گرفتن روزه برای دیابتی ها فقط با مشورت دکتر
در ماه مبارك رمضان، بیماران زیادی از پزشكان خود درخصوص امكان روزهداری سوال میكنند. بیماران دیابتی هم با توجه بـه شرایط خاص بیماری خود در این مورد پرسشهاي گوناگونی دارند؛ از جمله این كه آیا روزهداری برای آنان مفید اسـت یا مضر؟ در صورت روزهداری دچار چـه عوارضی میشوند؟
مهمترین مساله و تهدید روزهداری فرد دیابتی در این فصل گرم چـه چیزهایی می تواند باشد؟ برای پاسخ بـه این پرسشها با دكتر امیر كامران نیكوسخن، متخصص دیابت، مدیرعامل انجمن دیابت ایران و رئیس فدراسیون بین المللی دیابت در خاورمیانه و شمال آفریقا مصاحبه كردیم.
تعداد زیادی از بیماران مبتلا بـه دیابت علاقهمند هستند بدانند آیا می توانند در ماه مبارك رمضان روزه بگیرند یا خیر. لطفا در این باره توضیحاتی بفرمایید.خیر، روزه گرفتن بـه افراد دیابتی توصیه نمیشود مگر با رعایت چند شرط؛ ازجمله كنترل قندخون، شیوه درمان، میزان سطح اطلاعات و آموزشهاي فرد دیابتی از این بیماری.
تعداد زیادی از دیابتیها برای اطلاع از میزان قندخون خود و كنترل دیابت هر چند وقت یك بار آزمایش میدهند و نتیجهاي را كه بعنوان جواب میگیرند ملاك عمل قرار میدهند، غافل از این كه قندخون مـا در طول شبانهروز در حال نوسان اسـت و اندازه قند خونی كه فقط یك بار در آزمایشگاه گرفته می شود لحظهاي بوده و بر اساس شرایط آن روز فرد اسـت.
متاسفانه بیشتر افراد دیابتی زمانی بـه آزمایشگاه مراجعه میكنند كه وضعیت قندخون آن روز انها با روزهای دیگر تفاوت دارد. منظور این اسـت كه خودشان را برای انجام یك آزمایش با وضع مطلوب تطبیق می دهند؛ مثلاً از چند روز قبل رژیمهاي غذایی و نوع خوراك خودرا مطابق اصول دیابت تنظیم میكنند.
هم چنین پرهیزهای مربوط بـه دیابت را فقط برای انجام آزمایش رعایت میكنند. در صورتی كه برای كنترل قندخون دو معیار «كنترلهاي روزانه كه افراد دیابتی بـه كمك نوارهای تست قند ادرار یا دستگاههاي اندازهگیری قندخون انجام می دهند و آزمایش هموگلوبین A1C كه نمایانگر میانگین قندخون سه ماه گذشته فرد دیابتی اسـت» وجوددارد و با رعایت این دو مورد اسـت كه می توان درباره كنترل مطلوب قندخون فرد دیابتی اظهار نظر كرد.
در روزهای اول روزهداری، اندازهگیری منظم قندخون در طول روز، حداقل چهار تا پنج مرتبه ضروری اسـت. بهترین زمان برای این كار قبل و دو ساعت پس از سحری و افطاری و هم چنین یك بار در طول روز اسـت؛ البته در صورت نیاز، تكرار آن هنگام خواب ضرورت دارد.
قندخون افراد معمولی در حالت ناشتایی 60 تا110 میلیگرم درصد «صد سی سی خون» اسـت و طبق معمول دو ساعت پس از صرف غذا هم بـه بیش از 140 میلیگرم درصد نمی رسد. میزان قند افراد دیابتی هم برای كنترل مطلوب دیابت و جلوگیري از عوارض زودرس و دیررس دیابت باید بـه حد طبیعی نزدیك باشد. میزان قند فرد دیابتی كه مایل بـه روزهداری اسـت باید دو ساعت پس از غذا حداكثر 180میلی گرم درصد باشد. افزایش میزان قند بیش از این اندازه خطرناك اسـت.
تعدادی از دیابتیها بدون نیاز بـه دارو، قندخون خودرا كنترل میكنند. می توان گفت اگر این افراد بـه شیوه صحیح روزه بگیرند و این روزه گرفتن بـه كاهش وزن آنان منجر شود، روزهداری برای آنان مفید اسـت، اما در افرادی كه از قرص استفاده میكنند دقتهاي دیگری در مورد روزه گرفتن لازم اسـت، زیرا نخوردن غذا در طول روز بـه دنبال مصرف قرص قند ممكن اسـت بـه شرایطی منجر شود كه بـه آن هیپوگلیسمی «كاهش قندخون» میگوییم. حتی در موارد شدید ممكن اسـت بـه كما یا مرگ نیز منجر شود.
این افراد «دیابتیهاي وابسته بـه قرص» برای گرفتن روزه حتی باید قند خونشان در حد ایدهآل كنترل شود؛ منظور كنترل روزانه قندخون و آزمایش هموگلوبین A1C اسـت. روزهداری با توجه بـه این شرایط در كنار آموزشهاي مربوط بـه كنترل دیابت میسر خواهد بود.
روزهداری برای دیابتیهاي وابسته بـه انسولین تقریباً غیرممكن اسـت، زیرا این افراد بدلیل نیاز بـه تزریق انسولین در فواصل مختلف شبانهروز با احتمال وقوع كاهش قندخون روبرو هستند. قطع كردن انسولین بدلیل نخوردن غذا اشتباه اسـت، زیرا بدن مـا حتی در شرایطی كه غذا نیز مصرف نشود بـه مقدار انسولین نیازمند اسـت.
متاسفانه بیشتر افراد دیابتی درخصوص تغذیه صحیح در دیابت اطلاعات لازم را ندارند و بـه تصور نادرست، مصرف غذاهایی با قند زود جذب مثل حلوا، خرما، شلهزرد و… را طی دوران روزهداری بلامانع میدانند. خوب اسـت این عزیزان توجه داشته باشند، زمان روزهداری هم باید مطابق تغذیه صحیح دورههاي دیگر رفتار كنند.
خوردن این نوع خوراكیها در زمان روزهداری هم برای آنان مجاز نیست و بهتر اسـت این افراد از مواد نشاستهاي دیرجذب مثل نان، میوه و لبنیات استفاده كنند. هم چنین این افراد باید توجه داشته باشند مواد نشاستهاي را باید بـه دفعات ودر حجم كممصرف كنند.
اغلب چـه مخاطراتی ممكن اسـت فرد روزهدار دیابتی را تهدید كند؟ این افراد در صورت مشاهده چـه علائمی باید روزه خودرا قطع كنند؟
روزهداری در یك فرد دیابتی ممكن اسـت سبب بالا رفتن یا پایین افتادن قندخون شود كه در هردو حالت برای فرد دیابتی خطرناك اسـت. این افراد در صورت تكرار افزایش یا كاهش میزان قندخون باید از ادامه روزهداری در روزهای بعد خودداری كنند؛ البته چنانچه قندخون بشدت پایین آمده باشد كه علائم هیپوگلیسمی نظیر لرزش دستها، تپش قلب، گرسنگی بسیار شدید و…
در فرد بروز كند یا قندخون بـه میزان بالای 25 میلیگرم درصد برسد باید بسرعت روزه را قطع و اقدامات لازم انجام شود؛ در صورت افت شدید قندخون باید از مواد قندی زود جذب مانند نوشابه، آبمیوه یا عسل استفاده شود ودر صورت بالا رفتن شدید قندخون لازم اسـت با نظر پزشك معالج، داروهای دیابت مصرف شود.
اول این كه فرد دیابتی در زمان روزهداری حتماً مانند قبل از روزه گرفتن وحتی بیشتر ازآن باید قندخون و ادرار خودرا كنترل كند تا در صورت افزایش یا كاهش میزان قندخون بسرعت از نتیجه آن اطلاع پیدا كرده و اقدام لازم را انجام بدهد. نكته بعدی در ارتباط با مصرف غذا در طول روزهداری اسـت.
با توجه بـه این كه مهم ترین اصل تغذیه در دیابت مصرف وعدههاي غذایی در دفعات بیشتر و حجم كمتر اسـت «سه وعده اصلی و سه میان وعده» امكان رسیدن بـه این اصل هنگام روزهداری دقیقا ممكن نیست.البته یك فرد دیابتی باید از مصرف غذا هاي حجیم در دو وعده سحری و افطاری خودداری كند، بطوری كه زمان افطار با مقدار كوچكی از وعده غذایی شروع كند، سپس یك تا دو ساعت بعد بقیه غذای خودرا مصرف كند.
هنگام سحر نیز باید از مصرف غذا هاي حجیم خودداری كرد، چون این مساله ممكن اسـت سبب بالارفتن قندخون در طول روز شود. بنابر این باید میزان مصرف دارو طی روزهداری با توجه بـه كنترلهاي قندخون در طول روز و با نظر پزشك تنظیم شود. در نتیجه از آنجا كه رعایت شش نوبت وعده غذایی در زمان روزهداری امكانپذیر نیست، ضرورت دارد حداقل غذا هاي مصرفی از هنگام افطار تا سحر بـه تدریج در سه تا چهار وعده با حجم كممصرف شود.