قرصهای خوراكی از روشهای متداول و مطمئن پیشگیری از حاملگی است كه بوسیله
پزشك یا كاركنان بهداشتی درمانی تعلیم دیده تجویز می شود. قرصهای خوراكی تركیبی حاوی دو هورمون ساختگی استروژن و پروژسترون است كه مشابه هورمونهای طبیعی عمل كرده و سبب ایجاد سیكل منظم قاعدگی می شوند.

قرصهایی كه از تركیب دو هورمون تشكیل شده اند، معروف به قرصهای جلوگیری از بارداری هستند. در حالیكه قرصهای هورمونی دیگری نیز برای جلوگیری از بارداری وجود دارند كه مثلا فقط هورمون ساختگی پروژسترون (پروژستین) را دارند و برای پیشگیری از حاملگی در دوران شیردهی مصرف می شوند.

چگونه از بارداری جلوگیری می كنند؟

هورمونهای استروژن و پروژسترون موجود در این قرصها با تاثیر بر تخمدانها، مانع از تخمك گذاری در سیكل ماهانه شده و از بروز حاملگی جلوگیری می كنند.

در ضمن پروژسترون موجود در قرص با تاثیر بر ترشحات دهانه رحم، رسیدن اسپرم به تخمك را دچار مشكل كرده و با نازك كردن جداره داخلی رحم مانع جایگزینی مناسب تخم لقاح یافته (اگر اتفاق بیافتد) می شود.

بعضی از مطالعات نشان داده است كه مصرف استروژن موجود در قرصهای تركیبی بر مقدار و كیفیت شیر تولید شده در پستان مادر موثر است. بنابراین مصرف این قبیل قرصها بخصوص در 6 ماه اول پس از زایمان توصیه نمی شود.

اگر شما تمایل دارید كه پس از زایمان با استفاده از قرصهای خوراكی از بارداری جلوگیری نمائید، می توانید از قرصهایی كه فقط پروژسترون دارند یا minipil معروف به قرصهای جلوگیری در دوران شیردهی استفاده كنید. مصرف مینی پیل را می توانید 6 هفته پس از زایمان آغاز كنید و یا زودتر اگر به هیچوجه به نوزاد خود شیر نمی دهید.

در صورت مصرف صحیح و مرتب قرصها، میزان اثر بخشی آن در پیشگیری از حاملگی 99.7 تا 99.9 درصد است. به این معنا كه فقط 1 تا 3 نفر از هر 1000 خانمی كه از قرص استفاده می كنند، ممكن است در طول یك سال مصرف قرص باردار شوند.

با این حال میزان اثر بخشی بشدت وابسته به نحوه مصرف است. اگر قرصها بطور نادرست مصرف شوند – مثلا شروع مصرف قرص همراه با یك روش مطمئن دیگر نباشد یا در طول یك دوره چند بار فراموش شود- احتمال بروز حاملگی افزایش می یابد، در واقع اشتباهات بیشتر، به معنای احتمال وقوع بارداری بیشتر است. بنابراین استفاده از این روش برای افرادی مناسب است كه طبق دستور و بطور منظم از آن استفاده می كنند.

بعلاوه استفاده از این روش، محافظتی در برابر بیماریهای مقاربتی ایجاد نمی كند.
در صورت مصرف این قرصها، اگر تصمیم به بارداری گرفتم چه باید بكنم؟

بهتر است یك ماه پیش از قطع قرص، مصرف فولیك اسید را آغاز كنید و برای معاینات پیش از بارداری به پزشك خود مراجعه نمائید.

هر زمان كه برای اقدام به باردار شدن آماده بودید، لازم نیست یك بسته قرص را تمام كنید. هر زمان كه مصرف آنرا متوقف كنید، چه بسته قرص شما تما شده باشد یا خیر، چند روز تا حداكثر یك هفته بعد خونریزی خواهید داشت. در بسیاری از خانمها باروری به محض قطع قرص باز می گردد و در برخی یك تا چند ماه طول می كشد تا تخمك گذاری منظم اتفاق بیافتد.

بعضی از پزشكان توصیه می كنند كه بهتر است تا زمانیكه دو سیكل قاعدگی منظم داشته باشید از یك روش دیگر (مانند روش طبیعی یا كاندوم) برای جلوگیری از بارداری استفاده كنید؛ به این دلیل كه اگر در حین قاعدگی های نامنظم حامله شوید در تعیین سن دقیق بارداری و تخمین موعد زایمان دچار مشكل خواهید شد. با این حال نگران نباشید اگر این اتفاق افتاد با انجام سونوگرافی در هفته های اول بارداری می توان با دقت زیادی زمان زایمان را مشخص كرد.

بله. اگر چه كم است اما بخصوص در خانمهای سالم غیر سیگاری این مزایا به عوارض احتمالی مصرف قرص برتری دارد.

    در بسیاری از خانمهایی كه از این قرص ها استفاده می كنند دردها و مشكلات ناشی از عادات ماهیانه كاهش می یابد. دوره های قاعدگی منظم می شود و مدت زمان خونریزی و مقدار آن كاهش می یابد و در نتیجه كم خونی فقر آهن در این افراد كمتر دیده می شود. بعلاوه فشارهای عصبی قبل از قاعدگی از جمله سردرد و تحریك پذیری عصبی از بین می رود.
    از آنجا كه موجب مهار تخمك گذاری می شود در پیشگیری از حاملگی بسیار موثر است و به همین نسبت خطر بروز بارداری خارج رحمی را كاهش می دهد.
    مصرف آن آسان است. در فعالیت جنسی دخالتی ندارد.
    قابل برگشت است، یعنی با قطع آن بلافاصله امكان حامله شدن وجود دارد.
    خطر عفونت و التهاب لگن با مصرف قرص كاهش می یابد.
    در درمان و تشكیل مجدد برخی از كیستهای تخمدان موثر است.
    خطر سرطان رحم و تخمدان بطور قابل توجهی كاهش می یابد و این اثر تا حدود 20 سال پس از قطع مصرف قرص هم ادامه می یابد.
    در خانمهای مبتلا به اندومتریوز، در صورت مصرف قرص دردهای لگنی و مشكلات ناشی از بیماری كاهش می یابد. التبه مصرف قرص اندومتریوز را درمان نمی كند اما می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری كند.
    احتمال بروز بیماریهای خوش خیم پستان مانند كیست را كاهش می دهد.
    موجب افزایش تراكم استخوانی می شود. مصرف قرص در خانمهایی كه نزدیك به سنین یائسگی هستند، شدت و دفعات گرگرفتگی را كم كرده و احتمال بروز پوكی استخوان را بعد از یائسگی كاهش می دهد.
    می تواند سبب از بین رفتن آكنه های پوستی شود. در خانمهایی كه دچار افزایش موهای صورت و بدن باشند ممكن است وضعیت را تا حدی بهبود بخشد.

آیا انواع مختلفی از این قرصها وجود دارد؟

بله. انواع مختلفی وجود دارد كه بسته به میزان و تركیب هورمونهای استروژن و پروژسترون نامهای مختلفی دارند. انواع LD مقدار استروژن كمتری دارند و بطور رایجتری مصرف می شوند در حالیكه مقدار استروژن در نوع HD بیشتر است و در صورت نامناسب بودن قرص LD توسط پزشك تجویز می شود. مقدار هورمون در قرصهای تری فازیك در سه دوره زمانی متفاوت است. قرص سیپروترون كامپاوند (با نام تجاری دیان) هم وجود دارد كه در مواردی توسط پزشك تجویز می شود.

می توان این قرصها را از داروخانه بدون نیاز به نسخه پزشك خریداری كرد. مراكز بهداشتی و درمانی در سراسر كشور این قرصها را بطور رایگان در اختیار خانوارهای دارای پرونده بهداشتی قرار می دهند. با این حال شروع مصرف این روش بعنوان یك روش پیشگیری از بارداری باید با معاینه و بررسی از طرف پزشك یا ماما باشد تا فرد ممنوعیتی در مصرف آن نداشته و خطرات احتمالی برای وی در نظر گرفته شود.
از چه زمانی می توانم مصرف قرص را شروع كنم و آیا لازم است در آغاز مصرف از یك روش دیگر نیز استفاده كنم؟

اگر بتازگی زایمان كرده اید و نباید یا نمی توانید شیردهی از سینه را انجام دهید: باید سه تا چهار هفته پس از زایمان از مصرف قرص خودداری كنید زیرا استروژن موجود در این قرصها احتمال لخته شدن خون را افزایش می دهد و می تواند مشكلاتی ایجاد نماید. اگر برای شروع مصرف قرص عجله ای ندارید و از نظر جنسی فعال شده اید لازم است از یك روش جلوگیری از بارداری مطمئن دیگر استفاده كنید. به یاد داشته باشید كه در صورت عدم شیردهی، حدود یك ماه پس از زایمان ممكن است تخمك گذاری رخ دهد.

اگر قاعده می شوید، اول باید مطمئن شوید كه باردار نیستید. بنابراین باید مصرف قرص را پس از خونریزی پریود شروع كنید. دو روش برای این كار وجود دارد. روش “شروع از روز اول” كه طی 24 ساعت اول پس از خونریزی مصرف قرص را آغاز می كنید و در این روش نیازی به استفاده از یك روش مطمئن برای جلوگیری از

اگر تاكنون از نظر جنسی فعال نبودید و یا كاملا از عدم بارداری خود مطمئن هستید ممكن است از روش “شروع سریع” استفاده كنید. به این ترتیب كه در هر زمان از سیكل قاعدگی كه هستید اولین قرص جلوگیری را بخورید و البته باید در اولین سیكل شروع قرص از یك روش جلوگیری دیگر استفاده كنید. چون تاثیر قرص بلافاصله بعد از شروع نخواهد بود.

این قرصها معمولا در بسته های 21 عددی یا 28 عددی موجود هستند. در استفاده از بسته های 28 عددی بطور پیوسته و منظم بعد از اتمام یك بسته باید بسته دیگر را شروع كرد. اما در بسته های 21 عددی پس از اتمام یك بسته باید بسته بعدی را 7 روز بعد، شروع كرد. بعنوان مثال اگر اولین بسته قرص را از روز جمعه آغاز كرده اید، پس از اتمام یك بسته از جمعه بعد بسته جدید را شروع می كنید.

معمولا بعد از 3 تا 5 روز خونریزی پریود شروع می شود و شروع بسته بعدی ارتباطی با اتمام خونریزی ندارد.

قرص نبایستی به صورت ناپیوسته، مثلا یك ماه در میان و یا دو ماه در میان و یا چند روز در میان، مصرف شود. حتی اگر فرد از نظر جنسی فعال نباشد، در صورتیكه این روش را برای جلوگیری از بارداری انتخاب كرده است، باید آنرا بطور منظم مصرف كند.

باید در اولین سیكل همراه با مصرف قرص ضد بارداری، از یك روش دیگر جلوگیری نیز استفاده شود.

برای مصرف قرص LD محدودیت سنی وجود ندارد و می توان آن را تا سن 45 سالگی و حتی بیشتر، تحت نظارت و كنترل ادامه داد. لیكن در مواردی نظیر فشار خون كنترل نشده و مصرف سیگار و غیره توصیه می شود كه مصرف قرص به سن كمتر از 35 سال محدود گردد و در سنین بالاتر، افراد باید پس از مشاوره،‌ از روشهای دیگری استفاده كنند.

از آنجا كه مصرف قرص از انتقال بیماریهای مقاربتی جلوگیری نمی كند، در صورتیكه همسر یا شریك جنسی شما با فرد یا افراد دیگری در ارتباط است یا اعتیاد تزریقی دارد، حتما از كاندوم برای جلوگیری از ابتلا به این دسته از بیماریها استفاده كنید.

در مدتی كه قرص مصرف می شود، حجم خون قاعدگی به نسبت قبل از مصرف، كاهش می یابد كه در صورت كم شدن بیش از حد و لكه بینی یك روز در میان و یا قطع كامل، باید به پزشك مراجعه كرد.

احتمال وقوع بارداری در صورت فراموش كردن مصرف قرصهای تركیبی، بستگی به این دارد كه چه تعداد از قرصهای یك بسته را فراموش كرده اید و در چه زمانی از سیكل قاعدگی هستید. بنابراین بهترین راه این است كه در صورت بروز چنین مشكلی با پزشك یا مامای خود تماس بگیرید. با این حال موارد كلی زیر ممكن است به شما كمك كند:

    اگر شما آغاز بسته جدید را فراموش كرده اید، بهتر است طبق روال روزانه یك عدد را هر چه زودتر شروع كنید و از یك روش مطمئن دیگر جلوگیری از بارداری استفاده كنید.
    در صورتی كه خوردن قرص یك شب فراموش شود،‌ بایستی تا دو شب متوالی هر شب دو قرص خورده شود و تا آخر بسته، همزمان از روش جلوگیری دیگری (مثل كاندوم) هم استفاده شود.

اگر پس از خوردن قرص، استفراغ كنم یا دچار اسهال شوم، چه باید بكنم؟

اگر استفراغ دو ساعت یا دیرتر پس از خوردن قرصها اتفاق بیافتد، مشكلی وجود نخواهد داشت. اما اگر زودتر باشد یا تكرار شود، مانند این است كه شما قرصی نخورده اید و باید مانند قرص فراموش شده عمل كنید.

اگر دچار اسهالی باشید كه بیش از 24 ساعت طول بكشد نیز باید مانند قرص فراموش شده عمل كنید.

بله. بعضی از داروهای گیاهی و شیمیایی می توانند اثربخشی قرصهای ضدبارداری را كاهش می دهند و برعكس. برخی از این داروها عبارتند از ریفامپین (نوعی آنتی بیوتیك)، گریزوفولوین (داروی ضد قارچ خوراكی)، باربیتوراتها و برخی از داروهای ضد صرع و داروی گیاهی هایپریكوم پرفوراتوم.

بنابراین بهتر است در صورت استفاده درازمدت از یك داروی خاص، آنرا با پزشك یا مامای خود در میان بگذارید و در صورتیكه از قرصهای جلوگیری استفاده می كنید آنرا به اطلاع پزشك معالج خود كه برای بیماری دیگری به وی مراجعه كرده اید، برسانید.

معمولا خونریزی دو یا سه روز و نهایتا 5 روز بعد از مصرف آخرین قرص یك بسته اتفاق می افتد. افرادی كه از قرصهای هورمونی استفاده می كنند معمولا پریود كوتاهتر با خونریزی كمتری دارند و ممكن است در بعضی مواقع فقط لكه بینی مختصری در یك روز داشته باشند. حتی ممكن است در یك دوره پریود نشوند. اگر برای شما چنین اتفاقی افتاد در صورتیكه از مصرف صحیح و به موقع تمام قرصهای یك بسته مطمئن هستید، نگران نشوید و بسته بعدی را با فاصله مناسب شروع كنید. اگر شك به بارداری برایتان وجود دارد می توانید برای اطمینان به پزشك یا مامای خود اطلاع دهید و یا از تست حاملگی خانگی یا آزمایش خون استفاده كنید.

طول مدت مصرف قرصهای خوراكی پیشگیری از حاملگی در زنانی كه سالم هستند، ممكن است
چند سال ادامه پیدا كند و ترك دوره ای آنهتوصیه نمی شود.

قرصهای پیشگیری از بارداری كه امروزه تولید و توزیع می شوند نسبت به انواع قدیمی تر، عوارض كمتری دارند زیرا مقدار هورمون موجود در آنها به اندازه لازم كم شده است. با این حال برخی از عوارض جانبی آنها در حین مصرف عبارتند از:

    گاهی خونریزی یا لكه بینی همزمان با مصرف قرص در طول سیكل قاعدگی و بین دو پریود ادامه دارد. وجود لكه بینی همزمان با مصرف مرتب قرص،‌به مدت 2 تا 3 ماه اهمیتی ندارد. در صورت تداوم بیشتر باید به پزشك مراجعه كرد. در برخی مواقع این مشكل با جایگزین كردن قرصهای HD به جای LD برطرف می شود.

آیا مصرف آن مخاطراتی دارد و عوارض درازمدت استفاده از آن چه می تواند باشد؟

فشار خون در افرای كه از قرصهای هورمونی استفاده می كنند ممكن است قدری افزایش یابد. این افزایش فشار خون در افراد مسن بیشتر است، لذا تجویز قرصها از 35 سالگی به بالا
بااحتیاط صورت می گیرد. ازدیاد مختصر فشار خون بدون علامت بوده و قابل تحمل است، ولی احتمال دارد در ادامه مصرف قرص، با علائمی چون سردرد، خستگی، عصبانیت، بی خوابی، طپش قلب و خونریزی از بینی نمایان شود.

مصرف قرصهای ضد بارداری ممكنست احتمال ایجاد لخته های خونی را در برخی از افرادافزایشدهد. از اینرو خطر بروز عوارضی چون ترومبوز و آمبولی ریوی افزایش می یابد اما احتمال آن بسیار كم است.

در نتایج مطالعات شواهد قطعی دال بر افزایش بروز سرطان پستان، تخمدان، رحم، گردن رحم و مهبل مشاهده نشده است. لذا قرصها بطور كلی سرطان زا نیستند.

مصرف قرص در زن سالم به هیچ وجه موجب پیدایش بیماری قند در هنگام مصرف یا پس از قطع قرص نمی شود، ولی ممكن است در زنان مبتلا به بیماری قند موجب تشدید بیماری شود.

اثرات سوء حاملگی در زن مبتلا به بیماری قندبمراتب شدیدتر و خطرناكتر از قرصها است.

احتمالا پزشك یا مامای شما هنگام انتخاب روش جلوگیری از بارداری سوالاتی را در زمینه عادات، وضعیت سلامت، سابقه پزشكی شما و خانواده تان می پرسد تا مطمئن شود انتخاب این روش برای شما مناسب و بدون خطر است. بطور كلی شما نباید از قرصهای جلوگیری از حاملگی استفاده كنید اگر:

    دچار یكی از انواع اختلالات انعقادی بوده یا سابقه ای از ترمبوز و آمبولی ریوی داشته باشید.
    مبتلا به فشار خون بالا باشید یا سایر عوامل خطر ساز برای بیماریهای قلبی و عروقی در شما وجود داشته باشد.
    مبتلا به هپاتیت فعال یا سایر بیماریهای كبدی باشید.
    بطور یقین یا احتمالی مبتلا به یكی از انواع سرطانهای حساس به هورمون، مانند سرطان پستان، باشید.
    خونریزی نامشخص رحمی داشته باشید.
    دچار سردردهای میگرنی باشید (بخصوص انواعی كه همراه با علائم قبل از شروع سردرد است) یا بیش از 35 سال داشته باشید و یا سیگار بكشید.
    بیش از 20 سال مبتلا به دیابت باشید یا دچار یكی از عوارض دیابت شده باشید.
    مبتلا به بیماریهای كیسه صفرا باشید یا سابقه یرقان ناشی از انسداد مجاری صفراوی را داشته باشید.
    در یك یا دو ماه آینده نیاز به بستری شدن پیدا كنید.
    سیگاری و بالای 35 ساله باشید یا اگر بالای 40 سال داشته باشید كه در اینصورت قرص خوراكی پیشگیری از حاملگی باید با احتیاط و پس از معاینه و بررسی های كامل تجویز شود.
    اگر در حین مصرف قرصهای خوراكی پیشگیری از حاملگی،‌ ترشح شیر پیدا شود باید از روشهای دیگرپیشگیری از حاملگی استفاده كنید و اگر ترشح شیر ادامه یابد و بخصوص اگر اختلالاتبعدی در عادت ماهانه پیدا شود، باید برای انجام یك معاینه كلی به پزشك مراجعه نمایید.

چه علائمی نشان می دهد كه مشكل پزشكی ناشی از مصرف قرص ایجاد شده است؟

در صورت بروز هر یك از علائم زیر فورا با پزشك خود تماس بگیرید:

    درد شدید در قفسه سینه
    تنگی نفس
    سرفه همراه با خلط خونی
    درد شدید شكمی
    تورم در یك پا، یا درد شدید در ساق یا ران
    سردرد میگرنی یا سردرد از هر نوعی كه با شروع مصرف قرص تشدید شده باشد.
    هر نشانه ای از اختلالات عصبی مانند اختلال بینایی (دو بینی، تاری دید، كوری گذرا یا دیدن نقاط نورانی در میدان دید)، اختلال تكلم، بی حسی یا ضعف در نیمی از بدن.
    قرمزی شدید پوست، یرقان یا زردی پوست، خارش در كل بدن، وجود توده ای در پستان، افسردگی یا تموج در خلق و خو و نهایتا زمانی كه حدس مس زنید باردار شده اید.