زغال سنگ نام یک كانی سیاه رنگ و پر انرژی است ، كه از بقایای درختان ، بوتهها و سایر گیاهان زندهی سال به وجود میآید. نشو و نمای این گیاهان در دورههایی که آب و هوای زمین ملایم و مرطوب زغال سنگ ، یك سنگ رسوبی است.بود ، صورت گرفت. اگر چه برخی از معادن زغالسنگ 400 میلیون سال قبل و در دوره انسان سیلوری (Silurian : انسان سیلوری در دوره سوم از دوران اول زمینشناسی ظاهر شد. ویژگی این دوره ظهور گیاهان خشکی است.) تشکیل یافته است ، اما قسمت اعظم این ذخایر تقریبا 250 میلیون سال پیش و در دوره
فوقانی و تحتانی دورانهای کربونیفر (Carboniferous : دوره کربونیفر یا زغالخیز به بخشی از زمان میگویند که به پایان دوران اول زمینشناسی مربوط بوده و از حدود 345 میلیون سال قبل آغاز میشود.) پدید آمدند. سپس اوضاع برای رشد سرخسهای دانهدار گرمسیری بسیار عظیم و درختان بدون گل غول پیکر ، در باتلاقهای وسیع فراهم شد. این گیاهان بعد از خشک شدن و از بین رفتن به داخل باتلاقها میافتادند و بر اثر خروج اکسیژن ، فساد بیهوازی تسریع میشد. پوشش گیاهی به مادهای لجن مانند ، به نام پیت (Peat) تبدیل شد. پیتها بسته به
درجه فساد ، برخی قهوهای و اسفنجی و بعضی سیاه و فشرده بودند. دریا بر روی چنین تهنشستهایی پیشروی کرد و رسوبات معدنی بر روی آنها فرو نشست. پیت در زیر فشار خشک و سخت شد و به زغالسنگ پیت (لنیت یا لیگنیت ، که به زغالسنگ قهوهای نیز موسوم است) تبدیل شد. فشار بیشتر و گذشت زمان ، زغالسنگ قیردار را به وجود آورد ، که هر 6 متر ضخامت رسوب گیاهان نخستین به ۰.۳ متر زغالسنگ تبدیل شده بود. فشارهای زیادتر که ناشی از چینخوردگی پوسته زمین ، به صورت رشته کوههای عظیم بود ، سختترین و مرغوبترین نوع زغالسنگ ، یعنی آنتراسیت (Anthracite) را به وجود آورد. کیفیت زغالسنگ از روی نسبت مقدار کربن تثبیت شده ، به مقادیر رطوبت و مادهی فرار (مادهای که بر اثر حرارت به گاز تبدیل میشود) تعیین میگردد.
منشأ نفت و گاز طبیعی
با همه تلاش گسترده و صرف وقت فراوانی که برای یافتن و استخراج نفت و گاز طبیعی صورت گرفته است ، انسان هنوز درباره منشأ این مواد به نحو شگفتی بیاطلاع است. پارهای واقعیتهای پذیرفته شده در این مورد عبارتند از :
۱- نفت و گاز از ترکیباتی با منشأ زیست شناختی (بیولوژیکی) تشکیل شدهاند.
۲- قسمت اعظم انواع نفت محتوی پورفیرین (مجموعهای از ترکیبات هیدروکربندار) است ، که یا از کلروفیل و یا از « همین » (Hemin) – ماده قرمز کنندهی خون – مشتق شدهاند.
۳- قسمتهای لیپیدی موجودات (چربیها و مومها) ، منبع سرشاری برای تشکیل نفت و گاز فراهم آوردهاند.
۴- امکان دارد که در اوضاع فعلی بتوان هیدروکربنهای نفتمانند را در رسوبهای جوان دریایی پیدا کرد.
* باید توجه داشت كه : نفت معمولا با سنگهای رسوبی که بر اثر فعالیتهای دریایی تهنشین شدهاند ، توأم است.
حدسی دیگر در رابطه با تشكیل نفت
احتمالا مادهای آلی که نفت را به وجود آورده است ، شامل گیاهان پلانکتونی تک یاختهای از قبیل دیاتمها (Diatom : جلبک تک یاختهای یا چند یاختهای بوده ، که دارای جدارهای یاختهای سیلیسی است) ، جلبک سبز و آبی و حیوانات پلانکتونی تک یاختهای مانند فورامینیفرا (Foraminefera : موجود ذرهبینی دارای پوسته آهکی) بوده است. این شکلهای ابتدایی حیات ، در بیش از یک میلیارد سال قبل فراوان بودند و میتوانستهاند به عنوان منبع ذخایر نفت موجود در سنگهای دوران قبل از کامبرین (Precamberian : قدیمیترین دوران زمینشناسی) و اواخر دوران اول زمینشناسی مورد استفاده واقع شده باشند. پس از مرگ این یاختهها ، حفظ مواد آلی ، مستلزم دفن سریع آنها در زیر رسوبهای ریزبافت و رسی است. مواد مدفون شده باید از تأثیر اکسیژن محفوظ بمانند ، زیرا اکسیژن باعث شکستن مولکولها و نابودی کامل مواد میشود.