به گفته متخصصان این حوزه, کشور ما در یکی از مناطق زمين لرزهخیز کره زمین واقع شده و هر ساله زمين لرزههاي متعددی در نواحی مختلف آن رخداد میافتد. تجارب نشان داده اند زلزله هنگامی به سانحه مبدل میشود که جوامع آمادگی رویارویی با آنرا نداشته باشند.
اگرچه دوران دقیق رخداد زمين لرزه با علم و دانش امروز قابل پیش بینی نیست, اما می توان با آموزش همگانی دراین زمینه, آثار سوء سوانح طبیعی و صدمات ناشی از آن ها رابه میزان قابلتوجهی کاهش داد. صفحه «تقویم سلامت» این هفته نیز به آموزش آمادگی قبل از زمين لرزه, رفتارهای مناسب حین وقوع این حادثه و اقدامات ضروری پس ازآن می پردازد.
روز پنجم دیماه در کشورمون روز ملی «ایمنی در برابر زمين لرزه» نامگذاری شده است. تاریخچه نامگذاری این روز به 14 سال پیش بازمیگردد؛ زمانی که براثر وقوع زمين لرزه در شهر بم بیش از 26 هزار نفر جان خودرا از دست دادند.
با وقوع زمینلرزه اخیر در کرمانشاه و مرگ صدها نفر از هموطنان, سال جاري روز ملی ایمنی در برابر زمين لرزه حال و هوای دیگری دارد. اگرچه این واقعه ناخوشایند ویرانیهاي بسیاری در زندگی افراد برجا گذاشت, زنگ خطری بود که نشان دهد ایران در معرض خطر جدی و جبرانناپذیر بلایای طبیعی قرار دارد.
موقعیت لرزه خیزی ایران
سوانح طبیعی, حقایقی از زندگی هستند که نمیتوانیم نظارت کاملی بر آن ها داشته باشیم. با وجود این که هنوز امکان پیشبینی دوران دقیق وقوع زمين لرزه وجود ندارد, از دیرباز مناطق زمين لرزهخیز شناسایی و میزان خطرپذیری دراین مناطق پیشبینی شده است.
سرزمین ایران جزو مناطقی از جهان است که در رده تازهترین چینخوردگیها ودر امتداد نوار هیمالیا «شمال هندوستان» قرار دارد. از طرفی, ایران در محل تلاقی صفحه عربستان, شبهجزیره هندوستان و صفحه اوراسیا قرار دارد.
برخورد این صفحهها و حرکت انها به سوی شمال و صفحه اوراسیا باعث لرزهخیزی فلات ایران شده است. بنابر این کشور ما همواره مورد تهدید زمین لرزه قرار دارد که از نمونههاي آن در گذشته میتوان به زمين لرزههاي مخرب بوئین زهرا, رودبار و منجیل, اردبیل و بم اشاره کرد.
بررسیهاي انجامگرفته نشان میدهد بیشتر مردم هنگام وقوع این پدیده به نوعی غافلگیر شده و نتوانستهاند عکسالعمل درست و مناسبی از خود نشان دهند. بنابر این افزایش آگاهی و آمادگی عموم برای کاهش صدمات ناشی از زمين لرزه در ایراناز اهمیت مخصوصاًاي برخوردار است.
آشنایی با مفاهیم مرتبط با زمين لرزه
قبل از شروع آموزش مفهوم زمين لرزه و ایمنی لازم است تعدادی از مفاهیم مرتبط با زمين لرزه تعریف شوند.
* ساختمان درونی زمین: کره زمین حاوی چند لایه است که به ترتیب از بیرون به داخل عبارتند از:
1. پوسته: نخستین و بیرونیترین لایه زمین است ودر مقایسه با دیگر لایه ها ضخامت کمتری دارد. پوسته خود دارای دو بخش بیرونی و درونی است. بخش بیرونی از مواد شنی, ماسهاي, آهکی و… تشکیل شده است. درواقع این قسمت از پوسته محل زندگی ما انسانهاست. بخش درونی نیز از سنگهاي سختتر تشکیل شده است. ضخامت پوسته در زیر اقیانوسها و خشکیها یکسان نیست و بین 5 تا 60 کیلومتر متغیراست.
2. جبه «گوشته»: زیر لایه پوسته, جبه یا گوشته قرار دارد. این لایه ضخامت زیادی دارد و از سنگهاي جامد و خمیری تشکیل شده است. ضخامت جبه حدود 2 هزار و 900 کیلومتر است.
3. هسته: سومین لایه زمین هسته است که خود از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت اول, هسته بیرونی و قسمت دوم, هسته درونی است. هسته بیرونی مذاب و دارای ضخامتی حدود 2 هزار و 300 کیلومتر و هسته درونی جامد و از جنس آهن و نیکل است. این لایه حدود 1200 کیلومتر ضخامت دارد.
* زمين لرزه: زمين لرزه پدیدهاي است که از رها شدن ناگهانی قسمتی از انرژی ذخیرهشده درون زمین, در پوسته یا قسمت بالایی گوشته بهوجود می آید و سبب لرزشهاي کوتاهمدت و ناگهانی قسمتی از پوسته میشود.
توصیههاي ایمنی قبل از وقوع زمين لرزه
توصیههاي ایمنی قبل از وقوع زمين لرزه به ایمنسازی ساختمانی, ایمنسازی غیرساختمانی و تهیه کیف ایمنی مرتبط هستند. در ادامه از این توصیهها آگاه خواهید شد.
ایمن سازی ساختمانی
زمين لرزه به خودیخود خطرناک نیست, بلکه نوع زندگی انسانها, تولیدوساز غیرمقاوم و غیراصولی, همینطور نوع و چگونگی کاربرد وسایل, تجهیزات و تاسیسات همگان می توانند در دوران زمين لرزه به خطر مبدل شده و حادثهآفرین شوند. با کاربرد روشهاي درست و راحت میتوان این خطرات رابه حداقل کاهش داد. دراین زمینه به نکات زیر دقت کنید:
گاهی در ساختمانها برای استفاده بیشتر از فضای موجود, محل برخی از دیوارها, ستونها, در, پنجره و… را تغییر می دهند. اگرچه اینکار باعث استفاده بهینه از فضا و افزایش کاربری محل موجود می شود, اما میتواند مشکلاتی رابهخصوص هنگام وقوع زمين لرزه ایجاد کند. بنابر این قبل از هر گونه تغییر ظاهری در ساختمان حتماً باید با مهندسان متخصص سازه مشورت داشته باشید.
هنگام خرید یا اجاره یک ساختمان جدید, برای خاطرجمعی از استحکام و مقاوم بودن آن در برابر زمين لرزه, با مهندسان ساختمان و متخصصان مهندسی زمين لرزه مشورت و به توصیههاي انها دقت کنید.ساختمانهاي ضعیف و قدیمی را میتوانید با صرف هزینهاي نهچندان زیاد, با نظارت متخصصان در برابر زمين لرزه مقاومسازی کنید.
ایمن سازی غیر ساختمانی
فضایی که در آن مشغول به زندگی یا فعالیت هستید, ممکن است از نظر سازهاي مقاومت کافی داشته باشد, اما از نظر چیدمان وسایل و لوازم و فضا به گونهاي باشد که هنگام وقوع زمين لرزه, خطراتی ایجاد کند. ضروری است برای کاهش این خطرات تلاش کنید و به نکات زیر دقت داشته باشید:
کتابخانهها و قفسهها رابه کمک بستهاي L مثل و با پیچ و رولپلاک به دیوار محکم کنید و درهای آنرا همیشه قفلشده نگه دارید. این وسایل باید کاملا به دیوار چسبیده باشند, طوریکه هیچ فضایی بین انها و دیوار باقی نماند.
اشیای سنگین قابلسقوط را از طبقات بالای قفسه به قسمتهاي پایین انتقال دهید.جلوی قفسههاي بدون در, لبه حفاظتی بگذارید یا با نصب میلههاي ناب از سقوط اجسام پیشگیري کنید. در عین حال, زیر ظروف و وسایل داخل قفسهها پارچه «نوعی سرگیر» قرار دهید تا این وسایل بر اثر حرکات جزیی سقوط نکنند.
روی تمام درها و کشوهای قفسهها و کمدها, قفلهاي محکم تعبیه کنید. اینکار از حرکت, باز شدن درها و کشوهای کمدها و سقوط وسایل داخل آن پیشگیری می کند.
از باز بودن و قابلاستفاده بودن پلکان یا خروجیهاي اضطراری خاطرجمعی حاصل کنید و کلیه لوازمی که باعث سد معبر و بستن راه عبور و مرور میشوند مثل میزها, صندلیها, قفسههایي که در راهروها گذاشته شدهاند یا گلدانهایي که روی پلکان قراردارند رابه مکان مناسب دیگری منتقل کنید.
پس از زمين لرزه خطرهایی مثل وقوع آتشسوزی بعلت آسیبدیدگی تاسیسات برق و گاز محتمل است. پس باید هماکنون ایمنی این تاسیسات و شیرهای اصلی انها را بررسی ودر صورت لزوم, خرابی یا نقایص انها را برطرف کنید.
تمام وسایلی که روی دیوارها نصب هستند و امکان سقوط دارند مثل قاب عکسها, چراغهاي دیواری و… را سر جای خود بهوسیله بست کاملا محکم کنید.
سعی کنید تمام وسایل شیشهاي رابا وسایل نظیر نشکن تعویض کنید. همینطور از گذاشتن وسایل شیشهاي روی میزها بپرهیزید.
پنجرهها و درهای شیشهاي بزرگ رابا چسبهاي بیرنگ به صورت ضربدری محافظت کرده یا از شیشههاي نشکن استفاده کنید.
روی تمام لامپهاي فلورسنت حفاظ مخصوص تعبیه کنید و دقت داشته باشید چراغها و لامپها کاملا به سقف یا دیوار محکم شده باشند.
تختخواب و محل استراحت و نشیمن خودرا از کنار پنجرهها, درهای شیشهاي, کمدها و قفسههاي بلند دور کنید.
مواد قابلاحتراق و خطرناک مثل مواد شیمیایی, پاککنندهها, اسیدها, ضدعفونیکنندههاي قوی و قوطیهاي رنگ رابه فضای باز منتقل کنید و از نگهداری آن ها در ظروف شیشهاي بپرهیزید.
از چگونگی بستن شیرهای آب, گاز و همینطور قطع فیوز برق آگاه باشید.
دستگاههاي تهویه و کولر و لوازم سنگین مثل تلویزیون و کامپیوتر باید در جای خود محکم شده باشند.
مخازن مواد سوختنی مثل بخاری, کپسول سیلندر گاز و اتصالات آن باید کاملا محکم و ایمن شوند.
محل خروجیهاي اضطراری, زنگهاي خطر و کپسولهاي اطفای حریق را در ساختمان بشناسید.
با شرکت در دورههاي کمکهاي اولیه, در حفظ جان خود و اطرافیان هنگام زمين لرزه کوشا باشید.
شیوه تهیه کیف ایمنی
کیف ایمنی مجموعهاي از وسایل و ابزار است که می تواند هم در مواقع عادی و هم در سوانحی مثل زمين لرزه مفید و موثر باشد. تعداد کیف و مقدار مواد درون انها باید با دقت به تعداد ساکنان منزل تهیه شود. از وسایل موجود در کیف ایمنی می توان به وسایل زیر اشاره کرد: بیلچه و کلنگ سفری «اندازه کوچک», مقداری طناب محکم, چراغ دستي همراه باتری اضافی, رادیوی ترانزیستوری کوچک همراه باتری اضافی, سوت ورزشی, پتوی سبک, مواد شوینده مثل پودر لباسشویی و صابون, غذای فاسدنشدنی, سبک, فشرده و انرژیزا که به یخچال, شستشو و طبخ نیاز نداشته باشد مثل کنسروهای خوراکی, بیسکویت, شکلات و…
آب آشامیدنی برای حداقل 72 ساعت برای آشامیدن و بهداشت شخصی که در ظروف پلاستیکی نگهداری شود «دقت داشته باشید هرچند مدت یک بار آب ذخیرهشده داخل ظروف را عوض کنید.», حولههاي کوچک و مقداری دستمال کاغذی, کیف کوچک کمکهاي اولیه حاوی درجه تبسنج, چسب زخم, گاز استریل, پنبه, باند نواری زخمبندی, قیچی, پنس, مقداری سنجاق قفلی, چسب نواری برای اتصال باندها, سرنگ یکبار مصرف, داروهای ضدعفونی زخم «محلول بتادین», قرصهاي ضددرد, داروی سرماخوردگی و داروهای ضروری دیگر, قند, جوراب ضخیم,
کفش محکم ورزشی یا پوتین, کیسه پلاستیکی کوچک «فریزری», کیسه پلاستیکی بزرگ «آشغال», در بازکن, چاقو و قیچی سفری, کبریت, شمع, ملحفه, اسناد و مدارک مهم, پول نقد, دفترچههاي بانکی, کارتهاي اعتباری, مهرهای اختصاصی, اوراق بهادار و…, پوشک, شیر خشک و داروهای مخصوص کودکان درصورت داشتن فرزند کوچک.
هرکدام از این وسایل پس از وقوع زمين لرزه میتوانند قابلاستفاده باشند. بهعنوان مثال رادیو ترانزیستوری وسیلهاي برای شنیدن پیامهاي مهم از طرف مسوولان ذیربط خواهد بود. از طرفی, با کمک این رسانه میتوانید از محل دقیق زمين لرزه آگاه شوید و به توصیههاي دادهشده دقت کنید.
همینطور سوت میتواند برای افرادی که در محلی حبس شدهاند, وسیلهاي مناسب باشد تا از این طریق محل خودرا برای کسانی که بیرون هستند, مشخص کنند. کیف ایمنی را در مکانی مشخص, امن ودر معرض قرار دهید و تمام ساکنان منزل را از محل قرارگیری آن آگاه کنید.
نکات ایمنی هنگام وقوع زمين لرزه
هنگام وقوع زمين لرزه نکات زیر رابه یاد داشته باشید و تا پایان لرزشها در مکانهاي امن بمانید:
اگر در طبقه همکف هستید و به در خروجی نزدیکاید, یعنی فکر می کنید در حداقل دوران میتوانید به فضای باز بروید, سریع به فضای باز بروید و دور از درختان و ساختمانهاي بلند پناه بگیرید.اگر در فضای داخل ساختمان هستید, فورا از کنار وسایلی که امکان سقوط یا پرتاب دارند, دور شوید ودر محلهاي امن مثل چهارچوب در, زیر میز, گوشه دیوار و کنار دیوارهای داخلی پناه بگیرید.
هنگام قرار گرفتن در چهارچوب در, به در تکیه دهید و با دو دست, چهارچوب مقابل را بگیرید. لازم به ذکر است چهارچوب در باید بدون شیشه باشد.هنگام قرار گرفتن زیر میز نیز با دست پایههاي میز را محکم بگیرید ودر صورت جابجایی و حرکت میز با آن حرکت کنید.
هنگام قرار گرفتن در گوشه دیوار داخلی, دستهاي خود رابه دو طرف دیوار باز کنید. با دستها دیوار دو طرفتان را بگیرید و با یک دست از سرتان محافظت کنید.اگر در طبقات بالای ساختمان هستید از دویدن به سوی پلهها و پایین رفتن از انها خودداری کنید.
درصورت وجود آسانسور به هیچ عنوان ازآن استفاده نکنید. در همان طبقه در محل امنی مثل چهارچوب در, زیر میز یا گوشه دیوار بگیرید.اگر هنگام وقوع زمين لرزه در پلهها بودید بطرف بالا و پایین ندوید, بلکه بطرف دیوار بنشینید و با دستها از سر و گردن خود محافظت کنید.
اگر داخل آسانسور هستید, در نخستین طبقه ممکن آنرا متوقف کنید و به سرعت خارج شوید.اگر در حیاط هستید, از درختان و ساختمان دور شوید ودر وسط حیاط, یک زانوی خود رابه زمین بزنید و بنشینید. سپس سرخود رابه طرف زانوی دیگر به پایین خم کرده و با دست از سر و گردن محافظت کنید.
در خیابانها یا کوچههاي باریک کنار دیوار خارجی یک ساختمان ترجیحا یک طبقه بنشینید و دستها را روی سر و گردن خود قرار دهید.در خیابانهاي عریض از درختها, تیرهای چراغ برق, ساختمانهاي بلند, پلهاي روگذر و عابر دور شوید.اگر داخل وسیله نقلیه هستید آنرا در محلی دور از ساختمان و سایر موانع متوقف کنید و تا پایان لرزهها در آن باقی بمانید.
درصورت نزدیکی به استخر یا دریا با احساس نخستین لرزشها به سرعت از آب دور شوید.پس از وقوع زمين لرزه در اماکن عمومی مثل سالن سینما, تئاتر و ورزش, هجوم جمعیت بطرف درهای خروجی می تواند خطرآفرین باشد. دراین شرایط, محلی امن برای پناهگرفتن بیابید یا در صندلی خود بمانید.
سپس سر را داخل زانوها ببرید و با دستها ازآن محافظت کنید.اگر هنگام زمين لرزه در ساختمانی مثل فروشگاه, بانک یا … هستید, درصورت دسترسی سریع به در خروجی و عدم ازدحام جمعیت جلوی آن, از ساختمان خارج شوید. در غیراین صورت, محلی امن دور از در و پنجره شیشهاي, وسایل سنگین و قابلسقوط بیابید و آنجا پناه بگیرید.
آشنایی با اماکن امن و خطرناک حین زمين لرزه
پناهگیری سریع و مناسب هنگام وقوع زمين لرزه نیاز به شناسایی اماکن امن و خطرناک ساختمان دارد. بهتر است از قبل این اماکن را بشناسید.
اماکن امن
زیر میزهای محکم, کنار ستونها, راهرو و فضاهای کوچک با سقف محدود, میان چهارچوب درها, مجاورت دیوارهای داخلی و گوشه دیوارها
اماکن خطرناک
الف- داخل ساختمان
کنار در و پنجرههاي شیشهاي, مجاورت وسایل شعلهسوز مثل بخاری, پلهها و آسانسورها, زیر و مجاورت وسایل قابلسقوط مثل چراغها, تابلو و آینههاي سنگین, نزدیک وسایل سنگین مثل کمدهای بزرگ و کتابخانهها, کنار یخچال, اجاق گاز و آبگرمکن و زیر و نزدیک قفسههاي پر از ظروف و وسایل آشپزخانه
ب- خارج از ساختمان
کنار ساختمانهاي بلند, زیر تراسهاي ساختمانها, زیر سر در فروشگاهها, نزدیک ویترین شیشهاي مغازهها, زیر و مجاورت درختها, نزدیک تیرهای چراغ برق, مجاورت قفسه اجناس قابلسقوط, بالا و زیر پلههاي عابر و سوارهرو ومجاورت سیمهاي فشار قوی
نکات ایمنی پس از وقوع زمين لرزه
پس از وقوع زمين لرزه امکان ریزش و سقوط قسمتهایي از ساختمان, آتشسوزی, نشت گاز, اتصال سیمهاي برقی و… وجوددارد. حتی اگر هیچگونه خرابی و خسارتی ایجاد نشده, با رعایت اصول ایمنی و با احتیاز بي درنگ از ساختمان خارج شوید و به فضای باز بروید. تا زمانی که از ایمن بودن ساختمان خاطرجمعی حاصل نکردهاید, وارد آن نشوید.
در صورتی که لرزش زمین ضعیف است و به در خروجی نزدیک هستید, هنگام خروج از ساختمان وسایل گازسوز «کپسولی» را خاموش کرده و فیوز جریان برق, فلکه آب و شیر گاز را قطع کنید. ضروری است از قبل با محل قرار گرفتن فلکه آب, شیر گاز و کنتور برق و نحوه باز و بسته کردن انها آشنا باشید.
کلیدهای برق را روشن نکنید و اگر بوی گاز احساس کردید, از کبریت, فندک و شمع استفاده نکنید. برای روشنایی فقط از چراغ دستي استفاده کنید, مگر این که از عدم نشت گاز کاملا مطمئن شوید.
سیمهاي برق افتاده یا وسایلی که در تماس با انها هستند را لمس نکنید.
هنگام خروج از ساختمان چنانچه کیفهاي ایمنی در معرض شما هستند, آن ها رابه خارج ساختمان حمل کنید.پس از زمين لرزه احتمال وقوع پسلرزهها زیاد است. بنابر این پس از پایان لرزهها مدتی کوتاه در مکان پناهگیری خود باقی بمانید. به محض احساس پسلرزهها در محلی امن پناه بگیرید و به هیچعنوان وارد ساختمان نشوید.
آتشسوزیهاي کوچک به سهولت به وسیله کپسولهاي آتشنشانی خاموش می شوند. بنابر این همیشه کپسولهاي آتشنشانی را در معرض قرار دهید.سعی کنید از تلفن ثابت یا همراه فقط در موارد ضروری استفاده کنید زیرا تماس بیش از حد مردم در مواقع ضروری, امکان برقراری تماس با مراکز امدادرسانی رابا مشکل روبهرو می کند.
اگر در محلی حبس شدهاید, چنانچه کیف ایمنی در معرض شماست, با استفاده از سوت یا چراغ دستي, محل خودرا برای افرادی که در خارج ساختمان هستند, مشخص کنید. در غیراین صورت سعی کنید با کشیدن فریادهای متناوب, جای خود رابه دیگران اطلاع دهید.
دقت کنید جنب و جوش زیاد باعث خستگی و از بین رفتن اکسیژن فضایی که در آن قرار گرفتهاید, می شود. بنابر این در فاصلههاي زمانی متناوب فریاد بکشید.اگر به صورت دستهجمعی در محلی حبس شدهاید و به فضای بیرون دسترسی ندارید, به صورت نوبتی فریاد بکشید.
اینکار باعث میشود کمتر خسته شوید.هنگام خروج از ساختمان مراقب خرد شدن شیشهها باشید و برای جلوگیري از صدمات ناشی از انها کیف یا وسیله محکم و نرم دیگری را مثل پتو روی سرخود نگه دارید.
از سلامت همه ی افراد خانواده خاطرجمعی حاصل کنید ودر صورت نیاز با رعایت موارد ایمنی به یاری انها بشتابید.
مراقب سقوط آوار باشید و از قدم برداشتن روی محلهایي که سست هستند یا احتمال ریزش دارند, خودداری کنید.اگر با فردی روبهرو شدید که از ناحیه گردن و ستون مهرهها دچار آسیب شده, به هیچوجه وی را حرکت ندهید, مگر این که احتمال خطری مثل ریزش آوار, آتشسوزی و گازگرفتگی در محل وجود داشته باشد.
دراین صورت بدون حرکت و فشار به گردن, پشت و کمر, وی را با وسیلهاي که می تواند عملکرد برانکارد را داشته باشد «مثل لنگه در یا تخته بزرگ» به خارج از ساختمان انتقال دهید.خیابان را برای معاشرت نیروهای امدادی باز نگه دارید و با انها همکاری صمیمانه داشته باشید.
به تقاضایهاي کمک ماموران انتظامی, آتشنشانی, هلال احمر و سایر سازمانها جواب مثبت بدهید.برای گرفتن اطلاعات از رادیو ترانزیستوری یا رادیوی ماشین استفاده کنید.
رد پای زمين لرزه همه ی جا مثل هم نیست
بلایای طبیعی حقایق تلخی هستند که هیچکس را ازآن گریزی نیست. مرگهاي بیشمار, بیماریها و آسیبهاي اقتصادی و اجتماعی کمترین آسیبی است که از این بلایا حاصل میشود. بلایای طبیعی از ابتدا وجود داشته و با گذر دوران و افزایش جمعیت میزان آسیبی که به بشر وارد آوردهاند رفتهرفته افزایش پیدا کرده است.
با وجود این که این بلایا در ذات و شدت به هم شبیه هستند, کشور های پیشرفته و کشور های رو به پيشرفت را از نظر آسیبهاي اقتصادی و بحران انسانی به یک اندازه تحتتاثیر قرار نمیدهند.مدیریت موثر و توانمند بحران یکی از مسوولیتهاي حیاتی هر کشوری است.
در حالیکه کشور های توسعه یافته برای مقابله با این بحرانها با عملکرد مناسب و مکانیسمهاي موثر به خوبی تجهیز شدهاند, در برابر یک عملکرد ضعیف یا نبود مکانیسمهاي مناسب رنج و صدمات بسیاری به مردم و کشور تحمیل می کند.
میان تمام کشور های جهان, کشور های آسیایی بیشترین مناطق بلاخیز جهان بودهاند. طی سالهاي 1991 تا 2000 میلادی مردم کشور های آسیایی 83درصد بلایای طبیعی جهان را تحمل کردهاند. کشور هند یکی از مستعدترین این مناطق است و ناملایمات طبیعی بسیاری را تجربه کرده است. سیل, توفان و زمين لرزه 3 بلای عمده طبیعی هستند که این کشور با آن ها دست به گریبان بوده است.
کشور هند از نظر زمینشناسی به 5 ناحیه زمين لرزهخیز تقسیم شده؛ به این ترتیب که در منطقه 1 احتمال بروز زمين لرزه کمشدت وجوددارد و منطقه 5 زمين لرزهخیزترین بخش این کشور است. متاسفانه با وجود این که این کشور شاهد رويدادها ناگواری بوده, از این تجارب درس نگرفتهاند.
تعداد افرادی که دراین کشور به مدیریت بحران میاندیشند, بسیار کم است و غالباً در سطح آکادمیک هستند. انچه که مسلم است هنگام زمين لرزه, میزان استحکام ساختمانها بسیار مهم است, اما دراین کشور مهندسی زمين لرزه یا مهندسی ساختمانی که منطبق با اصول استاندارد باشد, فقط در سطح تحصیل در دانشگاه باقیمانده و اکنون مهندسان ساختمان حتی استاندارد اولیه را هم موقعتولید و ساز رعایت نمی کنند.
درسال 2004 میلادی در هند و تمام کشور های حوزه اقیانوس هند زمين لرزه روی داد و خرابیهاي غیر قابلتصوری به جا گذاشت, اما دولت هند هیچگونه آمادگیاي برای ترمیم و مقابله با این خرابیها نداشت. تعداد زیادی از روستاها هنوز سالها بعد از زمين لرزه به حالات مناسب درنیامدهاند.
مسوولیت عمدهاي که دولت مرکزی هند در مواقع بروز زمين لرزه و سایر بلایا برعهده گرفته, فقط حمایتی بوده و حاوی فراهم آوردن منابع مالی و اقدامات تکمیلی دربخش حمل و نقل و غذا. به علاوه, تعداد زیادی از شاهدان بر این عقیدهاند بهعلت فسادی که در دستگاههاي دولتی وجوددارد و سوءمدیریت, تنها یکسوم کمکهایي که از طرف جامعه بینالملل به این کشور شده, در اختیار مردم قرار گرفته است.
بنابر این صدها خانواده پس از سونامی هنوز منتظر منزل خود هستند.کشور ژاپن از مدیریت بسیار خوبی برای مقابله با بلایای طبیعی برخوردار است. با این حال بخش شمال شرقی ژاپن بر اثر وقوع زمين لرزه 9 ریشتری در مارچ سال 2013 میلادی کاملا تخریب شد.
دراین زمين لرزه 25هزار نفر کشته و 50 هزار نفر مفقود شدند و 250 هزار نفر منزل و کاشانه خودرا از دست دادند. 310 میلیارد دلار برآورد ضرر مالی بود که به این کشور وارد شد. حال اگر زمين لرزهاي به این بزرگی در کشور هند رخداد میافتاد, جهان شاهد چه تلخیهایي می شد!
بهمین علت کشورها باید در برابر پیشگیری از بلایا و مدیریت آسیبهاي ناشی ازآن بسیار هوشیار باشند. تعهد و ابتکار کشور ژاپن برای به حرکت درآوردن جامعه داخلی و بین المللی برای به حداقل رساندن آسیبهاي ناشی از زمين لرزه قابلتحسین است. این کشور در مورد زمين لرزه بسیار پیروز عمل کرد.
کشور ژاپن در جایی واقع شده که غالباً مواقع شاهد آتشفشانهاي فعال یا زمين لرزه است. در زمين لرزه سال 1995 میلادی ژاپن حدود 80هزار منزل ویران شد, بزرگراهها, پلها, بندر و خطوط آهن صدمات جدی دید, اما ترمیم صدمات جانی و فیزیکی بي درنگ شروع و ظرف 3 ماه تمام تاسیسات زیربنایی شهر بازسازی شد.
وزیر خارجه ژاپن در آن دوران در روزنامه هرالد تریبیون نوشت: «اگر فکر می کنید تمام کشور پوشیده از آوار و خرابی است, اشتباه کرده اید.خیابانها به وضع طبیعی برگشته, بزرگراهها بعد از 2 هفته باز شده و خط آهنی که توکیو رابه ناحیه توهوکو وصل میکند پر از مسافر است.»
سیستم مدیریتی کشور ژاپن اینگونه است که یک وزیر بحران در کابینه دولت معرفی میشود. دفتر این وزیر سیاستهاي مقابله با بحران را تعیین می کند ودر صورت بروز واقعه به صورت هماهنگ آن رابه اجرا درمیآورد.
در مواقع معمولی وزیران کابینه, نمایندگان سازمانهاي مربوط و متخصصان هسته اصلی دفتر مدیریت را تشکیل میدهند. وقتی بحران عظیمی روی می دهد, ظرف 30 دقیقه یک تیم متشکل از این افراد به دفتر نخستوزیر احضار می شوند و بي درنگ اقدام به واکنش سریع نسبت به مشکل میکنند.
کشور ایالات امریکا برای مدیریت بحران در دهه 70 سیستمی را تعیین کرده به اسم Incidencommand system که یک مفهوم استاندارد مدیریتی است و به مسوولان اجازه میدهد در مواقع بروز بحران بدون این که منتظر اجازه مراجع قضایی شوند, بصورت مشترک و هماهنگ نسبت به وقایع پیشآمده واکنش سریع نشان بدهند.
پس ازآن هم دولت فدرال آن رابه برنامه ملی تعمیم داد. این سیستم برای هر نوع بحران کاربرد دارد و به کاربران خود اجازه میدهد با استفاده از ساختار سازمانی و منسجم به هر نوع واقعه منفرد یا پیچیده عکسالعمل سریع نشان بدهند. از طرف دیگر وسعت سازمان مسوول بر اساس وسعت فاجعه تعیین می شود.
زمين لرزهاي که در کشور نپال درسال 2015 میلادی رخداد افتاد, بهعلت وجود فقر, فساد و سوءمدیریت خرابی بسیاری به بار آورد. منزلهاي ساختهشده دراین کشور بدون استانداردهای مهندسی است و افراد متخصص کمی در زمینه مهندسی و معماری دراین کشور زندگی میکنند.
از طرفی, قوانین و ضوابط در آنجا حاکم نیست. این کشور برای ساختن ساختمانهاي ضدزلزله نیازمند منابع مالی و انسانی متخصص است و مردم کشور هم برای همکاری با دولت باید بتوانند به دولت خود اعتماد کنند, اما این کشور آن چنان دستخوش فقر و بیسوادی است که مردم روزانه برای به دست آوردن غذا مبارزه می کنند و دیگر جایی برای فکر کردن به ساختن ساختمانهاي ضدزلزله و مطابق با اصول مهندسی برای آن ها باقی نمی ماند.
در کشور نیوزیلند, دولت رویکردهای مدیریت بحران راکه مصوب سال 1995 میلادی بود, اصلاح کرد. این راهکارها به صورت سنتی تعیین می شد ودر دوران بروز بلایای طبیعی مثل زمين لرزه دیگر کارآمد نبود. در راستای همین هدف, نخست سازمانهاي مختلف مرتبط رابا هم ادغام و تمام مکانیسمهاي تعریفشده رابه مکانیسم R4 مبدل کرد که حاوی کاهش خطر, آمادگی, واکنش و اصلاح است.
به علاوه, دولت دو تصمیم مهم گرفت؛ ابتدا قوانینی بر اساس چارچوب مدیریت فراگیر بحران تصویب کرد, سپس به منظور دستیابی به مدیریت بحران موثر, کنسرسیوم دولتهاي محلی را پذیرفت. این تصمیمگیریها اکنون به مورد اجرا گذاشته شده است و وزارت بحران این کشور تلاش می کند آن رابهصورت قانون دربیاورد و از دولتهاي محلی حمایت کند.
انچه مسلم است میزان بلایای طبیعی طی سالهاي اخیر افزایشیافته و همه ی ملتها؛ چه ثروتمند و چه فقیر را تحتتاثیر قرار داده است. بنابر این همه ی کشورها باید با تعیین سیاستها و راهکارهای کارآمد به نحو موثرتری با فاجعه روبهرو شوند.
بلایای طبیعی یک تهدید هستند که نمیتوان جلوی انها را گرفت, اما میتوان با اقداماتی شدت تاثیری که بر جامعه, اقتصاد و محیطزیست میگذارند, کاهش داد. از دست رفتن جان انسانها را نمی توان جبران کرد, اما سایر آسیبها را می توان به خوبی اصلاح کرد.