خط قرمزهای تغذیه در روزه داری روزه داری میتواند بـه تغذیه مناسب کمک شایانی کند. بدن انسان برای حفظ سلامتی خود همواره مقداری چربی بعنوان ذخیره انرژی در نقاط مختلف ذخیره می کند. این چربیها بـه مرور ممکن اسـت مقداری از کاروتنوئیدهای خورده شده توسط فرد را در خود ذخیره نموده و تغییر رنگ دهند. بـه علاوه در مدت طولانی اگر این چربیها در بدن باقی بمانند، بـه شکل فشردهتر در آمده و احتمال مورد استفاده قرار گرفتن چربیهاي قرار گرفته در مرکز بدن نیز کمتر میشود. روزه داری بـه بدن فرصت میدهد تا این چربیهاي زمانمند را بسوزاند و پس از پایان دوره روزهداری، بجای آن ها چربی تازه و مناسبتری را جای گزین نماید. بـه ویژه برای افرادی کـه چربی زیادی در بدن خود ذخیره کردهاند، فرصت مغتنمی فراهم میشود تا مقداری از چربیها را برای تولید انرژی بـه مصرف رسانند و از اضافه وزن خود بکاهند.
اگرچه روزه حتی برای افراد لاغر نیز میتواند مفید باشد، ولی ذکر این نکته ضروری اسـت کـه اگر فرد بسیار لاغر و یا دارای بیماری لطمه زننده و یا شرایط فیزیولوژیکی خاصی باشد کـه طبق نظر دکتر، روزهداری منجر بـه آسيب بـه بدن او می شود، روزهداری برای او قابل توصیه نخواهد بود.
بدن انسان علاوه بر نیاز بـه انرژی برای زنده ماندن و انجام فعالیتهاي روزمره، بـه پروتئینها نیز برای ساخت سلولهاي جدید «جای گزین سلولهاي مرده و نیز سلولهاي اضافه در زمان رشد و نمو» نیاز دارد. اگر مقدار انرژی کـه از کربوهیدراتها «اعم از کربوهیدراتهاي ساده مثل قند و شکر و یا انواع پیچیده مثل نشاسته موجود در نان، برنج، سیبزمینی، ذرت و جو» و چربیها «اعم از انواع حیوانی و یا گیاهی شامل روغنهاي مایع و جامد» بـه بدن می رسد کافی نباشد، بدن بـه ناچار بـه سوزاندن پروتئینهاي با ارزش خود روی میآورد. افرادی کـه در اثر داشتن رژیمهاي غذایی غلط وزن زیادی را در مدتی کوتاه از دست میدهند، در واقع عضلات خودرا از دست می دهند. لازم بـه ذکر اسـت پروتئینی کـه در بدن از بین برود ممکن اسـت مدتها وقت و غذای مناسب لازم باشد تا بتواند دوباره جای گزین شود. بهمین ترتیب، اگر روزه داری برای کسانی منجر بـه سوخت شدید پروتئینهاي بدن شود، لازم اسـت رژیم غذایی این افراد بـه دقت مورد بازنگری و نظارت قرار گیرد.
بـه هنگام روزه داری، سطح انسولین خون در طی روز پایینتر از روزهای معمولی اسـت. در واقع بدن از ذخایر انرژی خود یعنی گلیکوژن یا قند حیوانی ذخیره شده در کبد و عضلات و هم چنین از چربی موجود در بافت چربی برای تامین انرژی استفاده میکند کـه اینها موجب افزایش سطح انسولین خون نمی شوند و بهمین دلیل، هنگام روزه داری میزان انسولین خون کمیپایین تر از روزها ي دیگر اسـت. کاهش انسولین خون احتمال ذخیره چربی «شروع چاقی» و هم چنین احتمال مقاوم شدن سلولها بـه انسولین «کـه خود زمینهساز شروع دیابت اسـت» را کاهش می دهد. روزهداری علاوه بر اینکـه منجر بـه استراحت دستگاه گوارش می شود، سوختوساز بدن را تنظیم کرده و احتمال ابتلا بـه برخی بیماریها از جمله افسردگی و استرس، افزایش فشارخون، میگرن، افزایش وزن، بیخوابی و گاها دیابت را کاهش میدهد. با این حال، در برخی موارد روزه داری می تواند در افراد بیمار لطماتی رابه سلامت فرد وارد سازد کـه بهمین دلیل لازم اسـت این افراد برای خاطرجمعی از بیخطر بودن روزه گرفتن با دکتر خود مشورت کنند تا در صورت احتمال لطمه بـه سلامتی، از روزه گرفتن خودداری نمایند. دراین مقاله بـه تاثیر روزهداری بر بعضی بیماریها میپردازیم. باشد کـه اطلاعات ارائه شده بتواند در امر راهنمایی مبتلایان بـه هنگام روزهداری سودمند افتد.
دیابت و روزه داری
دیابت از جمله بیماریهایي اسـت کـه بسته بـه میزان شدت و هم چنین نوع آن، توصیههاي متفاوتی برای روزه داری خواهد داشت. افراد مبتلا بـه دیابت کـه دارو دریافت میکنند، با توجه بـه شدت بیماری و با مشورت دکتر ممکن اسـت مجاز بـه روزهداری باشند. در مبتلایان بـه دیابت غیروابسته بـه انسولین «دیابت نوع ۲» کـه دارای اضافه وزن بالا باشند «BMI بالاتر از ۲۸ دارند» و با دریافت منظم دارو «بـه صورت ۲ بار در شبانه روز» قند خون خودرا بازرسی میکنند، روزهداری نه تنها مضر نیست، بلکه می تواند مفید نیز باشد.
افراد دیابتی کـه دارای شرایط زیر هستند «با تشخیص دکتر» لازم اسـت از روزه داری خودداری نمایند.
۱» افراد مبتلا بـه دیابت «چـه از نوع وابسته بـه انسولین و چـه غیر وابسته بـه انسولین» کـه هنوز بیماری خودرا بازرسی نکرده اند و قند خون انها هنوز بـه حد قابل قبولی نرسیده اسـت.
۲» مبتلایانی کـه قند بالا داشته، ولی هنوز از داروی خاص و هم چنین فعالیت بدنی مناسب جهت درمان دیابت پیروی نمی کنند.
۳» مبتلایان بـه دیابت نوع ۱ «وابسته بـه انسولین» کـه در روز چند نوبت لازم اسـت انسولین تزریق کنند.
۴» دیابتیهاي مبتلا بـه عفونت.
۵» افراد مبتلا بـه پرفشاری خون نظارت نشده و هم چنین آنژین «نوعی بیماری قلبی» درمان نشده.
۶» آنان کـه سابقه کتواسیدوز « افزایش اجسام کتونی درخون و ادرار» دارند.
۷» افرادی کـه در طول روز ۲ بار یا بیشتر بـه افزایش قند خون «هیپرگلیسمی» یاکاهش آن «هیپوگلیسمی» دچار میشوند. اگر فرد دچار تعریق، عرق سرد و تپش قلب شود، این نشانه افت قند خون اسـت کـه دراین صورت باید روزه باز شود.
۸» خانمهاي باردار و یا شیرده مبتلا بـه دیابت
۹» افراد سال خورده مبتلا بـه دیابت
توصیههاي لازم برای افراد مبتلا بـه دیابت در طول ماه مبارک رمضان
۱» افزایش دریافت مواد غذایی پرچرب و پرکربوهیدرات و بطور کلی پرخوری در افراد دیابتی، منجر بـه افزایش قند خون و افزایش وزن خواهد شد. بیماران دیابتی در طول روزهای ماه رمضان مانند روزهای معمولی باید از دریافت کالری بیش از حد و هم چنین مواد غذایی حاوی کربوهیدرات ساده مانند قند و شکر بپرهیزند.
۲» انجام فعالیت بدنی سبک یا متوسط در افراد مبتلا بـه دیابت غیروابسته بـه انسولین، عارضهاي نخواهد داشت.
۳» در طول ساعات روزهداری حتماً قند خون و اجسام ستونی ادرار باید در چندین نوبت بررسی شود.
۴» وزن فرد باید در طول ماه رمضان روزانه بازرسی شده ودر صورت هرگونه کاهش وزن شدید یا افزایش وزن بیشتر از ۲ کیلو گرم، حتماً با دکتر مشورت شود.
۵» در صورت احساس هرگونه علایم ناشی از کاهش یا افزایش شدید قند خون، باید روزه را باز کنند.
۶» بعد از پایان ماه مبارک رمضان میزان و نوع داروی مصرفی و هم چنین رژیم غذایی بـه حالت قبل ازماه رمضان برگردد.
۷» اگر برای خوردن سحری بیدار نشوند، بهتر اسـت از روزه گرفتن در آن روز منصرف شوند، زیرا احتمال پایین افتادن قند خون و عوارض دیگر افزایش مییابد.
۸» اگر بعد از افطار قند خون بالای ۲۵۰ باشد، لازم اسـت شب بعد ۲۰ درصد از کالری دریافتی کم شود. اگر هنگام سحر نیز قند خون بالای ۲۰۰ باشد، باید از غذای سحری دفعات بعدی ۲۰ درصد کم شود. چنانچه قند خون بالای ۳۵۰ باشد، توصیه میشود اصولاً روزه نگیرند.
۹» چنانچه مصرف قرص فراموش شود «خصوصاً در صورتی کـه طبق معمولً قند خون بالاست»، بهتر اسـت آن روز را روزه نگیرند .
۱۰» بیماران دیابتی کـه بـه نحوی دچار عوارض مزمن دیابت بر کلیهها، چشم، قلب و … شدهاند، هر چند ممکن اسـت با روزه گرفتن دچار مشکل حادی نشوند، ولی برای پیشگیری از پیشرفت عوارض مزمن بهتر اسـت روزه نگیرند و یا با متخصص مربوطه مشورت کنند.
روزه داری، عیوب انکساری چشم را تشدید نمی کند
روزه داری، عیوب انکساری چشم «نزدیک بینی و دوربینی» را تشدید نمیکند و جز در موارد نادری مثل نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالاتر از ۱۸، در موارد دیگر منعی برای روزه داری وجود ندارد. تغذیه عصب بینایی در افراد مبتلا بـه نزدیک بینی شدید با نمره عینک بالاتر از ۱۸، در اثر روزه داری مختل می شود و بهمین دلیل متخصصان چشم بـه این افراد توصیه می کنند روزه نگیرند. بیماران مبتلا بـه آب سیاه با فشار طبیعی دسته دیگری از بیماران چشمی هستند کـه روزهداری برای آنان ممنوع اسـت.
درباره علت بروز تاری دید ناشی از گرسنگی باید گفت تاری دید کـه در عده اي از افراد روزه دار ایجاد میشود، ارتباطی بـه عیوب چشم نداشته و عموما بدلیل کمخونی، کاهش قند خون، افت فشار خون و یا ناشی از اختلالات خونرسانی بـه چشم و مغز اسـت.
روزه و سلامت روانی
روزه داری در بیماران مبتلا بـه افسردگی و بیماریهاي خفیف علاوه بر اینکـه انجام فریضه دینی اسـت، ضمنا بعنوان یک شیوه روان درمانی و تغییر رفتار محسوب شده و سلامت روانی را تقویت میکند. روزه داری هم چنین قدرت اراده و تصمیم گیری و توان اجرایی این بیماران را نیز افزایش میدهد. البته بیماران مبتلا بـه اختلالات روانی، باید علاوه بر تغذیه مناسب در ایام روزه داری، برنامه ریزی خاصی برای مصرف داروهای خود در افطار و سحر نیز داشته باشند. لازم بـه یادآوری اسـت کـه اگر این بیماران در طی مراحل التیام از تغذیه مناسب برخوردار نباشند، از نظر مکانیسمهاي تطابق روانی ضعیفتر عمل کرده و بـه خوبی نمی توانند با تغییرات حاصله از نظر سبک زندگی روزانه دراین ماه کنار بیایند، در نتیجه با عود و یا تشدید علایم بیماری مواجه میشوند کـه بهمین دلیل توصیه میشود این قبیل بیماران از روزهداری مستمر یک ماهه خودداری کنند.
روزه در سنگ کلیه و بیماریهاي کلیوی
با توجه بـه اینکـه در ماه مبارک رمضان، افراد در دسترس کمآبی شدید قرار گرفته و مواد زائد با غلظت بالا در ادرارشان دفع میشود، بنابر این دراین ماه برای پیشگیری از تشکیل سنگهاي کلیه و سیستم ادراری، باید مبادرت بـه مصرف مایعات بیشتری در سحر و افطار نمایند. درعین حال، افرادی کـه تشکیل سنگهاي ادراری در آن ها فعال بوده و بیش از دو سنگ ادراری ظرف مدت ۶ ماه داشتهاند و یا هماکنون دارای سنگ ادراری هستند، بهتر اسـت موارد احتیاط را در زمینه مصرف مایعات رعایت نمایند، اما روزهدارانی کـه فقط یک نوبت سنگ ادراری درمان شده داشتهاند، بـه شرط مصرف آب فراوان بین افطار تا سحر می توانند روزه بگیرند، هر چند ضروری اسـت کـه این افراد کماکان تحت نظر دکتر متخصص باشند.
بیماران کلیوی کـه تحت درمان دیالیز قرار گرفتهاند، باید از روزه گرفتن خودداری کنند. با توجه بـه اینکـه بیماران دیالیزی قدرت تطابق پرخوری و کمخوری را ندارند و بیشتر اوقات هم کماشتها هستند، از نظر دکتری، قادر بـه روزه گرفتن نمیباشند.
در خصوص روزه داری برای بیماران کلیوی «سنگ ساز»، توصیهمیشود کـه این افراد در طول روزهداری از انجام فعالیت فیزیکی سنگین و قرار گرفتن در دسترس تعریق، خودداری نمایند ودر طول شب برای رقیق کردن ادرار و شست و شوی کلیهها مایعات فراوان بنوشند، تا حد امکان حجم غذای دریافتی را کمتر نموده و بـه خصوص در مواقع سحری، غذای سبک و آب زیاد بنوشند و مصرف غذا هاي حاوی املاح سنگ ساز «مانند نوشابههاي گازدار، غذا هاي با منشا حیوانی کـه بعلت دارا بودن فسفات زیاد، دفع کلسیم از ادرار را افزایش می دهند» و غذا هاي حاوی اگزالات «از قبیل کاکائو، چای پررنگ، آجیل و سبزیجاتی مانند، اسفناج، کلم، ریواس و گوجه فرنگی» را کاهش دهند.
روزه گرفتن برای مبتلایان بـه عدم تناسب وزن
عده اي از مبتلایان بـه اضافه وزن، بـه منظور لاغر شدن تحت رژیمهاى درمانى هستند و با آمدن ماه مبارک رمضان دچار سردرگمیمیشوند، زیرا محدودیتهاى ویژه غذایى آنان، زمان بندی خاص صرف غذا را میطلبد کـه در ماه مبارک این زمانبندىها بـه هم مىخورد. لازم بـه ذکر اسـت کـه رژیم غذایى اینگونه افراد تغییر عمدهاي پیدا نمیکند و تنها با چند جابهجایى جزئى و رعایت چند مسأله مهم بـه همان نتایج مقرر دست خواهند یافت. در واقع این افراد همان مقدار مواد غذایی رژیم خاص خودرا دریافت مینمایند، ولی ساعات دریافت غذا تا حدودی تغییر مییابد. بعنوان مثال، در روزهای عادی فاصله زمانی بین وعدههاي شام و صبحانه روزبعد، حدود ۱۰ ساعت می باشد.
بهمین ترتیب در روزهای ماه مبارک نیز مدت زمانی بین ۱۴-۱۰ ساعت بین سحری یک شب با افطار شب بعد فاصله وجوددارد. توصیه می شود صبحانه معمول روزهای غیر روزهداری را در افطار صرف نموده و با فاصله قابل قبولی شام را بر اساس شام روزهای معمول «غیر روزهداری»، صرف کنند. ضمنا ناهار روزهای معمول، در ایام روزهداری بـه سحری منتقل میشود. بدیهی اسـت کـه میان وعدههاي روزهای معمول «شامل انچه کـه در قبل از ظهر و عصرانه صرف میشد» نیز، بین افطار و زمان خواب قابل صرف میباشند.
بهترین زمان براى انجام فعالیت بدنى آهسته و پیوسته، بعد از افطار اسـت، چرا کـه انجام ورزش در طول روز موجب از دست دادن انرژى و تعریق گردیده و بـه نوبه خود میتواند سبب ضعف، بىحالى و سرگیجه شود. انجام پیادهروى آهسته و پیوسته پس از افطار علاوه بر مصرف کالری، با ایجاد حرکات عضلات شکم موجب بـه حرکت واداشتن دستگاه گوارش و کمک بـه هضم مواد غذایى خورده شده میشود.
کسانی کـه تا حدودی لاغر هستند، می توانند بـه شرطی کـه غذای کافی را در وعدههاي افطار تا سحر دریافت کنند، اقدام بـه روزه داری نمایند. باید توجه داشت کـه استفاده از مواد خیلی شیرین مانند زولبیا، بامیه، شیرینی و کیک بـه هنگام سحر بـه اشتها لطمه زده و تنها مدت زمان کوتاهی قند خون فرد را بالا نگه میدارند، بنابر این در هنگام سحر بهتر اسـت از غذاهایی مثل سبزیجات، میوهجات، مغزهای گیاهی، پنیر، سبزی، گردو، نان، گوجهفرنگی، خیار، میزان مناسب چای و یا آب ولرم استفاده شود.
روزه و بیماریهاي قلبی
پزشکان معتقدند دراین ماه بدلیل آنکـه افراد از پرخاشگری، رفتارهای تهاجمی، استرس و هیجان، کشیدن سیگار، مصرف چای و قهوه دوری میکنند، بنابر این امکان بروز سکته قلبی در آن ها کاهش مییابد. مجموعه این تغییرات در وضعیت رفتار و تغذیه افراد، دو عامل مهم جهت حفظ سلامتی فرد در طول ماه مبارک رمضان اسـت.
روزه بـه کاهش پرفشاری خون کمک میکند. افراد مبتلا بـه پرفشاری خون، باید در طول روز، فشار خون خودرا چک کنند. اگر در طول روز، بیمار دچار تغییر و بالا رفتن فشار خون شود، نباید روزه بگیرد، اما اگر در طول روز فشار خون فرد تغییر نکرد، روزه گرفتن موردی ندارد.
حدود بیست روز پس از شروع ماه مبارک رمضان میزان «هموسیستئین»، اصلیترین عامل بروز سکته قلبی در خون افراد بـهشدت کاهش می یابد. از طرف دیگر، میزان کلسترول خوب «HDL» نیز افزایش یافته و غلظت خون هم در حد طبیعی قرار می گیرد. کاهش میزان تری گلیسیریدها و کلسترول بد «LDL» از دیگر اثرات مثبت ناشی از روزهداری دراین افراد خواهد بود.
بیماران قلبی- عروقی باید طبق یک رژیم غذایی خاص روزه بگیرند و از مصرف غذای سنگین در افطار خودداری نموده و درعین حال رژیم پایین آورنده فشار خون تجویز شده توسط مشاور تغذیه را رعایت نمایند. علاوه بر این، عدم استفاده از غذا هاي نفخآور «مانند حبوبات و شیر در افرادی کـه مدت زمان طولانی شیر مصرف نکردهاند» و پرهیز از استرس برای این بیماران توصیه میشود. این افراد برای تنظیم میزان داروی مورد نیاز خود با مشورت دکتر می توانند از داروهایی با اثر درازمدت استفاده کنند و مصرف داروهای دیورتیک را کاهش دهند.
روزه گرفتن در بارداری و شیردهی
زنان باردار در سه ماه اول بارداری بـه ویژه هشت هفته اول بدلیل تشکیل سلولهاي مغزی جنین نباید روزه بگیرند. پس ازآن نیز تنها در صورتی یک خانم باردار میتواند روزه بگیرد کـه فعالیت روزانه کمی داشته باشد و آزمایشهاي خون و ادرار او نیز طبیعی باشد. خانمهاي شیرده از ماه دوم شیردهی درصورتی کـه کاهش شیر در آن ها اتفاق نیفتد و احساس ضعف و بیحالی شدید و یا سردرد و عوارض مشابه نداشته باشند، می توانند هم زمان روزه بگیرند.
روزه داری در مبتلایان بـه نقرس
غذا نخوردن، روزهداریهاي طولانی و رژیمهاي کم کربوهیدرات بدلیل ایجاد حالت کتوز می توانند موجب تسریع حملات نقرس شوند. این بیماری گاه منجر بـه جراحی میشود. با پیشرفت بیماری، علایم سریعتر و برای مدت طولانیتر بروز می کنند. برای جلوگیري از تشدید بیماری، عموما «طبق توصیه متخصص» بهتر اسـت روزهداری انجام نشود.
روزه داری در مبتلایان بـه صرع
افراد مبتلا بـه صرع کـه باید قرصهاي ضد تشنج استفاده کنند، نمیتوانند روزه بگیرند، زیرا ممکن اسـت در طول روز دچار کاهش کلسیم و یا قند خون شده و تشنج کنند.
روزه داری برای مبتلایان بـه کمخونی
در کسانی کـه سطح شاخصهاي خونی در مرز پایین محدوده طبیعی می باشد، کاهش دریافت مواد مغذی در ماه رمضان ممکن اسـت میزان این شاخصها را بازهم کاهش دهد. چنانچه شدت کمخونی در افراد بالا باشد بـه گونهاي کـه نیازمند دریافت مکمل آهن در چند نوبت روزانه باشند، روزهداری قابل توصیه نخواهد بود.
کسانی کـه مبتلا بـه کمخونی خفیف تا متوسط هستند باید بـه کیفیت غذای مصرفی خود دراین ماه مبارک توجه بیشتری نمایند و مصرف مواد غذایی غنی از آهن و پروتئینها بـه ویژه پروتئینهاي از نوع هم «اولویت گوشت قرمز بـه پروتئین گیاهی» را افزایش دهند. هم چنین مصرف میوههاي خشک بـه خصوص زردآلو و تمشک و مصرف آجیل خام «مانند پسته و بادام» برای آن ها مفید اسـت. این افراد باید از مصرف چای تا ۲ ساعت بعد از غذا بـه ویژه پس از مصرف مواد غذایی غنی از آهن پرهیز کنند.
منبع: