در اینبخش همه ی چیز درباره حادثه چرنوبیل را مرور میکنیم، فاجعه چرنوبیل کـه در دهه هشتاد میلادی اتفاق افتاد بدترین حادثه هسته اي در تمام تاریخ میباشد. این حادثه در نیروگاه چرنوبیل ودر کشور اوکراین اتفاق افتاد، البته در ابتدا این حادثه و خسارات آن توسط دولت جماهیر شوروی پنهان شد اما فاجعه بـه حدی بود کـه بـه تمام کشور هـای همسایه اوکراین خسارت زد. در ادامه با پارس ناز همراه باشید.
چرنوبیل شهری در اوکراین اسـت کـه در استان کیف پایتخت اکراین ودر نزدیکی مرز بلاروس قرار دارد. این شهر بعلت حادثه چرنوبیل کـه در نیروگاه هستهاي چرنوبیل کـه در ۱۴.۵ کیلومتری این شهر قرار داشت رخ داد خالی از سکنه شد. این حادثه در 26 اپریل 1986 میلادی «دقیقا 25 سال پیش در چنین روزی» در رآکتور عدد ۴ نیروگاه چرنوبیل اوکراین کـه از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد.
از حادثه اتمی چرنوبیل بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده اسـت. استفاده از انرژی هستهاي برای مصارف صلح آمیز، در كنار منافع و مزایای بسیاری كه برای كشورها بـه ارمغان میآورد، خطرات و چالشهاي بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممكن اسـت با خود در پی داشته باشد، بـه خصوص زمانی كه بـه كارگیری انرژی هستهاي از قالب كنترل شده خارج شود.
هرگونه كوتاهی و اهمال كاری دراین خصوص، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست بـه همراه خواهد داشت. یك انفجار هستهاي ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواكتیو از رآكتورهاي آسیب دیده یا فرسوده نیروگاهها یا مراكز فناوری هسته اي، بروز آلودگی رادیواكتیو در حین حمل، جابه جایی و ذخیره سازی سوخت و آشغال اتمی و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت.
تشعشعات ساطع شده از هسته اتمهاي رادیواكتیو یا انفجار كنترل نشده ناشی از هم جوشی «fusion» یا شكافت «fission» هسته اي، خطرهایی برای انسان و محیط زیست بـه دنبال دارد كه بـه خطرات هستهاي «nuclear hazards» مشهور اسـت. بیشتر مـا درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیده ایم؛ 26 اپریل 1986 ساعت 1:24 صبح، شعلهاي رنگین كمانی بـه اوج 1000 متری آسمان اوكراین زبانه كشید.
راكتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود. نشان از این واقعه بود کـه نبرد چرنوبیل آغاز شده بود. 8 ماه، 800 هزار سرباز جوان، معدنكاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و كنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش میكردند تشعشعات را كنترل كنند، آرامگاهاي سنگی دورتادور راكتور ویران شده بسازند و مهم تر از همه ی اینكه دنیا را از انفجاری دیگر نجات دهند.
انفجار اتمی ثانویه، ناشی از واكنشهاي زنجیرهاي مهیب، 10 برابر قویتر از هیروشیما، هر لحظه تهدید میكرد كه نه تنها كل اوكراین بلكه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو كند! رقابتی علیه زمان كه نخستین شركت كنندگان نبرد چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند كرد. اروپا در آستانه فاجعه بود. این حادثه با هزینهاي بالغ بر 200 میلیارد دلار پرخرج ترین حادثه تاریخ بـه شمار میرود.
در 25 و 26 آوریل 1986 متصدیان راکتور برای انجام آزمایشی سیستم ایمنی راکتور را غیر فعال کردند «کندکنندههاي نوترون را ازآن خارج کردند». نتیجه آن راکتوری بدون کندکننده مناسب و از بازرسی خارج شدن آن بود. بدون توانایی در نظارت رآکتور، دمای آن بـه حدی رسید کـه بیشتر از حرارت خروجی طرح ریزی شده بود.
10:11 شب 25 آوریل 1986
نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست را دریافت نمود و نیروگاه شروع بـه کاهش قدرت رآکتور عدد چهار تا 30 درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد نخستین اشتباه زمانی بود کـه نظارت کننده رآکتور بـه اشتباه و بر اثر عدم تنظیم کردن میلههاي جذب نوترون نیروی راکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد.
در این جا بود کـه پرسنل دومین اشتباه خودرا انجام دادند و تقریبا تمامی میلههاي نظارت را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند زمانی اسـت کـه اتومبیلی را در آن واحد هم گاز داد و هم ترمز گرفت. دراین زمان و باوجود نبود میلههاي بازرسی کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور بـه 7درصد افزایش پیدا نمود.
1:24 صبح
یک انفجار اولیه پوشش 1000 تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب داغ هموار کرد و این مقدمهاي بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن، کـه ممکن اسـت حاصل ترکیب بخار آب لولههاي پاره شده و زیرکونیوم و یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد.
انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و 25درصد از تأسیسات هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت «کندکننده» سوزان و مواد داغ هسته کـه در اثر انفجار بیرون ریخته بود، باعث ایجاد حدود 30 آتش سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد 3نیز میشد کـه مجاور واحد4 واقع شده بود.
تعداد زیادی از کارکنان تأسیسات در عرض چند ساعت نشانههاي دریافت تشعشع رادیو اکتیو را نشان دادند. عده زیادی کارمند و آتشنشان کـه بدون محافظ مشغول بکار بودند، بیشتر بـه خاطر شروع آتش سوزی در سقف واحد 3 بود کـه پیشبینیهاي ایمنی را نادیده گرفتند. عده افرادی کـه در بیمارستانها بستری شدند، تا ساعت6 صبح بـه 108 و تا پایان روز اول بـه 132نفر رسید.
پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات بـه امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد بتدریج ابرهای آلوده بـه نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد کـه بخشهاي وسیعی از اروپا بـه مواد رادیواکتیو آلوده شود. در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل، مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شدند.
اگر چـه در آن سال مقامات اتحاد جماهیر شوروی سابق در آن زمان، پخش هرگونه خبری را در مورد این فاجعه بـه شدت ممنوع ساختند اما در مقایسه جوامع بشری، فاجعه چرنوبیل دهشتناک ترین فاجعه تکنوژنیک انسانی در تمام تاریخ بـه شمار می آید. نتایج فاجعه در نیروگاه چرنوبیل از تاریخ 27 آوریل 1986 تحت ریاست کمیسیون دولتی شوروی آغاز شد.
این عملیات از نیمه دوم روز 30 آوریل شروع شد و تا سال1991ادامه یافت. در نخستین گام یک منطقه انزوا در محدوده 30 کیلومتری اطراف نیروگاه چرنوبیل تعیین شد. از 27 آوریل سال 1986 حکومت اوکراین ساکنین شهر هـای پریپیتت و چرنوبیل، و روستاهای داخل منطقه 30 کیلومتری «حدود 100 هزار نفر» رابه خارج این محدوده انتقال داد.
مخفی کردن اطلاعات مربوط بـه فاجعه چرنوبیل باعث شکلگیری و گسترش شایعات باور نکردنی پیرامون نتایج فاجعه شد. ریاست شوروی از پذیرش همکاری بین المللی برای انجام عملیات امحاء نتایج فاجعه هستهاي امتناع کرد. تنها درسال 1989 بود کـه حکومت شوروی از آژانس انرژی اتمی بـه منظور محاسبه کارشناسی عملیات امحاء، تقاضای کمک کرد.
فاجعه چرنوبیل وضعیت تشعشع در محدودههاي تعداد زیادی از کشور هـای اروپایی رابه شدت تغییر داد کـه در ماه میسال1986 در تمامی کشور هـای نیمکره جنوبی، در اقیانوسهای آرام، اتلانتیک و منجمد شمالی ملاحظه میشدند. هیچکس دقیقا نمی داند بر اثر این انفجار، از 180 تن سوخت هستهاي موجود چـه میزان آن وارد اتمسفر شد.
باوجود گذشت 25 سال از این فاجعه حدود 9 میلیون نفر در نواحی آلوده بـه رادیواکتیو چرنوبیل سکونت دارند و پیشبینی کارشناسان انگلیسی گویای این مسئله تلخ اسـت کـه حدود 66 هزار نفر دیگر بعلت ابتلا بـه سرطان كه انفجار نیروگاه هستهاي چرنوبیل باعث آن شده اسـت در سالهـای آینده جان خودرا از دست خواهند داد كه این میزان 15 برابر پیشبینیهاي سازمان ملل اسـت.
انفجار اولیه منجر بـه مرگ دو نفر از كارگران شد اما 28 آتشنشان و كارگرانی كه راكتور را تمیز كردند تنها در فاصله سه ماه بعد از حادثه بدلیل بیماریهاي ناشی از پرتوهای رادیواكتیو و ایست قلبی جان سپردند.
همه ی ساكنان شهر پریپیات با جمعیت بیش از 49 هزار نفر كه در فاصله سه كیلومتری نیروگاه قرار داشتند در ظرف 36 ساعت تخلیه شدند. در هفتهها و ماههاي بعد 67 هزار نفر از ساكنین منطقه جابهجا شدند و بـه جاهایی كه دولت برایشان درنظر گرفته بود رفتند. بـهطور كلی، تخمینزده شده كه نزدیك بـه 200 هزار نفر در اثر حادثه چرنوبیل وادار بـه تغییر مكان شدند.
تأثیرات حادثه چرنوبیل بر سلامت افرادی كه در دسترس پرتوهای رادیواكتیو قرار گرفته بودند چـه بود؟
حداقل 1800 مورد سرطان تیروئید كودكان در میان جوانان 14-0 ساله گزارش شد. این میزان سرطان تیروئید خیلیخیلی بیشتر از میزان طبیعی آن اسـت. غده تیروئید كودكان بـه شدت تحتتأثیر پرتوهای رادیواكتیو عنصرید اسـت. این قضیه باعث می شود سرطان بـه اسانی در كودكان آغاز شود و آنرا می شود هم با جراحی و هم با دارو درمان كرد.
مطالعات وضعیت سلامت روی كارگرانی كه وظیفه تمیز كردن راكتور را برعهده داشتند نشان داد ارتباط مستقیمی بین در دسترس پرتوهای رادیو اكتیو قرار گرفتن و بروز سرطان در انها وجوددارد. تأثیرات روانشناختی حادثه چرنوبیل نه تنها در آن زمان بلكه هنوز هم ادامه دارد. بلافاصله بعد از حادثه خودكشیهاي زیادی انجام شد. افراد زیادی بـه الكل معتاد شدند و افسردگی افزایش پیدا كرد.
بیشتر از 100 عنصر رادیو اكتیو بعد از انفجار چرنوبیل وارد منطقه شدند. البته اكثر این عناصر نیمه عمر كوتاهی داشتند و خیلی زود پرتوزایی خودرا از دست دادند. ید، استرانسیوم و سزیوم خطرناكترین عناصری بودند كه آزاد شدند و بـه ترتیب نیمه عمری برابر با 8 روز، 29 سال و 30 سال داشتند.
بهمین دلیل ایزوتوپهاي استرونتیوم – 90 و سزیوم – 137 هنوز در منطقه موجود هستند. همان طور كه ید باعث سرطان تیروئید میشود، استرونتیوم هم لوسمی یا سرطان خون ایجاد میكند. سزیوم هم عنصری بود كه بیشتر از همه ی عناصر پراكنده شد و بیشتر از همه ی انها هم در طبیعت باقی میماند. این عنصر بقیه اعضای بدن را تحت تأثیر قرار می دهد و كار كبد و طحال را مختل میكند.
منطقهاي درحدود 150 هزار كیلومتر مربع در بلاروس، روسیه و اوكراین آلوده شد. این منطقه فضایی بـه شعاع 500 كیلومتر در شمال نیروگاه را تشكیل میداد. منطقهاي بـه شعاع 30 كیلومتر دورتادور نیروگاه هم بعنوان “منطقه ورود ممنوع” تعیین شده و هیچكس حق زندگی در آنرا ندارد. پرتوهای رادیواكتیو در كل نیمكره شمالی بـه وسیله باد و طوفانها پراكنده شدند كه البته میزان آن ها چندان قابل توجه نیست.
كشورهای اسكاندیناوی و دیگر قسمتهاي جهان هم تحتتأثیر پرتوهای رادیواكتیو قرار گرفتند. سزیوم و دیگر ایزوتوپهاي رادیواكتیو توسط باد بـه شمال یعنی كشورهای سوئد، فنلاند و دیگر كشورهای نیمكره شمالی رفتند.
در سه هفته اول پس از زمين لرزه اتمی، میزان پرتوها در نقاط مختلف جو در سراسر جهان بیش از حد معمول بود. اما این پرتوها خیلی زود كاهش یافتند. هیچ تحقیقی نتوانست رابطه مستقیمی بین حادثه چرنوبیل و افزایش خطر سرطان و دیگر مشكلات را در كشورهای اوكراین، بلاروس و فدراسیون روسیه برقرار كند.
منطقه چرنوبیل را می شود بازدید كرد. حتی منطقه ممنوعه را كه در واقع دایرهاي بـه شعاع 30 كیلومتر دور نیروگاه اسـت و البته هم اکنون همه ی راكتورها بسته هستند. هرچند هنوز بعضی ایزوتوپها در فضای منطقه وجود دارند و از خودشان پرتو ساطع میكنند. اگر بـه مدت كوتاهی در دسترس این پرتوها قرار بگیرید زیاد خطرناك نیستند.
بعضی از ساكنان منطقه ممنوعه با اراده و تصمیم خودشان بـه خانههایشان برگشتهاند ودر مناطقی زندگی میكنند كه میزان پرتوهای رادیو اكتیو در آن بیشتر از حد معمول اسـت. هرچند، این چندان كشنده نیست. قرار گرفتن در دسترس پرتوها برای مدت كوتاهی خیلی كم خطرناكتر از قرارگرفتن در مقابل حجم عظیمی از پرتوهای رادیواكتیو در یك لحظه اسـت.
در مقایسه چرنوبیل با انفجار بمب اتمی در هیروشیما و ناكازاكی كدام قویتر بودند؟
حادثه چرنوبیل تقریبا 400 بار قویتر از بمبی بود كه در هیروشیما منفجر شد. هرچند بمبهاي اتمی كه توسط كشورهای مختلف بـه صورت آزمایشی در فاصله سالهاي 1960 تا 1970 منفجر شدند، 100 تا 1000 برابر بیشتر از چرنوبیل ماده رادیواكتیو وارد طبیعت كردند.
ساكنین قدیمی چرنوبیل هم اکنون در چـه وضعیتی بـه سر می برند؟
187 گروه كوچك از مردم در حال حاضر در منطقه ممنوعه زندگی میكنند. عده كمی از ساكنین خواستهاند كه بـه این منطقه برگردند اما بـه كودكان اجازه داده نشد كه دراین منطقه زندگی كنند. اكثر مردمی كه كوچ كردند در شهرهایی كه تازه ساخته شده مثل اسلاووتیچ زندگی میكنند و امروز کـه 25 سال از حادثه چرنوبیل میگذرد، بـه نظر می رسد کـه شهر چرنوبیل هم چون شهر ارواح خالی از سکونت اسـت.
حالا كه نیروگاه كاملاً بسته شده چـه اتفاقی برای آن میافتد؟
15 دسامبر سال 2000، آخرین راكتوری هم كه در چرنوبیل مشغول فعالیت بود بسته شد و پروژه انهدام آغاز گشت. دراین پروژه همه ی سوختها و آشغالها جابهجا ودر جای امنی انبار میشوند و تمامی نیروگاه و منطقه اطراف شامل هر ذره آب یا هردانه خاك كه ممكن اسـت آلوده بـه رادیواكتیو باشد پاكسازی می شود.
هم اکنون 3 راكتور غیرفعال در چرنوبیل وجوددارد كه زمان درنظر گرفته شده برای پروژه پاكسازی انها چندین دهه اسـت. این پروژه تحت نظارت دولت اوكراین انجام میشود و آژانس بین المللی انرژی اتمی هم با ارائه خدمات مهندسی، برنامهریزی و مشاورهاي بـه اوكراین كمك خواهد كرد. سرنوشت راكتور چهارم كه باعث حادثه سال 1986 شد هنوز مشخص نیست.
وضعیت لایه محافظتی كه روی راكتور چهارم كشیده شده چطور اسـت؟
باوجود هزاران وضعیت خطرناك و پیچیده، هزاران كارگر، این لایه را درست كردند. این لایه در فاصله 6 ماهه بعد از انفجار در حالی كه پرتوهای رادیو اكتیو در حداكثر میزان خود بودند توسط كارگران ایجاد شد.
سقف سیمان و فولادی سنگین با آخرین تكنولوژی ساخته شد و تعمیرات و بازسازیهاي زیادی هم مثل تهویه و قویسازی سقف روی آن انجام شد. بانك اروپایی برای بازسازی و توسعه برای پروژه این لایه محافظتی در هشت یا نه سال آینده، 765 میلیون دلار در اختیار بنیاد لایه محافظتی چرنوبیل قرار داده اسـت.
درسال ۲۰۱۹، شبکه اچبیاو، مینی سریالی با نام چرنوبیل با موضوع این فاجعه ساخت کـه بـه سرعت با استقبال مواجه شد و با پخش قسمت سوم، بـه رتبه ي اول از ۲۵۰ سریال برتر جهان در آیامدیبی رسید. مدتی می شود کـه پخش سریال Chernobyl «چرنوبیل» آغاز شده و تنها یک قسمت تا پایان این سریال تحسین شده باقیمانده اسـت.
سریال چرنوبیل محصول مشترک شبکه HBO با شبکه اسکای اسـت کـه خیلی زود توانسته نظر منتقدان و بینندگان رابه خود جلب کند و رکورد هـای متعددی را نیز بشکند. حال در جدید ترین اخبار سینما و تلویزیون، سریال Chernobyl رتبه نخستین بیشترین امتیازدهی کاربران IMDB را نیز بنام خود ثبت کرده اسـت. مدتی میشود کـه سریال Game of Thrones «بازی تاج و تخت» دیگر در صدر این لیست قرار ندارد.
فصل هشتم و پایانی این سریال باعث نزول رتبه و امتیاز این سریال در IMDB شده اسـت. حال طبق آمار منتشر شده، سریال Chernobyl تا بـه امروز نمره ۹.۷ را از کاربران IMDB دریافت کرده و تا بـه امروز نزدیک بـه ۵۲ هزار نمره برای این سریال دراین وبسایت ثبت شده اسـت. شـما در ادامه می توانید رتبه ۱۰ سریال برتر IMDB از نگاه کاربران این وبسایت را مشاهده کنید:
1= سریال Chernobyl با نمره ۹.۷
2= مستند Planet Earth II «سیاره زمین ۲» با نمره ۹.۵
3= سریال Band of Brothers «جوخه برادران» با نمره ۹.۵
4= مستند Planet Earth «سیاره زمین» با نمره ۹.۴
5= سریال Breaking Bad «برکینگ بد» با نمره ۹.۴
6= سریال Game of Thrones با نمره ۹.۴
7= مستند Our Planet «سیاره مـا» با نمره ۹.۴
8= سریال The Wire «وایر» با نمره ۹.۳
9= مستند Cosmos «کیهان» با نمره ۹.۳
10= مستند Blue Planet «سیاره آبی» با نمره ۹.۳
در آخر این گزارش عکسهایي از چرنوبیل را قبل و بعد از حادثه انفجار میبینیم.
هتل بلاک
این هتل کـه برای میزبانی بازدیدکنندهها از منطقه ساخته شده بود، یک مجتمع لوکس بـه حساب میآمد کـه از تکنولوژیها و سازه هاي جدید و هیجان انگیز بهره گرفته بود. در گذشته ودر حیاط روبرویی آن گلهاي زیادی را میشد دید کـه بادقت کاشته شده بودند.
اما پس از حادثه چرنوبیل، هتل دیگر مانند قبل نبود، گیاهان از بین رفتند و بجای آنها درختانی هستند کـه خودشان رشدکردهاند، دیوارههاي هتل ترک خورده و آسیب دیده اسـت. این یک واقعیت اسـت کـه هنوز هم اثرات هستهاي در منطقه وجوددارد و آب و خاک آنرا آلوده می کند.
خانه هاي معمولی
در خیابانهاي پریپیات کـه کـه در نزدیکی نیروگاه هستهاي واقع شده، پیش از این اتفاق زندگی جریان داشت، تعداد زیادی از کسانیکـه در نیروگاه کار میکردند دراین شهر زندگی می کردند ودر عکس سمت چپ زندگی در شهر جریان دارد، اما پس از فاجعه انفجار همه یچیز تغییر می کند، علاوه بر این کـه شهر متروکه میشود، در شهر درختهایي نامنظم رشد میکنند و چیزی مانند خاک نرم روی ساختمانها نشسته اسـت.
یک روز عادی در پریپیات
دراین عکس کـه پس از فاجعه چرنوبیل از شهر گرفته شده اسـت، خانههایي آرام را میبینید کـه برف روی آنها نشسته؛ اما حتی در عکس هم می توان مرگ را حس کرد کـه در شهر وجوددارد.
یک خیابان معمولی
خیابانی کـه مشخص اسـت روزگاری پر جنب و جوش بوده و زندگی در آن جریان داشته، دیگر شکل سابق را ندارد. با این کـه تیر چراغ برقها همان گونه سرجای خودشان هستند، اما شهر از انرژی خالی شده و دیگر کسی بخواهد دراین منطقه راه برود، باید با لباسهای کاملا ایمنی باشد.