‌هاي طلاق و اهمیت حضور پدر نکته مهمی را گوشزد می کند که این نوشته را با این گفته او به اتمام میبرم.

لمب می نویسد: «در مجموع، شواهد نشان میدهند که نبود پدر یا غیبت او ممکن هست زیان آور و هولناک باشد؛ اما این موضوع تنها به علت نقش پدر در الگوی جنسیتی فرزند نیست، بلکه به علت جنبه‌هاي بسیاری هست که پدری‌کردن از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و عاطفی دارد. در چنین خانواده‌هایي که پدر حضور ندارد یا حضورش زیاد جدی نیست، این نقش‌ها یا تکمیل نمی شوند یا به شکلی نامناسب تکمیل میگردند».