در شهر رشت جوانان برای قرارهای عاشقانه خود کدام مکان ها را انتخاب می کنند؟ کافی شاپ,رستوران,منازل شخصی,هرجایی می تواند بعنوان محل قرار انتخاب شود. دختران و پسران شهر رشت از نظر عادتهای رفتاری در برخورد با جنس مخالف احتمالا تفاوت معناداری با دختران و پسران تهرانی یا شیرازی یا اهوازی ندارند. عشاق جوان رشتی برای دیدن و صحبت با یکدیگر به کدام مراکز میروند؟
فردین علیخواه استادیار جامعهشناسی دانشگاه گیلان به همراه معصومه شادمنفعت در پژوهش خود به این نتیجه رسیدهاند که اولویت اول عشاق رشتی پارکها هستند. بخشهایی از این پژوهش را میخوانید:با توجه به نقش تاثیرگذار جوانان در حیات اجتماعی و فرهنگی شهرها، بخش قابل توجهی از مطالعات درباره چگونگی استفاده از فضاهای شهری معطوف به بررسی رابطه آنان با شهر بوده است.
هدف اصلی این نوع مطالعات، بررسی مکانیابی جوانان در محیطهای شهری است. پیادهروها، پارکها، میادین ورزشی، سالن اسکیت، محدوده مدارس، کافهها، ایستگاههای مترو، بازارها، مراکز تجاری و توالتهای عمومی مکانهایی هستند که معمولا جوانان در آنها تردد بیشتری دارند.
پرسشهای محوری پژوهش حاضر آن است که:
۱- جوانان در فضاهای شهری متفاوتی نظیر کافهها، پارکها، سینماها، پاساژها و پیادهراهها حضور دارند. کدام یک از فضاهای مذکور بیشتر مورد اقبال عشاق قرار دارد؟
۲- اعمال کنترل نهادهای رسمی میتواند رفتار جوانان را در خصوص حضور در فضاهای عمومی تحت تاثیر قرار دهد. وجود یا عدم وجود چنین کنترلهایی چه نقشی در انخاب انواع فضاهای شهری ایفا میکند؟
۳- اطلاع خانوادهها از روابط فرزندان شان نوعی مشروعیت محسوب شده و به روابط آسانتر جوانان با جنس مخالف میانجامد. پرسش آن است که آیا وجود چنین اطلاعی در انتخاب انواع فضاهای شهری نقش دارد؟
۴- ورود اتومبیل به زندگی روزمره، رفتار ساکنان شهر را به ویژه در ارتباط با حضور در فضاهای عمومی دچار تغییر ساخت. در این مطالعه داشتن یا نداشتن اتومبیل چه نقشی در انتخاب انواع فضاهای شهری دارد؟
۵- اعمال و تشدید به کارگیری رویههای کنترلی در فضاهای عمومی شهری چه تبعات و پیامدهایی دربر دارد؟
هماکنون بخشی از منابع مالی و انسانی کشورمان صرف کنترل فضاهای عمومی و نظارت بر آن میگردد. همچنین یکی از مناقضات نظری حوزه عمومی و نیز اختلافات بین جناحهای سیاسی نیز نحوه و میزان کنترل رفتارهای اجتماعی در فضاهای عمومی است. روشن است که هر چقدر این مناقضات و اختلافنظرها بر تحقیقات و دادهها مبتنی باشد، در نهایت میتواند به تصمیمات منطقیتری منجر شود.
به دلیل ملموس بودن حضور جوانان در خیابانها، آنها دائما در معرض رگبار رویههای قانونی هستند. طرد شدن یا در جایگاه مزاحم قرار گرفتن، معمولا استفاده جوانان از خیابانها به مثابه فضایی برای نمایش فرهنگ خودشان از طرف بزرگسالان سوءتعبیر شده است. در زمینه مقاومت جوانان از طریق قضاهای عمومی،
برخی معتقدند که افراد مختلف در پیادهرو بنا به مقاصد، پیشینه اجتماعی و شرایط خاص خود استفادههای متفاوتی از آن کرده،معانی متفاوتی به آن نسبت داده و خوانشهای خاص خود را در این فضای شهری دارا هستند که لزوما با اهداف و برنامههای سازندگان این فضای شهری همخوانی ندارد و بعضا میتواند شکل مقاومت و واکنش در برابر آنها به عنوان نیروهای سلطه را به خود بگیرد.
در مجموع نویسندگان این مقاله معتقدند که در شهرهای امروزی کشورمان، جوانانی که با دوست جنس مخالف خود در فضاهای عمومی شهری حضور مییابند، انتخاب فضا را عمدتا برحسب میزان و نحوه کنترل آن فضا توسط ابزارهای اعمال کنتل رسمی یعنی پلیس، پیش میبرند.
فضاهای روبازی که امکان اعمال چنین کنترلی بر آنها بیشتر است معمولا از دایره انتخاب جوانان خارج میگردد. به همین دلیل دیدگاههای راب وایت – که در تحلیلهای خود تعامل بین پلیس و جوانان در فضاهای شهری را به عنوان دو مفهوم مرکزی برگزیده است – به عنوان مبنای نظری مقاله انتخاب شده است.
روش پژوهش
برای پاسخ به پرسشهای تحقیق، از دو تکنیک «مشاهده و مصاحبه» استفاده شد. مطالعهشوندگان، جوانان ساکن شهر رشت بودند که با جنس مخالف خود در فضاهای عمومی شهری حضور مییافتند. شماری از این جوانان با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند مبتنی بر تکنیک گلوله برفی انتخاب شدند. یعنی منبع یافتن مصاحبهشونده بعدی، از طریق مصاحبهشونده فعلی بوده است.
در زمینه نحوه اجرا، پس از شناسایی نمونهها با آنان به طور جداگانه و به صورت حضور مصاحبه، که زمان و مکان مصاحبه بستگی به نظر مصاحبهشوندگان داشت. نظرات مصاحبهشوندگان در طول مصاحبه نوشته شده که به دلایل مختلف با ضبط مصاحبه موافقت نکردند. میانگین مدت زمان انجام مصاحبه یک ساعت بوده و مصاحبهها انجام و برای مثبت مشاهدات نیز از دوربین عکاسی استفاده شده است.
استفاده از تکنیک مشاهده در دو زمان انجام شد. نخست قبل از انجام مصاحبهها و برای تدقیق و گسترش اطلاعات نویسندگان مقاله در خصوص موضوع تحقیق انجام شد. در همین راستا آیتمهای موضوعی مشاهده تعریف و با تکیه بر تکنیک گشت و گفت در فضاهای عمومی مختلف سطح شهر برای مشاهده آیتمها تلاش شد.
مرحله دوم مشاهدات، بعد از انجام مصاحبهها بود. یعنی به بررسی مکانهای مشخصی پرداختیم که مصاحبهشوندگان به عنوان محل مکث یا استفاده خود عنوان کرده بودند. ویژگیهای جمعیتشناختی مصاحبهشوندگان به شرح زیر است:
نعیمه ۲۲ ساله، حمیت ۲۴ ساله، فرناز ۲۲ ساله، حامد ۳۲ ساله، الناز ۲۲ ساله، هادی ۲۶ ساله، مریدم ۱۶ ساله، رضا ۱۷ ساله، عاطفه ۲۰ ساله، امیر ۲۰ ساله، الناز ۲۱ ساله، امیر ۳۰ ساله، حدیث ۲۴ ساله، مسعود ۲۵ ساله، آرام ۲۸ ساله، محمد ۳۳ ساله، شیما و ادریس ۲۴ ساله.
یافتههای پژوهش
یکی از اهداف اساسی این پژوهش، بررسی نقش کنترل رسمی و غیررسمی در انتخاب مکانهای شهری جهت گذرانوقت با جنس مخالف بود. ویژگیهای به دست آمده از مطالعه نمونههای این پژوهش در سه گروه جای گرفتند.
محافظهکاران فضاهای عمومی: این گروه هم از کنترل غیررسمی و هم کنترل رسمی نگران بوده و ترجیح میدهند تا در معرض هیچ کدام از این کنترلها قرار نگیرند. اینها از حضوردر مکانهایی که احتمال دیده شدن توسط آشنایان، وابستگان و همچنین عوامل کنترل رسمی نظیر گشت پلیس وجود دارد پرهیز میکنند. به همین دلیل گرایش این گروه به مکانهای خلوت و دور از چشم اجتماع است.
این گروه اگر اتومبیل داشته باشند، ترجیح می دهند تا خارج از شهر بروند تا از ان به عنوان مکان اختفا استفاده نمایند. مکانهای عمومی نظیر پارکها، کافیشاپهای خلوت، خیابانها و کوچههای فرعی و کمتردد از جمله مکانهای مورد نظر این گروه در فضاهای عمومی است. این گروه حتی در صورت استفاده از کافیشاپ، ترجیح میدهند تا محل نشستن خود را در مجاورت پنجره انتخاب نکنند.
شبهمحافظهکاران فضاهای عمومی: این گروه عمدتا نگران کنترل رسمی – و نه کنترل غیررسمی – است. اینان پیشتر تجربه وارسی توسط گشت پلیس را داشتهاند. خانواده این گروه از رابطه فرزندان خود کم و بیش مطلع هستند و البته این به معنای موافقت کامل با چنین روابطی نیست. آنها ترجیح میدهند تا از حضور در مکانهای عمومی پرتردد، شلوغ و واجد دید اجتماع پرهیز کنند.
به ویژه مکانهایی که در بین جوانان از نظر رصد و کنترل پلیس شهرت یافته است. به همین دلیل در بینشان نیز قسمتهای خلوت پارکهای عمومی، کافیشاپها، برخی مکانها نظیر مراکز هنری که جوانان مطمئن هستند گشت پلیس در آنجا حضور ندارد، از جمله مکانهای عمومی مورد استفاده هستند.
عصیانگران فضاهای عمومی: این گروه نه نگران دیده شدن توسط دوستان و آشنایان و نه دستگیری توسط عوامل کنترل رسمی هستند. این گروه معمولا ارتباطات و دوستهای پیش از ازدواج را حق خود میدانند، البته تجربه وارسی توسط عوامل کنترل رسمی را قبلا داشتهاند.
شرکت در پارتیهای مختلط و رفتن به فضاهای عمومی مختلف، از جمله ویژگیهای این گروه است. این افراد معمولا واجد دو ویژگی هستند: والدینشان از روابط آنها مطلع بودهاند و نسبت به نحوه برخورد نهادهای اجتماعی با مقوله دوستیهای پیش از ازدواج بسیار منتقد و حاضر بودند برای عقاید خود هزینه بپردازند.
مکانهای شهری پراقبال عشاق
پارک اولین مکانی است که در بین این جروه از جوانان پرطرفدار است. ولی در داخل همین پارک، نیز قسمتهای مختلفی توسط این جوانان انتخاب میشود. در واقع طی گذشت زمان، قسمتهای مختلف از نظر حضور پلیس و همچنین حضور گروههای اجتماعی استفادهکننده از پارک تقسیمبندی شده است.
معمولا این گروه از جوانان دوره زمانی سرکشی گشتهای پلیس را به حافظه سپرده و سعی میکنند در آن ساعات از پارک استفاده نکنند. آنها همچنین در این زمینه بین خود اطلاعرسانی کرده و در ساعات حضور گشت، با پیامک همدیگر را مطلع میکنند.
نکته جالب در یافتهها آن است که معمولا معتادان و عشاق جزء گروههایی هستند که بعدازظهرها بین ساعات ۱۳ تا ۱۶ در پارک حاضر میشوند. از نظر آنان پارکها در هنگام صبح متعلق به سالمندان و عصرها متعلق به خانوادههاست.بعد از پارک، کافیشاپ و سینما مهمترین مکانهای مورد اقبال جوانان شهر است. البته وضعیت اقتصادی این جوانان بر انتخاب این مکانها تاثیرگذار بوده است.
برای مثال در بین جوانانی که وضع مالی بهتری داشتند، کافیشاپ معمولا در مرتبه اول انتخاب و برای سایر جوانان، پارک مهمتر بوده است. در همین راستا، کافیشاپها به رستوران یا فستفودها ترجیح داده شده، به این دلیل که در رستوران یا فستفود با تمام شدن صرف غذا، باید مکان را ترک کرد و این گروه علاقه دارند زمان بیشتری را در این مکانها سپری کنند.
وسیله نقلیه و استفاده از فضا
وسیله نقلیه تاثیر قابل توجهی در رفتارهای فرهنگی جوانان ایفا میکند و گاه حیات اجتماعی شهر را دستخوش تغییراتی میسازد . یافتههای این تحقیق نشان میدهد که معمولا داشتن وسیله نقلیه توسط این جوانان، امکان جابهجایی بیشتری را برای آنان فراهم میآورد. همچنین وسیله نقله امکان دور بودن از عوامل کنترل رسمی نظیر گشتهای پلیس را بیشتر میکند.
یافتههای این تحقیق گویای آن است که داشتن اتومبیل موجب دور شدن جوانان از فضاهای داخل شهری و گذران زمان با هم بودن در فضاهای خارج از شهر یا بین شهری نظیر سفرهخانههای سنتی جادههای بین شهری میگردد.در واقع یکی از انگیزههای اصلی خروج از شهر با اتومبیل، دور بودن از امکان کنترل رسمی است. همچنین اتومبیل برای بخشی از این جوانان نقش مکان را هم ایفا میکند.
به عبارت روشنتر، اتومبیل مکان سرپوشیده و امنی تلقی میشود که در معابر عمومی خلوت پارک شده و این جوانان در داخل آن به گفتوگو با یکدیگر میپردازند. امکان برخورداری از موسیقی دلخواه یکی دیگر از جذابیت های اتومبیل پارک شده برای این جوانان است. آنان معمولا با خرید خوراکی، سعی میکنند احساس در خانه بودن را به این مکان ببخشند.