پارس ناز پورتال

با راستی روزه چه معنای دارد؟

مجموعه : مذهبی
با راستی روزه چه معنای دارد؟
 

برای روزه ابعاد گوناگونی وجوددارد و آثار فراوانی از نظر مادی «جسمانی و بدنی» و معنوی «روحی و روانی» در وجود انسان می‌گذارد. تقویت نیروی اراده بـه واسطه سرکوب کردن نفس طغیانگر ، تقویت روحیه نوع دوستی بـه واسطه یاد کردن درد دردمندان ، لطافت روح و نورانیت و صفای روح ، در نتیجه اصلاح و تربیت نفس ، تقویت جنبه شکیبایی روح از جمله این ابعاد اسـت. مقاله حاضر نگاهی اسـت مختصر بـه ابعاد مختلف روزه و روزه داری.

 

روزه ، برنامه خودسازی و تکامل

روزه در لغت بـه معنای امساک و خودداری از هر چیزی اسـت ودر اصطلاح فقه ، عبارت اسـت از امساک و خودداری از موارد هشتگانه «خوردن و آشامیدن و…» از هنگام صبح تا اذان مغرب ، بـه قصد و نیت انجام دادن فرمان خدا. براساس صریح آیه 183 از سوره بقره ، روزه برای امتهای گذشته نیز واجب بوده اسـت آنجا کـه می فرماید: «اي ایمان آورندگان بـه حقیقت اسلام ! بدانید کـه روزه بر شـما واجب شد آنچنان کـه بر پیشینیان از شـما نیز واجب بوده اسـت». 1 در اثبات این ادعای قرآنی گفتنی اسـت کـه حسب روایات و نقلهای موفق تاریخ ، روزه یکی از برنامه هاي مذهبی مردمان روم هند و یونان و مصر باستان بوده و بـه نقل از گفتار تفسیر نمونه ، در قاموس کتاب مقدس آمده اسـت کـه : «روزه در همه ی دوره ها در بین هر طایفه و هر ملت و مذهبی در مواقع اندوه و زحمت و سختیهای پیشبینی نشده ، رایج بوده اسـت.

 

از تورات نیز چنین بر می‌آید کـه موسای نبی ع 40 روز روزه داشته اند: «هنگام برآمدنم بر کوه «طور»، لوحهای سنگی «لوحهای عهدی کـه خداوند با شـما بست» را بگیرم.

 

آن گاه در کوه ، 40 روز و 40 شب ماندم. نه نان خوردم و نه آب نوشیدم ». هم چنین از انجیل لوقا «یکی از انجیل هاي چهارگانه معتبر مسیحیان» برمی آید کـه حواریون مسیح ع روزه میگرفتند. روزه بعنوان یک برنامه و دستور عبادی ، در بین یهود رواج دارد ولی فقط در روز کیپور «کافر» این عمل صورت می‌گیرد ودر این روز یهودیان از مغرب روز قبل تا شبانگاه این روز یاد شده ، بعنوان کفاره گناهان خود ، روزه می‌گیرند و از خوردن و آشامیدن و حتی کار و استحمام ، پرهیز کرده ودر کنیسه ها بـه پرستش و استغفار مشغول می‌شوند. 2 نکته اي کـه باید بـه آن توجه داشت این اسـت کـه با تامل در گفته هاي فوق و تدبر در آیات قرآن ، هم چون آیه 26از سوره مریم س ، می‌توان بـه این نتیجه رسید کـه روزه با اندک تفاوتی در شکل و فرمول آن و نیز زمان اختصاص داده شده برای آن ، بعنوان یک عمل عبادی در بین تمام افراد بشر ، در طول تاریخ ، رواج داشته اسـت.

 

آنچنان کـه در سوره مریم س مشاهده می‌کنیم روزه سکوت داشتن ، از اعمال رایج آن وقت بود. گاه نذر روزه سکوت می‌کردند. حال آن کـه در شریعت اسلام از این نحو روزه داری و نیز افطار نکردن و دو یا چند روز پی در پی روزه داری «بدون افطار کردن» نهی شده اسـت.

 

حقیقت فلسفه روزه داری

فلسفه و چرایی روزه داری را باید با دو دید و تقسیم بندی «مذهبی – علمی» و «روحی – جسمی» مورد توجه قرار داد کـه بـه یقین ، هر دوی این دیدگاه ها و هدفها، با تفاوت در مراتب و درجات ، موردنظر خود پروردگار بوده اسـت.

 

بعد بهداشتی روزه اینگونه کـه از فرمایش هاي رسول اعظم ص و سایر معصومین ع ودر پی آن ، تاییدات علمی دانشمندان و پزشکان دوره معاصر برمی آید ، روزه داری ، آن هم با صورت ویژه تعیین شده در شریعت مقدس اسلام ، عامل بزرگی در سلامت بدن بـه شمار می‌آید.

 

روزه ؛ احیای تقوا

رسیدن بـه درجه تقوا «یعنی مانع و سپر بازدارنده از گناه و معصیت» و زنده کردن روح پرهیزکاری در وجود انسان ، در نتیجه بازرسی غرائز.

 

آنچنان کـه امیرالمومنین ع نیز در یکی از بیانات نغز خود فرمودند: «صوم شهر رمضان ، فانه جنه مـن العقاب شیعنی روزه ماه مبارک رمضان سپری اسـت از عذاب الهی» و توضیح آن این‌کـه فرد روزه دار در راستای روزه داری و با رعایت تمام جوانب روزه این‌کـه ، زبان خودرا از آفتهای زبانی هم چون تمسخر و دشنام و ناسزاگویی و غیبت و دروغ و تهمت و افترا و نزاع و درگیری لفظی و گوش خودرا از شنیدن همین آفات و نیز سخنان لغو و بیهوده و چشم خودرا از مشاهده مناظر لهو گناه و حرام و نیز ، فکر و اندیشه خودرا از اندیشه ها و نیتهای پلیدی هم چون سوءظن و سایر اعضا و جوارح پیکر خودرا از تمام معصیت ها بازمی دارد و نیز بـه فرموده امام دوم شیعیان ، با سبقت بر طاعت و پرستش در میدان مسابقه ماه رمضان ودر کل ، تسلط یافتن بر هیجانات شهوت و ضعیف ساختن آن ، در نهایت ، بر شیطان درون و برون مسلط می‌گردد و بـه وجود آمدن آثار تجرد و روحانیت را در درون خود حس میکند کـه رسیدن بـه این درجه از معنویت و صفای نفس و پاکی دل ، خود ، کمک بزرگی برای معرفت و شناخت بهتر راهها از بی راهه هاي پیشنهادی شیطان خواهد بود کـه این درجه از معرفت بازدارنده از انحراف و تباهی ، همان ملکه نورانی تقواست کـه هدف بنیادین و اساسی از واجب ساختن روزه از طرف آفریدگار حکیم و داناست.

 

و اینگونه اسـت کـه در روایات می‌خوانیم کـه پیامبر ص می فرمودند: «دراین ماه شیاطین را در غل و زنجیر میکنند ، پس از خدا یاری بطلبید تا انها بر شـما مسلط نگردند.»

 

واضح اسـت آنچنان کـه توضیحش گذشت ، روزه داران واقعی دراین ماه ، راهها و درهای نفوذ شیطان «از آفات زبانی و گناهان چشم و گوش و دل اندیشه» رابه روی شیطان می بندند و از این راه ، قدرت شیطان را محدود میکنند و این همان معنا و مقصود روایت پیامبر اعظم ص اسـت.

 

چرا کـه روزه ، تمام دستگاه هاي بدن را از خستگی مداوم بیرون آورده و از بهترین عوامل جوان ساز نسوج بدن بوده و نیز نیروی مقاومت بدن را افزایش میدهد و بـه گفته برخی دانشمندان غیرمسلمان هم چون سوفورین ، راه حل تعداد زیادی از بیماری ها از جمله ، آسم ، برونشیت ، روماتیسم مزمن ، نقرس ، بیماری هاي چشم ، کم خونی و ضعف روده ها، مرض قند و بیماری هاي کلیه و کبد و نیز بیماری هاي عصبی و روانی بـه حساب می‌آید «روزه درمانی».امیرمومنان ع نیز در حکمت 136 از نهج البلاغه دریک گفتار پر مغز ، از روزه با عنوان «زکاه البدن» یاد می‌کنند. با این توضیح کـه ، زکات در لغت بـه معنای پاک و خالص کردن اسـت کـه با این ترتیب ، روزه نیز نسخه حکیمانه اي برای پاک‌سازی بدن و صحت و سلامت جسمانی اعتبار خواهد شد بـه این نحو کـه ، استراحت موقت دستگاه گوارش و دستگاه هاي تصفیه بدن ، مانند کلیه و کبد، از فرسایش این اندامها در اثر کار مداوم جلوگیري خواهد کرد البته دراین میان ذکر این نکته اساسی اسـت کـه در شریعت اسلام ، معیار سنجش اعمال ، نیت و قصد تقرب بـه خداوند و فرمانبرداری از دستورها و فرامین اوست بنابر این اگر کسی بـه قصد تقرب و اطاعت و فرمانبرداری و بـه عبارت دیگر، بعنوان یک دستور شرعی ، روزه نگیرد بلکه هدفش از روزه گرفتن فقط بهرهگیری از فایده هاي بهداشتی آن باشد ، اگرچه طبیعتا بهره خودرا ازآن منافع خواهد برد ولی از نظر شرع و مذهب ، روزه اش باطل اسـت چراکه در کلیه اعمال عبادی ، نیت «قصد قربت» داشتن ، واجب بوده و از ارکان عبادات محسوب می‌شود ودر این راستا ، درجات و مراتب روزه و روزه داری را در 3 مرتبه میدانند:

 

1- روزه عوام کـه عبارت اسـت از این‌کـه روزها شکم و فرج خودرا از مقتضای شهوت هاي آن ها محافظت نماید کـه تنها فایده آن رفع تکلیف از روزه دار مکلف اسـت.

 

2- روزه خواص کـه علاوه بر حفظ شکم و بدن خود از حرام و شهوت ، چشم و گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضا و جوارح خودرا نیز از گناهان محافظت میکند کـه نتیجه این نحو روزه داری ، رسیدن بـه ثوابهای بی پایان وعده داده شده بـه روزه داران اسـت.

 

3- روزه خواص خواص کـه علاوه بر رعایت موارد گفته شده در بالا ، فکر و دل خودرا نیز از اشتغال بـه افکار پلید هم چون حسد ، بدگمانی ، تکبر و کینه و حیله و مکر و اندیشه هاي غیرخدایی و اخلاق رذیله ، بازمی دارد کـه نتیجه این نحو روزه داری ، علاوه بر رسیدن بـه وعده هاي ثواب ، روگردانیدن دل [برای همیشه] ، از غیر خدا خواهد بود. 3

 

بعد تربیتی روزه

با توجه بـه این‌کـه برای روزه ابعاد گوناگونی وجوددارد و آثار فراوانی از نظر مادی «جسمانی و بدنی » و معنوی «روحی و روانی» در وجود انسان می‌گذارد ولی باید گفت کـه مهمتر از همه ی این ها بعد اخلاقی و فلسفه تربیتی روزه بوده و مورد تاکید آفریدگار متعال در آیه 183 از سوره بقره واقع شده اسـت کـه این آثار تربیتی عبارتند از:

 

1- تقویت نیروی اراده بـه واسطه سرکوب کردن نفس طغیانگر.

 

2- تقویت روحیه نوع دوستی بـه واسطه یاد کردن درد دردمندان مستضعف و بینوایان دردمند درنتیجه درک گرسنگی و تشنگی شدید محرومان اجتماع.

 

3- لطافت روح و نورانیت و صفای روح ، در نتیجه اصلاح و تربیت نفس و نیز رسیدن بـه یک تحول فکری و انقلاب روحی و معنوی ، بـه واسطه دریدن پرده هاي غفلت و بی خبری.

 

4- تقویت جنبه شکیبایی روح.

 

با توجه بـه این‌کـه روزه تمرین مقاومت جسم و روح در برابر خواست هاي نامشروع جسمی و حتی برخی خواست هاي مشروع و مباح اسـت ، بنابر این ابزار کمکی خواهد بود برای گذر از زندگی و استمرار بخشیدن بـه حیات.

 

چراکه صبر بر طاعت الهی «روزه» روح فرد را بزرگ کرده ودر برابر پذیرش حق ، فروتن می گرداند و شکیبایی و مقاومت و پایداری وی را در پیمودن راه تکامل ، بـه مراتب ، افزون می سازد و این جنبه از تاثیرات روزه ، مورد تایید نص صریح آیه 45 از سوره بقره اسـت کـه می فرماید: «از صبر «کـه بـه فرموده امام ششم ع منظور همان روزه داری اسـت» و نیز از نماز بـه عنون ابزار کمکی برای زندگی خودتان استعانت و یاری بطلبید».