کاهش دادن عوارض شیمی درمانی روی بدن بیمار 

شیمی درمانی به عنوان یک روند درمان برای افراد به کار گرفته می شود، معمولا افراد مبتلا به سرطان ممکن هست بارها شیمی درمانی کنند. 3 ماه از شیمی‌درمانی مهسا می‌گذرد. به گفته مادرش، عوارض شیمی‌درمانی در مهسا از تهوع گرفته تا خستگی، تورم، زخم دهان و… یک به یک ایجاد شدند ولی هیچ‌کدام از آن ها به اندازه ریختن موی سر و خشکی پوست برایش آزاردهنده نیست. این مساله باعث شده کاملا منزوی شود و تماسش را با همه ي قطع کند.

واقعا داروهای ضدسرطان چرا تا این اندازه عوارض متنوع ایجاد می کنند و آیا راهی وجود دارد تا بتوان از ریزش مو یا سایر عوارض جلوگیري کرد؟ این مساله تقریبا برای همۀ خانم‌ها غیر قابل قبول هست و شاید به مراتب بار روانی آن بسیار اکثر از خود مریضی باشد. در این مقاله، متخصصان درمورد عوارض شیمی‌درمانی روی پوست، مو و ناخن توضیح داده‌اند.

شیمی‌درمانی ؛پوست، مو و زیبایی

وقتی سرعت تکثیر سلول‌ها از حالت عادی خارج می شود، مکان تکثیر تنگ و تنگ‌تر می شود پس سلول‌ها به جاهای دیگر گسترش می‌یابند. گسترش سلول‌ها به نقاط دیگر بدن متاستاز یا دست‌اندازی نام دارد. زمانی که این سلول‌ها به اندام‌هاي حیاتی میرسند، باعث تخریب عضو می شوند بنابراین برای پیشگیری

از تخریب بافت‌ها باید سلول‌هاي سرطانی و از بازرسی خارج‌شده از بین بروند. روش از بین بردن سلول‌هاي سرطانی، شیمی‌درمانی هست. سلول‌هاي سرطانی تشنه غذا میباشند و مکانیسم داروهای شیمی‌درمانی هم به گونه‌اي هست که مثل غذا برای این سلول‌ها عمل میکند در نتیجه دارو که کشنده هست، سلول‌هاي سرطانی را از بین می برد اما سلول‌هاي سالم دیگری هم در بدن میباشند که سرعت رشد بالایی دارند و اکثر از بقیه تحت‌تاثیر قرار میگیرند.

تاثیر شیمی‌درمانی بر مغز استخوان

مهم ترین نقطه از بدن که سلول‌هاي آن فعالیت دائمی و سریعی دارند، مغز استخوان هست. مغز استخوان سازنده اجزای خون مثل پلاکت‌ها، گلبول‌هاي قرمز خون، سلول‌هاي دفاعی و… هست پس بیمار دچار کم‌خونی، ضعف سیستم ایمنی و استعداد برای ابتلا به مریضی‌هاي عفونی، خونریزی‌هاي جلدی و کبودی پوست و… میشود.

تاثیر شیمی‌درمانی بر دستگاه گوارش

سلول‌هاي دستگاه گوارش نیز جزو سلول‌هاي فعال میباشند و دارو روی آن ها تاثیر زیادی دارد. نخستین علامت شیمی‌درمانی، بی‌اشتهایی هست که بعد از مدتی حالت تهوع و استفراغ نیز به آن اضافه میشود.

تاثیر شیمی‌درمانی بر دستگاه عصبی

دستگاه عصبی نیز تحت‌تاثیر شیمی‌درمانی قرار می گیرد. بیماران معمولا به‌علت خستگی به دکتر مراجعه می کنند. گاهی بیماران با وجود این که سن بالایی ندارند دچار فراموشی هم می شوند. دست و پاها هم ممکن هست دچار گزگز در ناحیه نوک انگشتان شوند.

تاثیر شیمی‌درمانی بر کلیه‌ها

داروهای شیمیایی از راه کلیه دفع می شوند و حین دفع روی سلول‌هاي کلیه نیز اثر می گذراند. بنابراین کلیه نمیتواند عمل تصفیه را به‌خوبی انجام دهد. ورم بدن نیز ناشی از عملکرد بد کلیه‌هاست. گرچه شدت ورم با خواب شبانه، کاهش می‌یابد.

تاثیر شیمی‌درمانی بر پوست، مو و ناخن

اما پوست، مو و ناخن نیز از داروهای شیمی‌درمانی در امان نمی‌مثل و انها نیز دچار تغییراتی می شوند که معمولا تاثیر روانی زیادی روی بیماران دارد زیرا تغییرات پوست و مو باعث تغییر در چهره بیمار میشود و این مساله دوره شیمی‌درمانی را برای بیماران دشوار میکند.

ریزش مو

ریزش مو زیاد‌ترین مشکل بیمارانی هست که شیمی‌درمانی می شوند. موی انسان دارای 3 مرحله آناژن «رشد»، کاتاژن «استراحت» و تلوژن «مرگ مو» هست. سلول‌هاي آناژن بسیار فعال میباشند و باعث بلند شدن مو می شوند و شیمی‌درمانی روی مو در این مرحله اثر می گذارد و باعث ریزش شدید و تکه‌تکه خالی شدن مو می شود. موها اضافه بر ریزش، خشک و شکننده هم می شوند.

نکروز یا مرگ سلول‌هاي پوستی

یکی دیگر از علایم پوستی شیمی‌درمانی، نکروز پوست «از بین رفتن سلول‌هاي پوست» هست،. نکروز معمولا در محل تزریق دارو اتفاق می‌افتد. داروهای ضدسرطان باید از طریق وریدی وارد بدن شوند. گاهی اوقات دارو از اطراف سرم نشت میکند و باعث زخم اطراف پوست می شود.

زخم داخل دهان

التهاب ‌در مخاط پوست نیز بسیار شایع هست که قرمزی و زخم در مخاط دهان ظاهر می شود. زخم‌هاي دهانی باعث میشوند بیمار درد زیادی داشته باشد و نتواند غذا بخورد.

تغییر شکل ناخن

مشکل بعدی تاثیر داروها روی ریشه ناخن هست. ریشه، رشد ناخن را تنظیم می کند. اوایل شیمی‌درمانی، رنگ ناخن تغییر میکند و ممکن هست زرد یا سفید شود. سپس خطوط عرضی و طولی روی ناخن پیدا می شود. به‌تدریج ناخن سست شده و گاهی هم از بستر جدا میشود.

حساسیت پوست به نور آفتاب

پوست بیماران در برابر آفتاب حساس هست. این عارضه در شیمی‌درمانی و رادیوتراپی دیدن می شود. رادیوتراپی باعث خشکی، خارش و حتی قرمزی و تاول زدن پوست می شود، درست مثل آن چه که در آفتاب‌سوختگی‌ها اتفاق می‌افتد.

راه‌هاي مراقبت از پوست و مو در شیمی‌درمانی

عوارض پوستی آزاردهنده میباشند و باید بازرسی شوند اما چگونه می توان عوارض داروهای شیمی‌درمانی را به حداقل رساند؟ به این چند راه‌حل دقت کنید:

• داروهای شیمی‌درمانی در برخی از نقاط بدن اکثر عارضه ایجاد میکنند و عوارض انها بستگی به نوع دارویی دارد که برای بیمار تجویز میشود، مثلا داروی سیکلوفسفامید ریزش موی زیادی ایجاد می کند. پس نوع دارو در ایجاد نوع و شدت عارضه موثر هست.

• وقتی خشکی پوست و پوسته‌ریزی وجود دارد، بیمار باید پوست را مرطوب نگه دارد. بهره گیری از صابون‌هاي ملایم، مرطوب‌کننده‌ها و آب ولرم هنگام شستشو مهم هست.

• بیمارانی که رادیوتراپی میشوند گذشته از انجام رادیوتراپی نباید از داروهای ضدعرق بهره گیری کنند. مردان هم باید مراقب باشند که هنگام اصلاح صورت روی پوست خراش ایجاد نشود.

• میزان مصرف مایعات و انواع سبزی تمیز و ضدعفونی‌شده باید اکثر شود. این مواد به شادابی پوست کمک می کنند.

• ناخن‌ها باید تمیز نگه داشته شوند و بهتر هست هنگام شستشو از دستکش بهره گیری شود. گاهی ناخن‌ها دچار پارانشیا یا عفونت می شوند که در این مواقع احتمال بروز عفونت‌هاي قارچی نیز چندان هست. رطوبت ناخن رشد
قارچ‌ها را در ناحیه افزایش میدهد.

• برای مشکل اصلی بیماران یا همان ریزش مو که در خانم‌ها هم بسیار ناراحت‌کننده هست، راهکارهایی وجود دارد، ولی هیچ‌کدام از آن ها قطعی نیست، مثلا یکی از راه‌ها این هست که بیماران سر را خنک نگه دارند. وقتی دارو وارد گردش خون میشود با سرد نگه داشتن سر مثل گذاشتن کمپرس یخ، جریان خون آهسته میشود

و داروی کمتری به موها می رسد و کمک می کند تا موی بیمار کمتر بریزد. گاهی هم پیشنهاد میشود سر با روسری محکم بسته شود. اینکار نیز جریان خون پوست سر را کمتر میکند. هرچه جریان گردش خون در 24 ساعت بعد از تزریق داروی شیمی‌درمانی کمتر شود، احتمال ریزش مو هم کمتر خواهد شد ولی اینکار قطعی، صددرصد و همیشگی نیست.

• بیماران حتما از ضدآفتاب بهره گیری کنند و در ساعاتی از روز «10 صبح تا 5 بعدازظهر» که خورشید اشعه زیادی دارد از خانه بیرون نروند. بهتر هست از لباس‌هاي آزاد، آستین‌بلند و پوشیده بهره گیری کنند.

• بیماران در صورت ایجاد عفونت یا زخم و تاول و عوارض غیرطبیعی در پوست حتما باید به متخصص پوست مراجعه کنند.

شیمی‌درمانی؛ خشکی لب‌ و بهره گیری از رژ لب

خشکی پوست یکی از عوارض شایع شیمی‌درمانی هست. خشکی در همۀ جای بدن از جمله لب‌ها هم ممکن هست دیده شود. لب‌ها حالت پوسته‌پوسته پیدا میکنند و دچار شقاق در لبه‌هاي کناری و حتی روی لب و خونریزی و درد می شوند. این افراد هنگام باز و بسته کردن دهان برای خوردن غذا، حرف زدن و لبخند زدن دچار مشکل میشوند

که علت اصلی آن کم‌آبی سلول‌هاي بدن ناشی از مصرف داروهاست. اگر بیمار نسبت به برطرف کردن خشکی اقدام نکند، ممکن هست نواحی دچار شقاق، عفونت کند. داروهای شیمی‌درمانی روی سیستم ایمنی بدن اثر میگذارند و سیستم دفاعی را تضعیف می کنند، در نتیجه هر خراش کوچکی ممکن هست به عفونت منتهی شود که درمان آن معمولا طولانی هست. از آنجا که سلول‌هاي بدن در اثر داروها دچار کم‌‌آبی میباشند، برترین کار مصرف مایعات فراوان هست.

اینکار باعث ترشح اکثر بزاق نیز می شود. گرچه بیماران باید دقت کنند خیس کردن لب‌ها موجب خشکی اکثر می شود و برای برطرف کردن خشکی لب‌ها بهتر هست از رژ لب‌هاي مرطوب‌کننده که در داروخانه‌ها به فروش میرسد، بهره گیری کنند. بیماران در صورت عفونت قسمتی از پوست بدن یا لب حتما باید دکتر معالج خود را با خبر یا به متخصص پوست مراجعه کنند.