میزان چاپ کتاب و سرانه مطالعه کتاب در هر جامعه‌ای، معیاری از میزان توسعه یافتگی آن کشور و تعلق مردم آن جامعه به کتاب و یادگیری و تعالی دارد. به همین دلیل در محتوای پیش رو به موضوع چاپ کتاب و تاریخچه آن در ایران پرداخته‌ایم.

فرهنگ و تاریخچه چاپ کتاب در ایران

در مقاله فرهنگ و تاریخچه چاپ کتاب در ایران قصد داریم همه جوانب چاپ کتاب در ایران را از گذشته تاکنون مورد بررسی قرار دهیم. اوایل قرن شانزدهم در دوران صفویه اولین کتاب‌هایی که در ایران چاپ شد عمدتاً متون مذهبی از جمله قرآن، کتب دعا و رساله‌های دینی و همچنین کتاب‌هایی در زمینه ادبیات فارسی و تاریخ ایران است.

که در عصر صفویه بسیاری از ایرانیان با کار چاپ و معنای آن آشنایی پیدا کردنند. در آن زمان این کتاب‌ها در دست اشخاص مهم قرار می‌گرفت و عموم مردم از آن نمی‌توانستند استفاده کنند.

تحولات صنعت چاپ در ایران

امروزه بسیاری از صنایع پیشرفت‌های زیادی کرده‌‎اند، یکی از نمونه صنایعی که پیشرفت چشمگیری داشته صنعت چاپ در ایران است. پیدایش صنعت چاپ در ایران را می‌توان به قرن نوزدهم که چاپ به لیتوگرافی معرفی شد، جستجو کرد.

به این صورت که در این قرن دوران ولایتعهدی عباس میرزا نایب السلطنه بود. در آن زمان فردی به نام «میرزا محمد زین العابدین شیرازی» به همراه ۳ نفر دیگر برای تحصیل و یادگیری صنعت چاپ راهی اروپا و کشور انگلستان شدند.

عباس میرزا که در آن زمان حکمران آذربایجان بود، دستور داد تا از کشور روسیه چند ماشین چاپ وارد ایران کنند. در نهایت زمانی که زین العابدین تبریزی از سفر به اروپا بازگشت، توانست با حمایت عباس میرزا، اولین چاپخانه‌های صنعتی را در ایران بر پا کنند.

روشنفکران ایرانی با برقراری ارتباط بیشتر با دنیای غرب، اهمیت آموزش مدرن را درک کردند. در نتیجه، آنها شروع به تأکید بر ترجمه و انتشار موضوعات جدید و ارزشمند کردند.در این کتاب‌ها خطاهای متعدد رخ می‌داد اما باز هم به عنوان یک دستاورد مهم در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌گرفت.

با استفاده از این تخصص جدید و ابزار به‌روز این فناوری نوآورانه را رشد دادند. با گذشت زمان، روش‌های سنتی به تدریج با تکنیک‌های پیچیده‌تر مانند چاپ افست و چاپ دیجیتال جایگزین شدند. این پیشرفت‌ها نه تنها کارایی فرآیند چاپ را افزایش داد، بلکه دامنه مواد قابل چاپ را نیز گسترش داد.

صنعت چاپ

یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین دستاوردها در ایران صنعت چاپ است، که ارتقای این صنعت در توسعه صادرات کالاها و محصولات تولیدی در ایران موثر بوده است. تقاضای اطلاعات یکی از ضروریات زندگی اجتماعی است و هیچ کس نمی تواند اهمیت مطبوعات به ویژه کتاب را در این زمینه نادیده بگیرد.

به همین سبب اهمیت صنعت چاپ در حفاظت از تاریخ، زبان و آداب و رسوم بسیار بااهمیت است. اگر این صنعت به معنای امروزی پیشرفته نمی‌شد از لحاظ رشد فکری و فرهنگی و دانستن در مورد گذشتگان بشریت به این جایگاه نمی‌رسید.

حفظ میراث فرهنگی ارزشمند یک ملت به شدت بر توانایی باز تولید نسخه‌های خطی، اسناد تاریخی و آثار ادبی متکی است. علاوه بر این، این صنعت با فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای طیف گسترده‌ای از متخصصان، از جمله نویسندگان، ویراستاران، طراحان و تکنسین‌ها، به پیشرفت اجتماعی کمک کرده است.

چاپ کتاب در ایران

یکی از مهم‌ترین اتفاق‌هایی که در جهان رخ داده و به موجب آن، انقلاب عظیمی در فرهنگ و رشد جامعه ایجاد شده، اختراع دستگاه چاپ با حروف‌های مستقل بود .با اختراع اولین چاپگر به تدریج کتاب‌ها‌ی مختلف در جهان چاپ شدند و فرهنگ کتاب‌خوانی در گذر زمان تبدیل به یک امر مهم و کار ساز در رشد و توسعه فردی و جامعه شد.

اولین کتاب چاپ شده در ایران بر اساس مدارک موجود، کتاب زبور داوود یا ساغموس بوده است که در سال ۱۶۳۸ به زبان و خط ارمنی در شهر جلفای اصفهان به چاپ رسیده است. این کتاب که ۵۷۲ صفحه دارد به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسید. اما پیشرفت بزرگ در زمینه فناوری در صنعت چاپ کتاب، روزنامه و غیره از زمان سلطنت عباس میرزایی قاجار و مصادف با جنگ ایران و شوروی سابق آغاز شد.

اولین چاپخانه کتاب در ایران با حروف سربی کار می‌کرد که کتاب فتح نامه را با چاپ سربی منتشر کرد. در دوران نهضت مشروطه در حکومت قاجار، به دلیل گرایش مردم به سیاست و خواندن مسائل سیاسی روز، صنعت چاپ روزنامه و کتاب در ایران توسعه پیدا کرد. تقاضا روزبه‌روز برای داشتن کتاب و دریافت اطلاعات بیشتر از قبل می‌شد.

تا این که در دهه پنجاه ایران کتاب‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها با چاپ لاینوترون به چاپ رسیدند که تحول عظیمی در صنعت چاپ در ایران بود. از سال ۱۳۵۷ صنعت چاپ کتاب در ایران به دلیل معرفی ابزارها و فناوری‌های جدید به ویژه استفاده از رایانه‌ها، رشد جمعیت و رشد سریع نسل‌های جدید و نیاز به آموزش، توسعه دانشگاه‌ها و آموزش عالی رشد فراوانی داشته است.

اولین چاپ کتاب تصویری در ایران

آقا میرزا عبدالمطلب نقاش باشی اصفهانی اولین فردی در ایران بود که برای یادگیری چاپ تصویری راهی اروپا شد. بعد از یادگیری اصول چاپ تصویری به کشور بازگشت و اولین کتاب مصور در ایران که «لیلی و مجنون» نام داشت در سال ۱۲۵۹ هجری قمری به چاپ رساند. تصاویر آن با مرکب چاپ ترسیم و با دست رنگ‌آمیزی شد. سپس کتابی به نام دیوان فضولی بغدادی و بعد از آن کتاب روضه المجاهدین به چاپ رسید.

کتاب در عصر دیجیتال

در عصر دیجیتال امروزی که پلتفرم های الکترونیکی بر مصرف اطلاعات غالب هستند، صنعت چاپ نقش تاثیرگذار خود را به عنوان یک وسیله ارتباطی قدرتمند حفظ می کند. مواد چاپی مانند روزنامه‌ها، مجلات، کتاب‌ها و سایر نشریات همچنان منابع قابل اعتماد اطلاعات هستند. آن‌ها فرصت‌هایی را برای بررسی کامل فراهم کرده و توسعه تفکر تحلیلی را تشویق می کنند. به طور کلی هیچ عنصری نمی‌تواند جایگاه کتاب و ارزش آن را پایین بیاورد.